Uçuklar dudaklarda görülen sinir bozucu küçük kabarcıklardır. Çoğu çocuklukta maruz kalınan yaygın ve oldukça bulaşıcı herpes simpleks virüsünden kaynaklanır. Uçuklara tıpta oral uçuk veya herpes labialis denir. Uçuklar oldukça bulaşıcı olsa da, genellikle ciddi değildir. Sağlıklı insanlarda uçuklar genellikle bir ila iki hafta içinde kendi kendine yok olur. Uçuklar yaygındır ama birçok kişide hiç çıkmaz veya herhangi bir belirti göstermez. Vücudunda virüs olan kişilerin yaklaşık yüzde 20 ila 40’ında uçuk gelişir. Uçuk yılda birkaç kez veya ömür boyu sadece bir veya iki kez çıkabilir fakat görülme sıklığı kişiden kişiye değişir.
Uçuktan Kimler Etkilenir?
Uçuklar dudaklarda ve çevresinde oluşan küçük, sıvı dolu kabarcıklardır. Kabarcıklar geçtikten sonra, ortaya çıkan yara üzerinde bir kabuk oluşur. Uçuklar, yara görülmese bile bulaşıcıdır, genellikle iz bırakmadan iki ila dört hafta içinde iyileşir. HSV (Herpes Simplex Virüs) enfeksiyonu için bir tedavi yoktur ve su toplu kabarcıklar tekrar çıkabilir. Antiviral ilaçlar uçukların daha hızlı iyileşmesine yardımcı olabilir ve tekrarlama sıklığını azaltabilir. Her yaştan insana, uçuklara neden olan virüs bulaşabilir. Birçok insan çocukluk döneminde virüse maruz kalmaktadır. Herhangi bir yaşta uçuk çıkarmak mümkündür ancak uçuk geçirme şansı 35 yaşından sonra azalır. 5 yaşın altındaki çocukların ağızlarında da uçuk çıkabilir ve lezyonlar genellikle pamukçuk yaralarıyla karıştırılır. Aft gibi ağızdaki küçük yaralar sadece mukoza zarındadır ve herpes simpleks virüsünden kaynaklanmaz.
Uçuk Belirtileri Nelerdir?
Uçuklar genellikle birkaç aşamadan geçer:
Sızlama ve kaşıntı: Uçuğun ilk işareti, genellikle dudakların üzerinde veya çevresinde karıncalanma, yanma veya kaşıntı hissidir ve uçuk çıkmadan yaklaşık 12-24 saat önce başlar.
Kabarcıklar: Sıvı dolu küçük kabarcıklar tipik olarak dudakların dış kenarının yüz derisiyle buluştuğu sınır boyunca çıkar. Uçuklar ayrıca burun çevresinde veya yanaklarda da ortaya çıkabilir. Kabarcıklar oluştukça bölge kırmızı, şiş ve ağrılı hale gelir.
Sızdırma ve kabuklanma: Küçük kabarcıklar birleşebilir ve patlayabilir, 2-3 gün boyunca, kabarcıklar berrak veya hafif sarı olan sıvı sızdırır. Uçuk ortaya çıktıktan yaklaşık 4-5 gün sonra kabuklanır ve kabuklar dökülür, iyileştikçe çatlayabilir veya kanayabilir. Daha sonra kabuk düşer, birkaç gün boyunca normalden biraz daha pembe veya kırmızımsı olabilecek bir cilt ortaya çıkar.
Belirti ve bulgular, uçuğun ilk çıkmasına ve tekrarlamasına bağlı olarak değişir. Birkaç gün sürebilirler ve uçuğun tamamen iyileşmesi genellikle 1-2 hafta sürebilir. İlk defa çıkaran kişilerde uçuk daha şiddetlidir. İlk kez ortaya çıkması sırasında, bazı insanlar ateş, acıyan, erozyona uğramış diş etleri, boğaz ağrısı, kas ağrıları, şişmiş lenf düğümleri gibi deneyimler yaşar. Nüksler her seferinde aynı noktada görülür ve ilk salgından daha az şiddetli olma eğilimindedir.
Uçuğun Sebebi Nedir?
Uçuklara sebep olanlar herpes simpleks virüslerinin (HSV) belirli türleridir. HSV-1 son derece yaygın ve bulaşıcıdır. Paylaşılan tabak, kaşık, çatal, bardak gibi eşyaların, jilet ve havluların yanı sıra öpüşme, HSV-1’i yayabilir. Kişiler HSV-1 ile enfekte olup olmadığını bilemeyebilir çünkü HSV-1’e maruz kalma belirtileri genellikle hafiftir. Çocuklarda bazen HSV-1’e ilk maruz kaldıklarında ağızlarının içinde ve çevresinde küçük kabarcıklar gelişir. HSV-1 ile enfekte olduktan sonra virüs asla kaybolmaz. Yüzdeki trigeminal gangliyon adı verilen bir grup sinir hücresinde uykuda (inaktif) kalır ve daha önce olduğu gibi aynı yerde başka bir uçuk olarak ortaya çıkabilir. Tetiklendiğinde veya aktive edildiğinde virüs uyanır ve sinirler aracılığıyla uçuğun geliştiği dudaklara taşınır. Bir kişide uçuğu tetikleyen şey, başka bir kişide uçuk çıkmasına neden olmayabilir. HSV-1 olan bazı insanlarda asla uçuk çıkmaz. Uçuk, aşağıdaki gibi çeşitli faktörler tarafından aktive edilebilir:
*Menstrüasyon veya hamilelik sırasındaki hormonal değişiklikler
*Güneş ışığına ve rüzgâra maruz kalma
*Viral enfeksiyon veya ateş
*Menstrüasyonla ilgili olanlar gibi hormonal değişiklikler
*Stres (fiziksel veya duygusal)
*Yorgunluk
*Bağışıklık sistemindeki değişiklikler
*Hasarlı, kuru veya çatlamış dudaklar
HSV-2 genellikle genital herpesten sorumludur. Hem HSV-1 hem de HSV-2 yüz bölgesinde veya cinsel organlarda yaralara neden olabilir. Uçuklara neden olan virüs bulaşmış çoğu insan asla bir semptom geliştirmez. Uçuklar sızdıran kabarcıklara dönüştüğünde daha bulaşıcıdır ama kabarcıklar olmasa bile virüs başkalarına bulaşabilir. Oral seks sırasında HSV-1 cinsel organlara, HSV-2 ise dudaklara geçebilir.
Risk Faktörleri Nelerdir?
Dünya çapında yetişkinlerin yaklaşık yüzde 90’ı hiç enfeksiyon belirtisi yaşamamış olsa bile 
uçuklara neden olan virüsün kanıtlanması için yapılan testlerde pozitif çıkarlar. Bağışıklık sistemleri zayıf olan insanlarda virüsten kaynaklanan komplikasyon riski daha yüksektir. Komplikasyon riskini artıran tıbbi durumlar ve tedaviler şunlardır:
*HIV/AIDS
*Şiddetli yanıklar
*Egzama
*Kanser kemoterapisi
*Organ nakillerinde kullanılan, organın reddedilmesini engelleyen ilaçları
Hem HSV-1 hem de HSV-2 parmaklara yayılabilir. Bu tip enfeksiyonlara genellikle herpes whitlow denir. Bir çocuk emdiği zaman enfeksiyonu baş parmağına aktarabilir.
Uçuk Nasıl Önlenebilir?
Uçuk sık çıkıyorsa veya kişinin ciddi komplikasyon riski yüksekse, doktor düzenli olarak alınması için antiviral bir ilaç reçete edebilir. Güneş ışığı nüksü tetikliyor gibi görünüyorsa uçuğun çıktığı yere güneş kremi uygulanabilir. HSV-1 ile enfekte olmaktan kaçınmak için uçuk olan insanların etrafında önlemler alınmalıdır. Uçukların diğer insanlara veya vücudunu diğer bölgelerine yayılmasını önlemek için aşağıdaki önlemlerden bazılarını denenebilir:
*Kabarcıklar varken başkalarıyla cilt temasından kaçınılmalıdır. Kabarcıklardan sıvılar sızdığında virüs daha kolay yayılır. Uçuk olan biriyle öpüşmekten, yakın temastan ve oral seks yapmaktan kaçınılmalıdır.
* Havlu, tıraş bıçağı, tabak, çatal bıçak takımı, dudak kremi veya ruj gibi eşyaların paylaşılmasından kaçınılmalıdır. Uçuk kabarcıkları varsa virüs kullanılan mutfak eşyalarına, havlulara, dudak kremlerine ve başka eşyalara geçebilir.
*Eller temiz tutulmalıdır. Uçuk çıktığında kişiler dudaklara, gözlere veya cinsel organlara, diğer insanlara, özellikle bebeklere dokunmadan önce ellerini dikkatlice yıkamalıdır ve uçuk tamamen iyileşinceye kadar bebekler öpülmemelidir.
Uçuk Olup Olmadığı Nasıl Anlaşılır?
Daha önce uçuk geçirildiyse muhtemelen karıncalanma hissi, ardından dudaklarda veya çevresinde kızarıklık, şişme ve kabarcıklar gibi belirtiler fark edilecektir. Tanı için doktora gidilebilir fakat uçuk varsa doktora gitmek her zaman gerekli değildir. Uçuklar genellikle tedavi olmadan geçer. Aşağıdaki durumlarda doktora danışılmalı ve tedavi alınmalıdır:
*Zayıf bir bağışıklık sistemi varsa
*Uçuklar iki hafta içinde iyileşmezse
*Semptomlar şiddetliyse
*Sık sık nüks ediyorsa
*Gözlerde tahriş varsa
Uçuk nedeniyle doktora gidildiğinde doktor muhtemelen etkilenen bölgeye bakarak uçuk olup olmadığını söyleyebilir. Herpes simpleks virüsünün varlığını test etmek için uçuktan bir sürüntü alınabilir.
Uçuklar Nasıl Tedavi Edilebilir?
Uçuktan kurtulmak biraz zaman alsa da bazı ilaçlar iyileşme süresini kısaltabilir ve semptomları daha az ağrılı hale getirebilir. Uçuk tedavileri şunları içerir:
Reçetesiz satılan ilaçlar: Doğrudan uçuğa uygulanabilen reçetesiz kremler veya merhemler satın alınabilir. Bu ilaçlar iyileşme süresini kısaltmaya ve semptomları hafifletmeye yardımcı olabilir. Bu kremlerin karıncalanma veya kaşıntı fark edildiğinde kullanılması daha etkilidir, uçuğun ortaya çıkmasını önleyebilir.
Oral antiviral ilaç: Doktor ağızdan alınacak antiviral bir ilaç reçete edebilir.
İntravenöz (IV) antiviral ilaç: Diğer ilaçlar işe yaramıyorsa doktorun IV( damar içine) yolla uygulanacak bir antiviral ilaç reçete etmesi gerekebilir. Bu durumda doktor hastasını tedavi boyunca yakından izleyecektir.
Uçuk tatsız bir durum olsa da bazı yollarla rahatlama sağlanabilir. HSV-1 ile zaten temas edildiyse uçuk çıkma riskini azaltmak veya uçukların yönetilmesine yardımcı olmak için şunlar yapılabilir:
*Sağlıklı kalmaya çalışmak: Sağlıklı kalmaya çalışmak önemlidir, hasta olunduğunda ateşin yükselmesi uçuğu tetikleyebilir.
*Yeterince dinlenmek: Yorgunluk bağışıklık sistemini zayıflatır ve hastalanma olasılığını artırır.
Ağrı kesiciler almak: Çok fazla acı çekiliyorsa, doktor doğrudan uçuğa uygulanabilecek lidokain gibi reçetesiz topikal bir ağrı kesici önerebilir. Rahatsızlığı hafifletmek için ağız yoluyla asetaminofen veya ibuprofen de alınabilir.
Güneş kremi ve SPF faktörlü dudak kremi kullanmak: Uçuk iyileşirken güneş yanığı olmamasına dikkat edilmelidir. Ayrıca, SPF (güneş koruma faktörü) 30 olan bir dudak koruyucu ile her gün dudakları korumak uçukların çıkmasını önleyebilir.
Asidik gıdalardan kaçınmak: Portakal suyu, domates ve diğer asidik gıdalar uçuğu şiddetlendirebilir.
Serin bir kompres uygulamak: Uçuğu yatıştırmak için serin, nemli bir bez kullanılabilir, gün boyunca birkaç kez uygulanabilir. Uçuğun başkalarına yayılmaması için kullanıldıktan sonra havlular yıkanmalıdır.
Uçuklarla İlişkili Komplikasyonlar Nelerdir?
Uçuklardan kaynaklanan komplikasyonlar nadir olmakla birlikte şunları içerebilir:
Göz enfeksiyonları: Herpes simpleks virüsü (HSV-1), birisi uçuğa ve ardından gözlerine dokunduğunda göze yayılabilir. HSV-1 göze yayılırsa, korneanın potansiyel olarak ciddi bir enfeksiyonu olan HSV keratitine neden olabilir. Şiddetli ve tekrarlayan enfeksiyonlar görme sorunlarına ve körlüğe neden olabilir.
Genital uçuklar: HSV-1, oral seks yoluyla cinsel organlara yayılabilir, cinsel organlar veya anüs üzerinde siğiller veya ülserler üretebilir. İnsanlar bazen oral herpes olarak adlandırsa da, HSV-1, genital herpes vakalarının çoğuna neden olan cinsel yolla bulaşan virüs olan HSV-2 ile aynı değildir.
Bazı insan grupları için uçuklar ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Aşağıdaki kişiler uçuk varsa derhal tıbbi tedavi görmelidir:
Yenidoğanlar: 6 aylıktan küçük bebeklerde yüksek ateş ve nöbet gibi komplikasyonlar gelişebilir çünkü bağışıklık sistemleri tam olarak gelişmemiştir.
İmmün sistemi baskılanmış insanlar: Virüs zayıf bağışıklık sistemi olan kişilerde omurilik ve beyin gibi organları da etkileyebilir, herpes simpleks virüsü ensefalite (beynin şişmesine ya da iltihabına) yol açabilir. Bir kişide HIV varsa veya kemoterapi görüyorsa uçuk daha şiddetli olabilir ve geçmesi daha uzun sürebilir.
Egzaması olan insanlar: Herpes simpleks virüsü yetişkinlerde ve egzaması olan çocuklarda egzama herpeticum adı verilen hayatı tehdit eden bir enfeksiyona neden olabilir. Egzaması olan birisi uçuk çıkarırsa hemen doktorunu görmelidir.
Uçuk çıkaran insanların çoğunluğu onunla yaşamayı ve onu yönetmeyi öğrenir. Sağlıklı insanlarda uçuklar genellikle bir ila iki hafta içinde temizlenir ve kalıcı etkileri yoktur fakat küçük bebeklerde, bağışıklığı baskılanmış kişilerde ve egzamalı kişilerde uçuklar hayatı tehdit eden enfeksiyonlara neden olabilir.
Kaynakça:
https://www.mayoclinic.org
https://my.clevelandclinic.org
Yazar: Müşerref Özdaş