Lizin, proteinlerin yapıtaşı olan amino asitlerden biridir. Vücut, bu amino asidi kendi başına sentezleyemez ve bu nedenle besinlerden elde edilmesi gereklidir. Bu tür amino asitlere esansiyel amino asitler denir. Vücudun normal gelişimi ve kas geri dönüşümü için önemlidir ve vücudun tüm hücrelerinde bulunan bir bileşen olarak carnitine formunda kullanılır. Yağların enerji elde etmek amacıyla yakılması için, yağların hücre boyunca taşınmasına yardım eder. L-lizin, lizinin vücudun kullanabileceği formudur. Doğal olarak besinlerde bulunur ve takviye haplarında kullanılır.
Uçuğa Karşı Korunma
Uçuk ya da ağızda çıkan yaralar enfeksiyonun belirtisidir. Herpes simplex virüs tip 1 (HSV-1) uçuğa neden olur ve bu virüs omurgada saklanır. Stres zamanlarında ya da bağışıklık sistemi zayıfladığında HSV-1 uçuk gelişimini tetikleyebilir.
Lizin takviyeleri, HSV-1 virüsünün çoğalmasını önleyebilir. HSV-1 virüsünün çoğalmak için ihtiyaç duyduğu arjinin amino asidini lizinin blokladığı düşünülüyor. Yapılan bir çalışmada; tekrarlayan uçuğa eğilimli 26 kişide, günlük 1000 mg lizin taksiyesinin uçuğu azalttığı gözlemlendi. İlginç şekilde, bir kişinin kanındaki lizin oranının 165 nmol/l’nin üzerinde olmasının uçuğu azalttığı ortaya çıktı. Lizin bu seviyeden aşağı düştüğünde uçuğa yakalanma oranı artar. 30 kişide yapılan diğer bir çalışmada; lizin, vitaminler ve çinko içeren bir kremin uygulanması, kişilerin %40’ında üç güne kadar ve %87’sinde altı güne kadar iyileşmeyi sağladı. Fakat lizinin uçuk üzerine etkili olduğuna karşı çıkan çalışmalar da vardır. Bu nedenle, yapılan çalışmaların sonuçları henüz tutarsızdır.
Kaygı Bozukluğunun Azaltılması
Lizin, kaygı bozukluğunun azaltılmasında rol oynayabilir. Yapılan bir çalışmada strese neden olan reseptörleri blokladığı bulundu. Araştırmacılar; lizin verilen sıçanlarda, stresin uyardığı bağırsak hareketlerinin azaldığını gözlemledi. 50 sağlıklı kişide yapılan bir haftalık çalışmada, 2.64 gr lizin ve arjinin takviyesinin stresin uyardığı kaygı bozukluğu ve stres hormonu kortizolün seviyesini azalttığı görüldü. Üç ay boyunca lizin açısından zengin yiyeceklerin tüketilmesi, kadınlarda kortizol hormonunun seviyesini düşürmeye yardım eder. Kişinin dış dünya algısının değiştiği ve gerçeği anlama yeteneğinde bozulmanın olduğu şizofren hastalarına da yardım edebilir. Bu konuda yapılan araştırmalar erken evrede olmasına rağmen, lizinin diğer ilaçlarla birlikte kullanımı şizofreni belirtilerinin azalmasına yardım edebilir.
Kalsiyumun Emilmesi ve Korunması
Lizin, vücudun kalsiyum tutmasına yardım edebilir. Lizinin ince bağırsakta kalsiyum emilimini arttırdığına inanılır ve böbreklerin mineral tutmasına yardım eder. 15’i sağlıklı ve 15’i osteoporoza (kemik erimesi) sahip 30 kadın ile yapılan bir çalışmada kalsiyum ve lizin takviyesinin, idrardaki kalsiyum kaybını azalttığı görüldü. Sadece 3 gram kalsiyum verilen kadınların, idrarlarındaki kalsiyum oranı sürekli arttı. Bu durumda lizin, kalsiyumun vücuttaki hareketini kontrol ederek kemikleri koruyabilir. Örneğin sıçanlarda lizinin, kana kalsiyum geçisini önlediği görüldü. Bu tür bir geçiş de kalp hastalıkları için bir risk faktörüdür. Örneğin; laboratuvar ortamında hücreler üzerinde gerçekleştirilen bir çalışmada, lizin olmadan büyüyen hücrelerin hücre dışına kalsiyum salınımının arttığı görüldü. Bu artış, hücrelere lizin verildiğinde gerçekleşmedi.
Yara İyileşmesi
Lizin, vücutta yara iyileşmesine yardım edebilir. Hayvan dokusunda, lizin yara bölgesinde daha aktif olabilir ve onarım sürecini hızlandırabilir. Deri ve kemiklerin yapısını destekleyen kollajen adlı bir proteinin oluşumu için lizin gereklidir. Lizin tek başına bir bağlanma ajanı olarak rol oynayabilir. Böylece yaranın olduğu bölgede yeni hücrelerin sayısı artar. Yeni kan damarlarının oluşumunu da teşvik edebilir. Yapılan bir hayvan deneyinde, arjinin ve lizin amino asit kombinasyonlarının kırıklardaki iyileşme sürecini hızlandırdığı gözlendi.
40 tavşanda yapılan diğer bir çalışmada, kg başına 47 mg lizin ve kg başına 50 mg arjininin kan akışını ve kemik iyileşmesini düzenlediği görüldü. Aslında, lizin ve arjinin alan tavşanların iyileşme süresi kontrol grubuna kıyasla iki hafta daha azdı.
Yara iyileşmesi, farklı minerallerin, vitaminlerin ve diğer faktörlerin de dahil olduğu kompleks bir süreçtir. Lizinin de burada önemli bir rolü vardır ve lizin olmadan yara iyileşme süresi uzar. Şu ana kadar yapılan çalışmalar, yara iyileşmesinde ağızdan alınan lizin takviyelerinin etkisini inceledi ve lizinin doğrudan yaraya uygulandığında nasıl bir etki göstereceği henüz bilinmiyor. Fakat yapılan bir çalışmada lizin içeren jelin, ülser yarası olan bölgeye uygulanması enfeksiyonu azalttı ve yara iyileşme süresini kısalttı.
Lizinin Diğer Potansiyel Faydaları
1) Kanser: Hayvanlarla yapılan bir çalışmada lizinin, antioksidan bir molekül olan kateşin ile kombinasyonu faredeki kanser hücre gelişimini azalttı.
2) Göz sağlığı: Diyabeti olan sıçanlarda yapılan bir çalışmada, lizin takviyesinin katarakt gelişimini önleyebildiği görüldü.
3) Diyabet: Bir çalışmada, diyabet hastalarında lizinin kan şekerini düşürebilmeye yardımcı olduğu görüldü. Fakat bunu nasıl sağladığı henüz bilinmiyor.
4) Kan basıncı: Lizin eksikliği çeken ve yüksek kan basıncı olan 50 kişiyle yapılan bir çalışmada, lizin takviyesinin kan basıncını düşürdüğü görüldü.
Yeterli miktarda lizin, sağlığı korumak için gereklidir ve takviyeleri bazı hastalıklara iyi gelebilir. Lizin, et gibi yüksek oranda protein içeren besinlerde en bol miktarda bulunurken, bitkisel yiyeceklerde daha az miktarda bulunur. Et, deniz ürünleri, süt ürünleri, bazı sebzeler (patates, biber, pırasa), bazı meyveler (avokado, kuru kayısı, armut), baklagiller ve fındık lizin açısından zengin kaynaklardır.
Özetle lizin; uçuk ve kaygı bozukluğuna karşı koruma sağlayabilen ve yara iyileşmesini teşvik edebilen zorunlu bir amino asittir. Proteinlerin yapıtaşı olarak da çok sayıda faydası vardır. Yeterli miktarda lizin olmadan, vüzut gereken miktarda hormon ve bağışıklık sistemi hücresi üretemez. Et, süt ve deniz ürünleri ve bazı meyvelerle, sebzelerin tüketimi ile lizin alımı arttırılabilir.
Kaynakça:
https://www.healthline.com/nutrition/lysine-benefits#section3
Yazar: Ayça Olcay