Manganez eksikliği çok nadirdir, çünkü günlük diyetlerde bol miktarda bulunur. Ancak, bazı gen mutasyonlarına sahip kişilerde nadiren de olsa mangan eksikliği görülmektedir. Aşağıda manganez eksikliği, düşük mangan seviyelerinin sağlığa etkileri ve mangan seviyelerini arttıran besinler hakkında bilgiler bulunmaktadır:
Manganez Nedir?
Manganez, tüm yaşam formları için gerekli olan bir eser mineraldir. Büyüme, vücut fonksiyonu gibi normal gelişim için gerekli olan manganez, mitokondriyal süperoksit dismutaz da dâhil olmak üzere önemli enzimlerin temel bir parçasıdır. Bu enzimler şunlarda rol oynar:
• Mitokondride enerji (ATP) üretimi
• Yağ, protein ve şeker metabolizması
• Beyin gelişimi ve işlevi
• Kemik ve bağ dokusu üretimi
• İmmün yanıt
• Cinsiyet hormonu üretimi ve üreme fonksiyonu
• Sindirim
• Antioksidan savunma
Manganez havada, suda ve toprakta hemen hemen her yerde bulunur ve yiyecek ile su ile kolayca alınabilmektedir. Bu nedenle manganez eksikliği temelde duyulmamış bir durumdur. Manganez sağlıklı beslenme için önemli olsa da, aşırı seviyelerde almak toksik yapabilir.
Normal Seviyeleri
Yetişkinler için normal manganez aralıkları şu şekildedir:
• Kanda 4-15;g/L (72.8-273 nmol/L’ye eşittir)
• Serumda 0.4-0.85 ;g/L (kanın sıvı bileşeni)
• Kırmızı kan hücrelerinde 11-23 ug/L (RBC manganez)
• İdrarda 1-8;g/L
Yaşlılar, muhtemelen düşük bağırsak emilimine bağlı olarak diğer yaş gruplarına göre biraz daha düşük manganez seviyesine sahiptir. Kan, idrar ve tükürük seviyeleri manganez maruziyetinin zayıflığı veya tüm vücutta bulunan toplam manganezin göstergesidir. RBC (kırmızı kan hücresi) manganez seviyeleri dokulardaki manganez içeriğinin daha iyi bir ölçüsüdür. Testten birkaç ay önce oluşan son manganez maruziyetinin tahmin edilmesine yardımcı olabilirler. 
Uzun süreli, düşük dozlu manganez, saç, tırnak ve kemik manganez içeriği nedeniyle toksisite hakkında endişe edenler için daha kesin maruz kalma tahmini verebilir. Bununla yanı sıra hem tırnak hem de saçta yapılacak olan mangan testleri sınırlıdır. Çünkü kişiler doğal olarak aralarında büyük bir çeşitlilik gösterirler ve saç ile tırnaklar özellikle şampuan, oje, toz, kir ve diğer dış etkenlerden kaynaklanan kirlenmeye eğilimlidirler. Kandaki normal manganez seviyeleri 4-15 ug/L’dir. Kırmızı kan hücresi en son alınan manganın tahmin edilmesine yardımcı olur iken, kemik testi ise daha uzun süreli mangan alımı için daha doğru sonuçlar vermektedir.
Manganez (Mangan) Eksikliği
Manganez eksikliği çok nadirdir, çünkü bu besleyicinin yeterli miktarları çoğu diyette mevcuttur. Aslında, bu durum o kadar nadirdir ki, uzun bir süre boyunca, sadece birkaç belirsizce tanımlanmış vaka, tıbbi literatürün mevcut olduğunu göstermiştir. 2015 yılında bir manganez alıcı taşıyıcı geninde (SLC39A) nadir bir genetik mutasyon keşfedilmiştir.
Nedenleri
Genetik eksiklik: SLC39A8, manganez, demir, çinko ve kadmiyum gibi metaller için bir taşıyıcı görevi görür; bu, metalleri hücrelere taşıdığı anlamına gelir. Bu gende mutasyon olan insanlar düşük kan manganez seviyesine sahiptir. Çinko seviyeleri bazı hastalarda düşük, bazılarında normaldir. Bu mutasyonlara sahip bebekler ve çocuklar şu semptomlar görülür:
• Ciddi gelişimsel gecikme
• Kısa boy (cücelik)
• Düşük kas tonusu (hipotoni)
• Titreme benzeyen bir hareket bozukluğu (distoni)
• Nöbetler
• Zihinsel engelli
• Gözleri hizalayamama (şaşılık)
• Sağırlık
• Büyüme problemleri
Bu gendeki mutasyonlar şu sorunlara neden olur:
• Leigh benzeri mitokondriyal hastalık; çünkü MnSOD (manganez süperoksit dismutaz) enzimi, mitokondriya zarar veren manganez yokluğunda çalışmayı durdurur.
• Tip II konjenital glikosilasyon bozukluğu; çünkü proteinlere ve yağlara (du-galaktosiltransferaz) şeker artıkları ekleyen bir enzimin fonksiyonu için manganez gereklidir.
Bu durumlarda, manganez takviyesi enzim fonksiyonunu normalleştirir ve motor fonksiyon, işitme ve diğer nörolojik sorunların iyileştirilmesine yardımcı olur. Tedavi sırasında toksisiteyi önlemek için doktorlar kan manganez seviyelerini düzenli olarak izlemeli ve olası manganez oluşumunu saptamak için MRI beyin görüntülemesi yapmalıdır
Diyet eksikliği: Diyet manganez eksikliği konusunda bilinenlerin çoğu hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalarından gelmektedir. Hayvanlar ise manganezin düşük olması büyümeyi 
engeller, uygun kemik oluşumunu önler ve iskelet hasarlarına neden olur, glukoz toleransını azaltır. Yağ ve karbonhidrat metabolizmasını bozar. Yedi erkek, bir aydan uzun süredir manganez tüketen bir diyete deneysel olarak yerleştirildiğinde, geçici bir deri döküntüsü yaşadı ve kan kolesterolü seviyelerini azalttığı tespit edilmiştir. Ek olarak, kan kalsiyum, fosfor ve alkalin fosfataz (ALP) seviyeleri, muhtemelen kemik parçalanmasındaki artış nedeniyle yükselmiştir. Beslenmeye bağlı olan mangan eksikliği çok az görülen bir durumdur ve insanlarda hiç bildirilmemiştir. Genetik nedenlerden dolayı çok az vaka vardır.
Belirtiler
Manganez eksikliğinden mustarip olma ihtimali çok düşüktür. Bununla birlikte, düşük manganezin potansiyel belirtileri (genetik nedenlerden dolayı değildir) şunları içerir:
• Zayıflık
• Deri lezyonları
• Nöbetlere karşı artan duyarlılık
• Hatalı insülin üretimi
• Yetersiz doğurganlık
• Kemik zayıflığı
Koşullar
Yapılan farklı çalışmalar düşük (ancak eksik olmayan) mangan etkilerini araştırmıştır. Düşük manganez seviyeleri şunlara bağlanmıştır:
• Düşük doğum ağırlığı
• Okul çocuklarında düşük IQ
• Otizm
• Alzheimer hastalığı
• Diyabet
• Depresyon
• Ancak, daha yüksek mangan seviyelerinin aynı koşulların çoğuyla ilişkili olduğunu not etmek önemlidir. Aslında, manganez seviyelerinin çoğu zaman birçok koşulla U veya ters U şeklinde bir ilişkisi vardır: en yüksek ve en düşük seviye zararlı ve orta menzillidir. Ek olarak, otizm, Alzheimer, diyabet ve depresyon durumlarında, düşük manganez muhtemelen nedenden ziyade hastalığın bir etkisidir. Son olarak, bazı kişilerde düşük manganez seviyeleri gözlemlenmiştir. Risk altındaki kişiler şunlardır:
• Osteoporoz
• Epilepsi
• Perthes hastalığı, nadir bir çocukluk hastalığı
• Ekzokrin pankreas yetersizliği (pankreas tarafından yapılan sindirim enzimlerinin eksikliği)
• Fenilketonüri
• Hemodiyalize giren böbrek hastalığı
Ancak bunlar yalıtılmış vakalardır. Başka bir deyişle, bu hastalıklardan mustarip herkesin düşük manganez seviyesi yoktur. Bu nedenle, bu hastalıklarda manganez eksikliğinin bir sağlık sorunu olduğu düşünülmez, ancak bazen manganez seviyelerini kontrol etmekte fayda olabilir. Manganez seviyesini dengede tutmak en iyisidir. Metabolik ve bilişsel şartlar düşük manganezle ilişkilendirilse bile ancak bu hastalıkların bir sonucu olabilir.
Manganez Seviyelerini Arttırmanın Yolları
Mangan eksikliği aşılması çok kolay olduğundan dolayı seviyeleri yükseltmenin en iyi yolu sağlıklı, bitki bazlı bir diyet yapmaktır. Kahverengi pirinç veya tam buğday ekmeği gibi daha fazla bakliyat, fındık ve tam tahıl ile beslenilmesi faydalı olur. Daha fazla miktarda demir, kalsiyum ve fosfor alımı (gıdalardan veya takviyelerden) manganez emilimini önleyebilir. Bu diğer minerallerden aşırı miktarda almamaya dikkat edilmelidir.
Manganez Açısından Zengin Gıdalar
Manganez ihtiyacının çoğu diyetle alınmaktadır. En yüksek manganez seviyeleri şu gıdalarda bulunabilir:
• Besin kaynağı-100 g başına manganez miktarı
• Baklagiller (lima fasulyesi): 0.36 mg
• Kuruyemiş (çam fıstığı): 8,8 mg
• Kuruyemiş (macadamia kuruyemiş): 4.0 mg
• Kepekli tahıllar (buğday tohumu): 20 mg
• Kepekli tahıllar (kahverengi pirinç): 1,0 mg
• Tam buğday ekmeği: 1,0 mg
• Deniz ürünleri (midye): 3,4 mg
• Tohumlar (kabak çekirdeği): 0.5 mg
• Çikolata (bitter çikolata): 1,5 mg
• Çay (demlenmiş siyah çay): 0.2 mg
• Yapraklı yeşil sebzeler (ıspanak): 0,9 mg
• Baharatlar (karanfil): 60 mg’dan fazla
• Soya fasulyesi: 0.55 mg
• Ananas: 0,9 mg
• Yaban mersini: 0.34 mg
• Acai (acai meyveli içecek): 1.66 mg
Manganezin yetişkin diyet alımı normalde günde 0.9 ila 10 mg arasındadır, ABD Ulusal Araştırma Konseyi yetişkinler için 2-5 mg/günlük tahmini güvenli ve yeterli diyet alımını bildirmiştir. Vejetaryen diyetleri ve Batı tipi diyetleri yiyen kişiler, tüm kaynaklardan elde edilen üst güvenlik limitine yakın olan, günlük 10.9 mg kadar mangan alımına sahip olabilirler. Kişinin ihtiyacı olan tüm manganı, diyetinden alabilir. Mangan bakımından zengin yiyecekler arasında fındık, baklagiller ve kepekli tahıllar bulunmaktadır.
Manganez Takviyeleri
Çoğu kişi zaten yeterli miktarda mangan alımına sahiptir ve bu metali takviye ederken dikkatli olmalıdır. Piyasada çeşitli mangan takviyeleri mevcuttur. Örneğin multivitaminlerin çoğu bu minerali içerir. Manganez takviyeleri genellikle 5-20 mg içerir. Herhangi bir olumsuz etki olmaması için genellikle üst sınır olarak 11 mg/gün gözetilmelidir. Manganez, histamin düşürücü ve dopamin arttırıcı bir ajan olarak tartışılmaktadır, ancak bunu destekleyecek çok az araştırma vardır. Aslında, mangan uzun vadede dopamini azaltabilir. Laboratuvar sonuçları manganez eksikliği olup olmadığını tespit etmeye yardımcı olur.
Manganez eksikliği oldukça nadirdir ve çoğu kişi bu minerali baklagiller, yeşil yapraklı sebzeler ve kepekli tahıllar gibi bitkisel kaynaklı yiyeceklerden bol miktarda alabilmektedir. Manganez taşıyıcısındaki nadir görülen genetik mutasyonlar ciddi gelişimsel gecikmeye, kısa boylara, nöbetlere ve diğer semptomlara neden olabilir. Bu durumu yönetmek için mangan takviyesi kullanılabilir. Çok düşük veya çok yüksek manganez bilişsel açıklar ve metabolik problemlerle bağlantılıdır, bu nedenle manganez seviyelerini dengede tutmak önemlidir. Manganezinizin düşük olduğundan şüpheleniyorsa, mangan bakımından zengin yiyecekleri yemek genellikle takviyeden iyidir.
Kaynakça:
lpi.oregonstate.edu
yara.co.uk
webmd.com
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu