Bilgiustam
Bilgiyi ustasından öğrenin

Kişilik Oluşumunda Kalıtım mi Yoksa Çevre mi Daha Etkilidir?

0 2.210

Psikologlar bir konu üzerine çalışırken, genellikle kişilik özellikleri üzerinde çok durmaktadırlar. Peki, kişilik özelliği tam olarak nedir? Ve ruh sağlığı uzmanları bu terimi nasıl tanımlamaktadırlar. Kişiyi benzersiz bireyler yapmasına yardımcı olan kişiliktir, ancak herkes tam olarak kaç farklı özelliğin var olduğu konusunda hemfikir değildir. Bazıları kişiliği çok dar ve belirli özelliklere ayırırken, bazı kişiler özelliklere çok daha geniş bir şekilde bakmayı tercih etmektedirler.

Kişilik Özellikleri Nelerdir?

Kişilik Oluşumunda Kalıtım mi Yoksa Çevre mi Daha Etkilidir?Özellikler tipik olarak bir bireyin kişiliğini oluşturan farklı özellikler olarak tanımlanmaktadır. Teori ve Araştırma yazarı Roberts, kişilik özelliklerini tanımlarken düşünce ve duyguyu bireylerin birbirinden ayırt eden davranışlar olduğunu ve nispeten kalıcı desenler olarak tanımlamaktadır. Özellik teorisi, kişiliklerin bir dizi farklı geniş özellikten oluştuğunu ileri sürmektedir. Örneğin, dışa dönüklük olarak bilinen kişilik özelliği, insanların dünyayla nasıl etkileşimde bulunduğunu tanımlayan bir kişilik boyutudur. Örneğin, bazı insanlar çok dışa dönük olabilirken bazıları daha içe dönük ve çekingen bir kişilik özelliğine sahiptirler.
Oldukça yakın zamana kadar, kişilik özelliklerinin ömür boyu çok az değiştiğine inanılmaktaydı. Bazı yeni boylamsal araştırmalar, kişilik özelliklerinin önceden inanılandan biraz daha nüanslı olduğunu ve bazı kişilik değişikliklerinin zamanla olabileceğini ve değişebileceğini ortaya koyan kanıtlar elde etmişlerdir.

Kişilik Özellik Türleri

Biri sizden sizi en iyi tanımlayan kişilik özelliklerini listelemenizi istese ne derdiniz? Kişi kişilik özelliklerini tanımlarken, nazik, agresif, kibar, utangaç, dışa dönük veya hırslı gibi çeşitli özelliklerden rahatsız olabilir. Her kişilik özelliğinin bir listesini yapacak olunsa, muhtemelen kişiliğin farklı yönlerini tanımlamak için kullanılan yüzlerce hatta binlerce farklı terimi bulunabilir. Psikolog Gordon Allport bir zamanlar 4.000’den fazla terimi içeren bir kişilik özellikleri listesi oluşturmuştur. Ne kadar kişilik özelliği olduğu sorusu, psikoloji tarihinin büyük bölümünde tartışma konusu olmuştur, Ancak günümüzde birçok psikolog, beş büyük kişilik modeli olarak bilinen modele inanmaktadırlar. Beş büyük kişilik modeline göre, kişilik beş geniş boyutları oluşmaktadır. Bireysel kişilikler, beş temel özelliğin her birinde ya yüksek, düşük ya da ikisinin arasında bir yerde olabilir.
Kişiliği oluşturan beş özellik şunlardır:
• Uyumluluk: Güven, fedakârlık, nezaket, şefkat ve diğer toplum yanlısı davranışlar
• Vicdanlılık: Yüksek düzeyde düşünceli olma, iyi dürtü kontrolü ve hedefe yönelik davranışlar
• Dışa dönüklük: Sosyallik, konuşkanlık, girişkenlik ve heyecanlılık hali
• Nevrotiklik: Üzüntü, huysuzluk, duygusal istikrarsızlık, birçok farklı şey hakkında endişelenme
• Açıklık: Yaratıcı, yeni şeyler denemeye açık, soyut kavramlar hakkında düşünmekten mutlu
Kişinin kendi kişiliğini tanımlamak için kullanabileceği özelliklerin çoğu, bu geniş başlıklardan birine girmektedir. Utangaç, dışa dönük, arkadaş canlısı ve girişken gibi kişilik özellikleri dışa dönüklüğün yönleridir; nazik, düşünceli, organize ve hırslı gibi özellikler ise vicdan yelpazesinin bir parçası olacaktır. Bu beş özelliğin her biri bir sürekliliği temsil etmektedir. Bazı insanlar belirli özelliklerde düşük, bazılarında ise yüksektir. Aslında, birçok insan bu özelliklerin çoğunun veya çoğunun ortasında bir yerdedir.

Çevresel Nedenler ve GenlerKişilik Oluşumunda Kalıtım mi Yoksa Çevre mi Daha Etkilidir?

