Kelebeklerin yaşam döngüsü, doğanın en ilginç süreçlerinden biridir. Bu yaradılış harikası böceklerin doğuşu, yaşam döngüsü sürecinde inanılmaz dönüşümler geçiren birkaç aşama gerektirir. Bu süreç sadece ayrıntılı bir dönem değil, aynı zamanda kelebek metamorfozu da inanılmaz derecede ilginçtir. Kelebeklerin nerede yaşadıkları, ne yedikleri, nasıl doğdukları gibi bazı bilgiler kişilerin merak ettiği konular arasındadır. Aşağıda kelebeklerin yaşam döngüsü ve onlarla ilgili ilginç bilgiler bulunmaktadır.
Kelebeklerin Beslenmesi Nasıldır?
Bir kelebek yetişkinlik döneminde, çiçeklerden aldığı nektarla beslenir. Ayrıca bir hortum olarak da adlandırılan bir kelebeğin ağızlığı, uzayabilen bir spiral boruya dönüşür. Bu tüp kelebeklerin herhangi bir çiçek türünde nektara ulaşmalarını sağlamaktadır. Bu besleme sistemi sayesinde kelebekler polen yayılmasına yardımcı olur ve dolaylı olarak polenler bacaklarına yapışır ve taşınırlar. Bu, kelebeklerin önemli bir tozlaşma ajanı olarak kabul edildiği anlamına gelmektedir. Yeni doğmuş bir kelebeğin beslenmesi ise farklıdır. Bir kelebek yumurtadan çıktığında, ilk besinlerini çıktıkları yumurtadan alır. Daha sonra larva veya tırtıl aşamasında, kelebekler büyük miktarda yaprak, meyve, dal ve çiçek tüketirler.
Kelebekler Nerede Yaşamaktadır?
Kelebekler tüm dünyaya dağılmış bulunmaktadır. İncelendiğinde buzlu kutupsal sıcaklıklara dayanabilen bazı çeşitleri içeren yüzlerce kelebek türü ve alt türü bulunmaktadır. Bununla birlikte, çoğu kelebek türü, sıcak ekosistemlerde bahar sıcaklıkları ile yaşamayı tercih etmektedir. Habitatlara gelince, bol miktarda bitki örtüsüne sahip olan alanlarda bulunurlar, burada yiyeceklere kolayca erişebilir, kendilerini avcılardan koruyabilir ve çiftleşmeden sonra yumurtalarını bırakacakları yerler bulabilirler.
Kelebekler Nasıl Ürerler?
Kelebek üremesinin iki aşaması vardır: kur yapma ve çiftleşme. Kur yapma sırasında erkekler havada pirouet uygular veya dallarda statik kalırlar. Her iki durumda da, dişileri çekmek için feromonlar yayarlar. Dişiler ayrıca, kilometrelerce uzaktayken bile erkeklerin onları bulabilmesi için feromonları serbest bırakırlar. Erkek dişi bulduktan sonra, feromonlarla dolu küçük pullarla emprenye etmek için kanatlarını antenlerine sürerler ve dans eder gibi hızlı hareketler sergilerler. Bir kelebeğin üreme organları karnında bulunur. Çiftleşme sırasında, erkek kelebekler dişilere tutunmak için bağlama organları kullanır, ikisi de ters yöne bakarlar. Çiftleşme gerçekleşir ve yumurtaları dölleyen sperm kesesi serbest bırakılır. Çiftleşme işlemi bittiğinde, dişi kelebek bir bitkinin dallar, çiçekler, meyveler ve saplar gibi farklı alanlarına 25 ila 10.000 yumurta bırakır. Bu alanlar yumurta barınağı haline gelir.
Kelebeğin Ömrü Ne Kadardır?
Kelebek ömrü beklentisi, türe, yiyeceğe erişimi ve çevresindeki iklim koşullarına göre değişmektedir. Bazıları 5 ila 7 gün arasında yaşarken, bazıları da 9 ila 12 aylık bir yaşam süresine sahiptir. Bir kelebeğin boyutu, yaşam süresini de büyük ölçüde etkiler, kelebek büyüdükçe daha uzun yaşar.
Kelebeğin Doğumu
Kelebek doğumu, dişi kelebek yumurtalarını bitkilere bıraktığı andan itibaren birkaç aşamadan geçer. Kelebek metamorfozu, aşağıdaki aşamalardan geçmektedir:
Kelebek yumurtası: Kelebek yumurtaları 0,5 ile 3 milimetre arasında ölçülür. Türlere bağlı olarak, oval, uzun veya küresel olabilirler. Bazı türlerde beyazdan griye ve neredeyse tamamen siyaha dönük renklerde bulunabilirler. Bu yumurtaların olgunlaşma süresi kelebeğe göre değişir, ancak bu aşamada pek çok yumurta diğer hayvanlar tarafından yenilmektedir.
Tırtıl veya larva: Tırtıl yumurtadan çıktıktan sonra, yumurta içinde bulunan proteinleri yiyerek beslemeye başlar. Sonraki süreçte de onu çevreleyen bitkiler ile beslenmeye başlarlar. Bu süre boyunca, tırtıl dış iskeletini hareket ettirir, böylece (kısa sürede) büyür ve iki katına ulaşır.
Pupa: Gerekli büyüklüğe ulaşıldığında, larva dönemi göz önüne alınır. Tırtılın vücudu daha sonra hormon seviyesini yükseltir ve davranış değişiklikleri başlar. Krizalid formunu alır ve bu formdan sonratırtıl metamorfozun son aşamasına başlar. Bu koza da sinirler, kaslar ve tırtılların dış iskeleti yeni dokulara yol açmak için çözülür.
Yetişkin kelebek: Türlere ve iklim koşullarına bağlı olarak, tırtıldan kelebek aşamasına kadar geçen süre değişmektedir. Çok zayıf durumdayken başlayarak güçlenip kelebek olarak ortaya çıkıncaya dek başını krizaliyle kırmaya başlamaktadır. Dışarı çıktıktan sonra uçması yaklaşık 2 ila 4 saat sürer. Bu süre zarfında kanatlar sıvıları vücudunun hala pupa pozisyonu tarafından sıkıştırılmış tüm kısımlarına pompalarlar. Sıvıları pompalarken, dış kaburga kütikülünün geri kalan kısmı sertleşirken, kanatları gerilir ve katlanır. Bu işlem tamamlandığında, kelebek bir eş arayışı içinde uçmaya hazır hale gelmektedir.
Kelebekler Ne Kadar Uzaklığa Kadar Uçabilirler?
Kelebekler çok çeşitli türlerde ve renklerde kanatlara sahiptirler ve bu kanatlar çok güçlüdürler. İnce kanatlı kelebekler çok hızlı mekân değiştirerek çok hızlı uçarlarken geniş kanatlı olanlar ise uzun zaman havada süzülebilir. Bazı kelebek cinsleri ise çok uzak mesafelere uçabilirler. Kış aylarını daha sıcak iklimlerde geçirmek için 5.000 km’den daha uzak mesafelere göç edebilirler. Örnek olarak kral kelebekleri sonbahar aylarında soğuk havalar başlamadan önce Kuzey Amerika’dan Meksika’ya kadar 3,200 km uçarak göç etmektedirler. Bu yolculukları iki ay kadar sürmektedir ve bu yolculuk boyunca nektarlarla beslenirler. Bazı bilim adamlarına göre bu kelebekler yönlerini Güneş’in konumunu pusula olarak kullanarak bulmaktadırlar. Bazılarına göre ise yollarını bulutlardan süzülen ışık dalga değişimi ile bulmaktadırlar. Her yıl milyonlarca kelebek güney bölgelere göç etmekte ve yavrulamak için baharda yeniden kuzeye geri dönmektedirler.
Kelebeklerin Ortak Özellikleri
• Kelebekler böcekler sınıfındadır
• Bir kelebeğin yaşam döngüsü dört bölümden oluşur, yumurta, larva (tırtıllar), pupa (chrysalis) ve yetişkin dönemi.
• Kelebekler yumurtalarını yapraklara özel bir yapıştırıcı ile tuttururlar.
• Tırtılların çoğu bitki ile beslenirler (herbivorlar).
• Tamamen büyümüş olan tırtıllar, bir krizalit olarak bilinen sert bir doku ortaya çıkarmak için dış deri katmanlarını dökmeden önce kendilerini uygun bir dal veya yaprağa bağlarlar.
• Yetişkin bir kelebek sonunda, kanatlarının kanla beslenmesi krizaliste birkaç saat bekledikten sonra doğarlar.
• Kelebekler, türlere bağlı olarak, yetişkin aşamasında bir hafta ile bir yıl arasında yaşayabilir.
• Kelebeklerin dört kanadı vardır.
• Kelebekler genellikle küçük ölçeklerden oluşan benzersiz desenlere sahip parlak renkli kanatlara sahiptirler.
• Kelebeklerin çoğu çiçeklerden nektarla beslenir.
• Kelebeklerin ayaklarında tat alıcıları vardır.
• Bilim adamları tarafından 15000 ile 20000 arasında farklı kelebek türlerinin olduğu tahmin edilmektedir.
• Büyük kanatlı kelebekler açılı kanatlara sahiptir ve kuşlara benzer şekilde uçarlar.
• Monarch kelebekleri uzun göçleri ile bilinir. Her yıl kral kelebekler çok uzaklara (bazen 5.000 km’nin üzerinde) seyahat eder, dişiler yumurtlar ve yeni nesil kral kelebekleri geri dönerek döngüyü tamamlarlar
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu