Niçin Orta Doğu ve Kuzey Afrika Çöllerle Kaplıdır?

Çöller, kavrulmuş toprakları, sıcak güneşi, dayanılmaz ısıyı ve geniş kum tepelerini düşündüren geniş arazilerdir. Her kıtada çeşitli şekillerde ve boyutlarda bulunabilir. Çöller için genel bir tanım söylemek gerekirse aslında kurak alanlar olarak adlandırılabilir. Dünyaya şöyle bir bakarsanız gezegenin bazı bölgelerde çöl oluşumuna eğilim olduğunu fark edebilirsiniz. Bunlar genellikle 30° enlemindeki bölgelerdir. Bunun için özel bir sebep var mı? Bu bölgeleri çöl haline getiren şey nedir?

Niçin Çöller 30° Enlem Etrafında Toplanır?

Güney Yarımküre’de Kalahari, Atacama Çölü, Avustralya Outback (Büyük Viktorya) ve Namib bölgeleri bulunurken, Kuzey Yarımküre’de Sahra, Amerika güneybatısı, Arap Çölü, Lut Çölü, Thar Çölü bulunmaktadır. Bu çöllerin hepsinin ortak özelliği 30° enlem civarında bulunmalarıdır. Bu benzerliğin nedeni dünyanın üst atmosferinde büyük miktarlarda havanın, hava taşıma bantları olarak adlandırabileceğimiz bir sistemle hareket etmesine bağlıdır. Bu sistem Hadley Hücresi olarak bilinir.

Dünya her gün büyük miktarlarda güneş ışığı alırken ekvator düzlemindeki bölgeler gezegendeki diğer yerlerden daha fazla güneş ışığı alır. Bu büyük miktardaki güneş ışığı çok fazla ısı oluşturur. Ekvatordaki havanın güneş tarafından ısıtılmasıyla birlikte ısınan havanın yükselmesine prensibine bağlı olarak dünyanın atmosferindeki ısı da artacaktır. Atmosferde yükselip ardından soğumaya başlayan hava kuzeye taşınacaktır. Hava yeteri kadar soğuduktan sonra enerjisini kaybederek aşağılara inmeye başlar. Bu yükselip alçalan hava sistemi Hadley hücresidir.

Hadley Hücresi Çölleri Nasıl Oluşturur?

Sıcak hava ekvatorda yükselirken çok fazla nem ve su buharı ile doludur. Bu buhardan zengin hava artmaya devam ettikçe alçak atmosfer basıncını genişletmek için serbestleşir. Ayrıca bu genişleme sıcak havayı hafiften soğutur. Sağanak yağış ile sonuçlanan bu değişikliğe yoğunlaşan hava içindeki nem neden olur. Tropikal kuşaklar bu yüzden nemlidir ve ekvator yakınlarında yağış eğiliminin çok olmasının nedeni de budur.

Ancak hava yolculuğunu henüz bitirmemiştir. Şimdi kuru bir kemik gibi, sıcak hava seyahatine devam eder ve Hadley hücre taşıma bantlarını izler. Bu kuru hava yeterince soğuduktan sonra yere iner. Bu iniş 30° enlemde olur. Bu bölge yerel hava iklimleri yada etkileşimlerinden başka bir nem kaynağı yoksa bu alan kuruyacak ve sonunda bir çöl haline gelecektir. Florida eyaleti 30° enlemde bulunan bir alandır. Kapalı körfez alanında burayı çöle dönüşmekten ve kurumaktan koruyan nemden zengin bir havanın bereketine sahiptir.

Hadley Hücre Yan Etkileri

30° enlemde inen hava ek bir hücrenin oluşmasına sebep olur. Hava düşerken kuzeydeki havayı aşağı çeker. Bu çekim Ferrel hücresi olarak adlandırılan ikinci bir hücreyi oluşturan başka bir taşıma kemerini yaratır. Bu ikinci hücre 30° enlemde düşen havaya sahiptir. Bir çok bitki örtüsüne sahip ve ılıman bir bölge olmasının sebebi Ferrel hücresinin 60° enlemden havayı yukarı çekmesidir. (örn. Kuzey Avrupa, Rusyadaki ormanlar, Kanada)

El Nino ve La Nina Etkileri Nasıl olur?

El Nino genellikle 3-7 yılda bir gerçekleşen Pasifik Okyanusu’nun büyük bir bölümündeki ısınmadır. Bu ısınma başka bir kararlı sisteme küçük bir anahtar fırlatır. Okyanusun ısınması atmosfer döngüsünün yavaşlamasına sebep olan geri besleme döngüsü sağlar. Bu yavaşlama Amerikanın Güneybatısında de nemliliğe ve Avustralya ve Endonezya da kuraklığa neden olur.

La Nina temelde El Nino nun tersidir. Bunda okyanusun aynı bölümünde soğuma olur. La Nina genel olarak kısadır ve 6-9 ay sürer. La Nina etkisi daha azdır ama Asya’da musonlarda artışa, Güney Amerika da kuraklığa ve Amerika’nın güneybatısının normalden daha kuru olmasına neden olur. Bu iki atmosferik anomalilerin arasındaki sukunet “La Nada” olarak adlandırılır. İspanyolca bu “hiçbir şey” anlamına gelir.

Kaynakça:
http://zidbits.com/2014/05/why-are-the-middle-east-and-north-africa-deserts/

Yazar:Hilal Kirdük