Kişilik özelliklerini geliştirme de doğa ve kişinin DNA’sı ne kadar etkilidir? Araştırmacılar, kişiliğin ne kadarının genetik ve ne kadarının çevresel olduğunu daha iyi anlamak için aile, ikizler, evlat edinilmiş çocuklar ve koruyucu aileleri incelemek için onlarca yıl zaman harcamışlardır. Hem doğa hem de yetiştirme kişilikte rol oynayabilir, ancak bazı büyük ölçekli ikiz çalışmaları güçlü bir genetik bileşen olduğunu öne sürmektedirler. Yapılan bir çalışmada, İkizlerin Ayrı Büyütülmüş Minnesota Çalışması, 1979 ile 1999 yılları arasında 350 çift ikiz üzerinde yapılmıştır. Sonuçlar, tek yumurta ikizlerinin kişiliklerinin aynı evde veya ayrı ayrı büyümüş olsalar da benzer olduğunu ortaya çıkarmış ve bu da kişiliğin bazı yönlerinin genetikten etkilendiğini düşündürmektedir.
Bu kesinlikle çevrenin kişiliği şekillendirmede bir rol oynamadığı anlamına gelmemektedir. İkiz çalışmaları, tek yumurta ikizlerinin aynı özelliklerin yaklaşık % 50’sini paylaştığını, çift yumurta ikizlerinin ise yalnızca yaklaşık % 20’sini paylaştığını göstermektedir. Kişilik özellikleri karmaşıktır ve araştırmalar, kişilik özelliklerinin hem kalıtım hem de çevresel faktörler tarafından şekillendirildiğini göstermektedir. Bu iki güç, bireysel kişilikleri oluşturmak için çok çeşitli şekillerde etkileşime girmektedirler.

Kişilik Özellik Değişiklikleri

Genel, baskın özelliklerden bazıları söz konusu olduğunda, değişim zor olma eğilimindedir. Bu değişim meydana geldiğinde, çok hassas olma eğilimindedir. Çok dışa dönük bir kişi, örneğin zamanla daha içe dönük bir hale gelebilirken, bunun tam tersi de olası bir durumdur.. Bu onların içe dönük olacakları anlamına gelmez. Basitçe, ince bir değişimin meydana geldiği ve kişinin dışa dönüklüğünün biraz değiştirildiği anlamına gelir. Birey hala dışa dönük ve girişken, ancak bazen yalnızlıktan veya daha sessiz ortamlardan da hoşlandıkları görülebilir.
Diğer taraftan içe kapanık biri çevresindekilerden etkilenerek biraz daha dışa dönük bir kişilik özelliği kazanabilir. Bu, bireyin birdenbire ilgi odağı olma veya her Cuma gecesini büyük bir partide geçirme arzusu geliştirdiği anlamına gelmez. Bununla birlikte, bu kişi sosyal olaylardan biraz daha fazla keyif almaya başladığını ve sosyalleşmek için zaman harcadıktan sonra daha az yorgun ve bitkin hissettiğini fark edebilir. Bu iki örnekte de bireyin ana kişilik özelliği tamamen değişiklik göstermemiştir. Bunun yerine, genellikle deneyimlerin sonucu olan zaman içindeki değişiklikler, bu merkezi özelliklerde ince değişimlere yol açmaktadır.

Kişilik Özellikleri ile İlgili Yapılan Anahtar Araştırma İlkeleri

Kişilik Oluşumunda Kalıtım mi Yoksa Çevre mi Daha Etkilidir?Roberts ve meslektaşları kişilik el kitaplarında kişilik araştırmalarından türetilen birkaç temel ilkeyi açıklamaktadırlar. Bu ilkeler şu şekildedir:
• Kimlik geliştirme ilkesi: İnsanlar yaşlandıkça daha güçlü bir kimlik geliştirir ve olgunluk bu benlik duygusuna daha fazla bağlılık göstererek bu duyguyu sürdürürler. Hayatın daha erken yıllarında, insanlar hala farklı rolleri ve kimlikleri keşfetmektedirler. İnsanlar yaşlandıkça, yaşamları boyunca oluşturdukları kimliğe daha güçlü bir bağlılık hissetmeye başlarlar.
• Olgunluk ilkesi: İnsanlar yaşlandıkça daha hoş, duygusal olarak istikrarlı ve sosyal olarak baskın hale gelme eğilimindedir.
• Plastisite ilkesi: Kişilik özellikleri sabit olma eğilimindeyken, aslında sabit değildir. Yaşamın herhangi bir aşamasında çevresel etkilere maruz kalırlar.
• Rol sürekliliği ilkesi: Ortamlarda tutarlılıktan çok kişilik özelliklerinde sürekliliğe yol açan rollerin tutarlılığıdır.
Sonuç itibari ile genler, özellikleri bir nesilden diğerine aktaran temel biyolojik birimlerdir. Kişilik tek bir gen tarafından değil, daha çok birlikte çalışan birçok genin eylemleriyle belirlenir. Davranışsal genetik, bilim insanlarının insan davranışı üzerindeki genetik ve çevresel etkileri öğrenmek için kullandıkları çeşitli araştırma tekniklerini ifade etmektedir. Davranışsal genetik, aile çalışmaları, ikiz çalışmaları ve evlat edinme çalışmalarının sonuçlarına dayanmaktadır. Genel olarak, genetiğin kişiliği şekillendirmede ebeveynlerden daha fazla etkisi vardır. Moleküler genetik, hangi genlerin hangi kişilik özellikleriyle ilişkili olduğunun incelenmesidir. Paylaşılmayan çevresel etkiler olarak bilinen, büyük ölçüde bilinmeyen çevresel etkiler, kişilik üzerinde en büyük etkiye sahiptir. Bu farklılıklar sistematik olmadığı ve büyük ölçüde tesadüfi veya rastgele olduğu için, kişilik herhangi bir sabit anlamda miras alınamamaktadır.

Kaynakça:
www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/250/4978/223
www.aaas.org/spp/bgenes/Intro.pdf
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3058678/

Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu

Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

Bu web sitesi deneyiminizi geliştirmek için çerezleri kullanır. Bununla iyi olduğunuzu varsayacağız, ancak isterseniz vazgeçebilirsiniz. Kabul etmek Mesajları Oku