Merinos Koyunu Nedir? Yününün Özellikleri Nelerdir?

Merinos başlıca yünü için yetiştirilen bir koyun ırkıdır. Dünya genelinde birçok cinsi vardır. Bazı ülkelerde et için de yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu koyun ırkı, ince, bir örnek, iyi kalitede ve fazla miktarda yapağı vermektedir. Senede bir defa kırkılarak yapağı elde edilir. Merinos yünü, %100 doğal yapıda olup, biyolojik olarak çözünebilir ve yenilenebilir özellik taşımaktadır. Merinos yünü, hacimli fakat hafif kumaşları veren doğal bir kıvırcıklığa sahiptir. Isı değişimlerine yanıt verebilme yeteneğine sahiptir. Bu özelliği sayesinde, yün elyafının higroskopik özünün nemi emme kapasitesi sahiptir. Böylece, kendi ağırlığının %35’ine kadar olan nemin (nem buharını) vücuttan uzaklaştırılmasını ve uçmasını sağlamaktadır. Elde edilen yapağısı kaliteli yün kumaşların yapımında da kullanılır. Bir metrekare yün kumaşın yapımında 225 gram yün kullanılmaktadır.

Merinos cinsi koyunların, M.Ö. 800’lü yıllarda Batı Anadolu’da yetiştirilen, iyi kaliteli yünü ile tanınmış koyunlar olduğu düşünülmektedir. Bu koyunların Anadolu’dan Yunanistan’a oradan İtalya’ya buradan da Romalılar tarafından İspanya’ya götürüldüğü söylenmektedir.

Merinos ırkı, ilk defa Osmanlı Devleti zamanında, 1843 yılında, İspanya’dan ithal edilmiştir. Ülkenin ince yapağı ihtiyacını karşılamak üzere İspanyol tarak yapağı merinosları Bursa (Karacabey Harası) çiftliğinde yetiştirilmeye başlanmış, zamanla üretimi ve yetiştirme çiftlikleri artarak sayıları 80-90 bine çıkmıştır. Ancak, 20. yüzyılın başlarında kapitülasyonlar nedeniyle yünlü kumaşların yurda gümrüksüz ve ucuz fiyatla sokulması yerli yünlü dokuma sanayisinin çökmesine, merinos yetiştiriciliğinin ortadan kalkmasına yol açmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren, merinos yetiştiriciliğin yeniden canlandırılması için çalışmalara başlanmıştır. Bu amaçla 1928 yılında Macar Merinosları ve 1934 yılından itibaren de, Alman Et Merinosu ülkemize ithal edilmiştir.

Ülkemizde merinoslar, Alman et Merinoslarının Akkaraman ve Kıvırcık cinsi koyunlarla yapılan melezlemesi sonucu elde edilmiştir. Ülkemizde dört farklı merinos cinsi bulunmaktadır. Bunların yetiştiriciliği, yapağı ve et üretimi amacıyla yapılmaktadır. Süt üretimi çok az olup, üretilen süt ancak yavrularına yetmektedir. Bu nedenle pek sağılmadığı için sütünden elde edilen gelir düşüktür. Yapağı kalitesi yüksek olmasına rağmen etinden elde edilen gelir daha yüksektir. Bu koyunların vücut beyaz, kısa ve ince yapağılı, karın altı ve bacaklar yapağılı, baş yapağısız, kuyruk ince ve uzun, genellikle 30 cm. omuzdan itibaren kesiktir. Koyunlar boynuzsuz, koçlar bazen boynuzludur. İkizlik oranı %70-80 arasındadır. Ortalama kirli yapağı verimi dişilerde 2,5 kg civarında olup, erkeklerde 3-4 kg arasındadır, lüle uzunluğu 7-10 cm.

Kırpma işlemi sonrasında yapılan yıkama ile yün yağı, ter, toz, toprak ve bitkisel atıklar uzaklaştırılır. Bu işlemden sonra yün miktarı yaklaşık yarıya iner. Yün yağı kozmetik sanayisinde kullanılmaktadır. Yapağı, yıkama ve kurutma işleminde sonra kalitesine göre sınıflandırılarak iplik işletmelerinde kullanıma hazır hale gelir. Yapağı kalitesini yapağının inceliği belirler. İnce yünler yumuşak tutumlu (tuşeli), aprelenme (bitim işlemi) ve boyanma yeteneği fazla kumaşların yapımında kullanılır. Yapağı çapı inceldikçe, yün daha yumuşak ve daha kıvrımlı olur. İncelik arttıkça ipi oluşturan lif sayısı da arttığı için sağlamlığı artmaktadır.

Kıvrımlı yapı ise yapağıdan elde edilecek ipin ve kumaşın esnekliğine etki eder. Bu şekilde bu kumaştan yapılan kıyafet yıkandıktan ve giyildikten sonra şeklini korur. Yapağı kalitesi S ile gösterilmektedir. Bu değer, önceden yarım kg (1 paund) yünden çıkan çile (iplik demeti) sayısını gösteren birim olarak kullanılmaktaydı. Günümüzde kumaşın dokumasındaki iplik sayısını vermektedir. Lif inceldikçe de iplik sayısı artacaktır. Buna göre, merinos koyunu yapağı kalitesi 60 S-100 S arasındadır. Diğer bir ifadeyle, merinos koyunu yapağısı, 23,3-17 mikron arasında çapa sahip olmaktadır. İnce yünler yumuşak tutumlu (tuşeli), aprelenme (son işlem)ve boyanma yeteneği fazla kumaşların yapımında kullanılır. Yapağı çapı inceldikçe, yün daha yumuşak ve daha kıvrımlı olur. Türkiyede tekstil sanayisinin yılda yaklaşık 20 bin tonluk kaliteli yapağı ihtiyacı bulunmaktadır. Bunun yaklaşık %20lik kısmın merinos yününden elde edilmektedir.

Avustralyada en ince merinos yünü üretildiği için buranın yünü dünyaca ünlüdür. Bu özelliği sayesinde Dünyanın en büyük merinos yünü üreticisidir. Dünya merinos yünü üretiminin yaklaşık %60ını Avustralya karşılamaktadır. Avustralya merinosu ününü ve görünümü, 200 yıl önce Avrupalı yerleşimciler tarafından Avustralyaya götürülen, İspanya’nın ünlü Royal Merinos sürülerinden almıştır. Avustralya merinosu yünü 20 mikronun altında inceliğe sahiptir. Bu inceliği, yumuşaklığı sağladığından, cilde değdiğinde dahi rahatsız etmez, kaşındırmaz. Avustralya yününü tüm dünyaya tanıtmak amacıyla, 29 bin koyun üreticisinin bir araya gelerek, 49 yıl önce kurduğu bir şirket, yünün yazın da giyilmesini sağlayan Cool Wool kumaşını geliştirmiş. Bu yün kumaştan yapılan kıyafetler yaz aylarında pamuk ve satenden daha serin tutmaktadır. Hafif ve serin tutan bu kumaşların metrekaresine 190 gram yün kullanılmaktadır.

Bazı iş adamları en ince yünü bulabilmek için dünyanın birçok ülkesini dolaşmaktadır. Bu şekilde şu ana kadar bulunan en ince lif çapı 10,9 mikron olduğu söylenmektedir. Bu yünlerden elde edilen kumaşların metre fiyatı 3000 Euro’yu bulmaktadır.

Polyesterler yapay malzeme olup doğal malzeme gibi havayı geçirmemektedir. Bunun sonucu da insanı resmen pişirmektedir. Pamuk hammaddeli kumaştan yapılmış kıyafetler ise kolay kırışmaktadır. Diğer taraftan pamuk lifleri, yün liflerinden 10 kat daha zayıf olduğundan pamuktan yapılmış kıyafetler daha kısa ömürlü olmaktadır. Yünden yapılan kumaşlar ise dört mevsim giyilebilir, sağlam, kolay kırışmayan kıyafetler üretilmektedir. Bu nedenle de kıyafetlerin büyük bir kısmının yünden oluşmasına dikkat edilmesinde fayda vardır.

Kaynakça:
www.kangal-merinos.com
www.sabah.com.tr

Yazar:Çiğdem Aydın