Klonlamanın Riskleri Nelerdir?

1997 yılında ilk klonlanmış memeli olan Dolly’nin doğumundan sonra birçok spekülasyon yaşansa da, bilim camiası bu teknolojinin nereye gittiğine dair sürekli yeni sorular açmıştır. Klonlama projelerinde insan var mıydı? Dolly’nin kolanlamasının ardından bunca yıl geçtikten sonra, genetik klonlamanın riskleri çok açık şekilde görülmeye başlanmıştır. Bu yazıda klonlamanın riskleri ve tehlikeleri hakkında bilgiler yer almaktadır.
AquaBounty adlı bir biyo-mühendislik şirketi, genetiği değiştirilmiş somonunu FDA tarafından onaylatmaya çalışmıştır. Balık, doğal somondan iki kat daha hızlı büyüyebilmesine rağmen ve aynı tadı olduğu söylenmektedir. İnsan tüketiminin riskleri henüz net değildir ve kaçıp doğal somonla üremesine dair korkular vardır. Klonlama, birbirinin genetik kopyası olan veya başka bir deyişle aynı DNA’dan yaratılan canlı organizmaların yaratılması sürecidir. Bir Alman bilim adamı olan Hans Spemann, 1935 yılında yapay embriyolar yaratmayı başararak, çabalarından dolayı Tıp dalında Nobel ödülünü kazanmıştır. Günümüzde Somatik Hücre Nükleer Transferi olarak bilinen ve klonlamada gelecekteki ilerlemelerin yolunu açan bir yöntem geliştirmiştir. Yine de gerçek atılım, İskoçya’daki Roslin Enstitüsündeki genetikçiler tarafından Dolly’nin yaratılmasıyla gerçekleşmiştir. Görünüşe göre doğumda sağlıklı olan Dolly, erken yaşta artrit ve akciğer kanserine yakalanmış ve 2003 yılında bırakılması gerekiyormuş. Klonlama, pratik uygulamaları ve ayrıca yapılıp yapılmaması hakkında bazı zor sorular gündeme getirmiştir.

Riskleri

Klonlama yaygın bir şekilde yenilikçi bir süreç olarak kabul edilmiş olsa da, sunulan belirli tehlikeleri vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
Verimsiz süreç

Başarısızlık oranları: Klonlama kolay bir süreç değildir. Teknolojiye büyük yatırımlar ve özenli özveri gerektirir. Başarısızlık oranlarının % 97 kadar yüksek olduğu bildirilmiştir. Dolly bile 276 denemeden sonra başarılı bir şekilde klonlanmış ve sonuçta 29 yaşayabilir embriyo elde edilmiştir, bunlardan sadece 3’ü hayatta kalmış ve sonunda yalnızca biri doğmuştur. Üretim açısından bakıldığında, tek bir hayvan yaratmaya yönelik yüzlerce girişim, basitçe etkisiz olmuş ve işe yaramamıştır.
Uyumsuzluk: Somatik Hücre Nükleer Transferinde, bir hücre genetik materyalinden sıyrılır, başka bir organizmanın çekirdeği ile implante edilir ve bir embriyo haline getirilir. Konakçı hücre yabancı çekirdeği reddederse işlem kolayca başarısız olabilir, birçok denemeden sonra stabilite elde edilir.
Annelik sorunları: Hücre ve çekirdek başarılı bir şekilde implante edilmiş olsa bile, embriyo genellikle hamileliğin kendisi sırasında tehlikeye girer. Embriyonun içindeki daha fazla gelişimin, implantasyondan sonra durduğu sıklıkla gözlemlenmiştir.

Genetik anomaliler
Gen ifadesi: Klonlar genetik olarak birbirine benzese de, doğru cistronun (gen) doğru zamanda ifade edilip edilmeyeceği konusunda belirsizlikler vardır. Bir klonlama işlemi gerçekleştirilirken, aktarılan çekirdeğin, erken bir hücreye ait olduğu izlenimini verecek şekilde yeniden programlanması gerektiğine dikkat etmek önemlidir.
Gen programlama: Doğal olarak yaratılmış bir embriyo ile karşılaştırıldığında, transfer edilen çekirdek, bilim adamı tarafından programlandığı gibi davranır. Oysa doğal olarak yaratılmış bir embriyoda, DNA’nın geni ifade ettiği her bir farklılaşmış hücre için farklı programlar vardır. Dolayısıyla, transfer edilen çekirdeğin programlanması yalnızca bilim adamının elindedir ve transfer edilen çekirdeğin doğal bir çekirdek gibi davranmasını sağlamak ona kalmıştır.
Büyüme sırasında sorun
Ömür: Çoğu durumda, klonlanan hayvanların yaşam sürelerinin benzerlerine göre daha az olduğu bulunmuştur. Dolly 6 yaşında ölmüştür, oysa normal koyunlar bu yaşın neredeyse iki katına kadar yaşayabilir. Ayrıca, klonlanmış hayvanların aniden ve açık bir neden olmaksızın öldüğü bilinmektedir. Bu fenomenin araştırılması, genetik anormalliklerin sonucu olabileceği dışında çok az şey ortaya çıkarmıştır.
Büyük yavru dendromu: Dolly’den bu yana, diğer hayvanlar bir miktar başarı ile klonlama prosedürlerine tabi tutulmuştur, ancak zamanla bilim adamları genellikle Büyük çocuk sendromu’ olarak adlandırdıkları bir durumu gözlemlemişlerdir. Böyle bir duruma sahip klonların büyük, anormal organları vardır. Bu, klondaki metabolik aktiviteleri etkili bir şekilde kesintiye uğratabilir, kritik organ yetmezliğine ve ölüme neden olabilir. Ayrıca LOS’a sahip olmayan klonlar da vardır, ancak bunlar beyinde ve böbrekte yaşlandıkça yaşamı tehdit edebilecek malformasyonlar geliştirirler.

Sözleşmeli telomerler
Telomerler bir kromozomun uçlarında bulunan DNA dizileridir. Bu telomerlerin uzunluğu, hayvanın ömrünü belirler ve yaşlandıkça kısalır. Ayrıca, DNA tekrar tekrar kopyalandığında telomerlerin küçüldüğü de gözlemlenmiştir, bu klonlamanın merkezi bir işlemdir ve bir hayvan hücre transfer prosedürünün bir parçası olarak eski bir çekirdeği alırsa, zaten kısa telomerlere sahip olacağına dair korkular vardır. Klonlanan hayvanların yaşam sürelerini kısaltmasının nedeni bu olabilir. Ancak yapılan deneyler doğru sonuçlar vermemektedir. Şaşırtıcı bir şekilde, klonlanmış bir inek ve bir fare, benzerlerine göre nispeten daha uzun telomerlere sahip olduklarını kanıtlamışlardır. Bu hayvanların hücreleri normal bir ömre sahip olacaklarını vaat ederken, Dolly’de telomerler büzülmüş gibi görünmüş ve normal koyunlara kıyasla daha hızlı yaşlanmaya neden olmuştur.

Sosyal ve etik sorunlar
Pek çok dini kurum ve sosyal kuruluş, terapötik veya üreme amaçlı olsun, klonlamaya itiraz etmiştir. Görüş, bir embriyo oluştuğunda, yaşamın başlangıcı olduğu ve klonlama sürecinde yüzlerce embriyo kullanmanın, Tanrı’nın verdiği yaşamın ahlaksız bir şekilde yok edilmesidir. Katolik Kilisesi klonlamaya karşı kesin bir tavır almış ve bu tür teknolojiler için daha katı düzenlemeler istemiştir. Yakın gelecekte bir insan klonlanacak olsa bile, sürecin ne kadar riskli olduğunu görünce, o kişiyi bu tür belirsizliklere maruz bırakmak ahlaki açıdan doğru olur mu? Toplum klonlanmış bir bireyle nasıl etkileşime girer? Onlara karşı ayrımcılık ihtimali var mı? Bunlar, insan klonlama söz konusu olduğunda cevaplanması gereken sorulardır ve prosedürün kendisi kusursuz görülmediği sürece, insan klonlama, bilim adamlarının yapabileceği veya isteyebileceği için yapılmamalıdır. Hayvan klonlama da tartışmalıdır çünkü birçok insan, hayvanların genetik anormalliklerden muzdarip olması durumunda, ilk etapta yaratılmamış olmaları gerektiğine inanmaktadırlar.
Görüldüğü gibi, bir bilim olarak klonlamanın kendisini mükemmelleştirmek için gidecek uzun bir yolu vardır ve hem teknolojik hem de sosyoekonomik açıdan ilgilenilmesi gereken birçok sorun vardır. Klonlama teknolojisinin geleceği, uygulanabilirliğine ve topluma nasıl yardımcı olabileceğine bağlıdır. Bilim adamlarının kök hücrelerin potansiyelinden yararlanmak için bugün klonlama ve doğum yapma ihtiyacı duymadığından, kök hücre araştırması alanı zaten temelini kaybetmiş olabilir. Parkinson ve Alzheimer gibi hastalıklara çare bulmak için sadece insan kök hücrelerini klonlanmış embriyolardan izole etmek için bu işlemi kullanmaktadırlar. Üreme klonlama, karmaşıklığı ve ekonomik olarak mümkün diyebileceğimizin çok ötesinde başarısızlık oranları nedeniyle popülerliğini yitirmektedir. Başarılı insan klonlamasına dair nadir iddialar bulunsa da, bunlar kanıtlanmamış veya hakemli dergilerde yayınlanmış durumdadır.

Kaynakça:
https://www.fda.gov/files/animal%20&%20veterinary/published/Animal-Cloning–A-Risk-Assessment.pdf
https://www.centerforfoodsafety.org/issues/302/animal-cloning/about-cloned-animals

Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu