Otizm bir spektrum bozukluğudur, yani otizmi olan kişilerin çok çeşitli hafif, orta veya şiddetli semptomları olmaktadır. Ancak otizm spektrum tanısı alan tüm kişiler, aynı semptomlara sahip olsa bile aynı bozukluğa sahip olmayabilirler. Bu da otizmin farklı türlere ayrılmasına sebep olmaktadır. Bu yazıda otizm türleri hakkında bilgiler bulunmaktadır.
Otizm Tanıları Nasıl Değişti?
1994 yılından Mayıs 2013’e kadar otizm stanımı, resmi Teşhis El Kitabının dördüncü bölümünde yer aldığı şekilde beş otizm spektrum teşhisi ile tanımlanmaktaydı. Bunlar arasında Asperger sendromu, yaygın gelişimsel bozukluk aksi belirtilmemiş (PDD-NOS), otistik bozukluk, çocuklukta parçalanma sendromu ve Rett sendromu vardır. Ne yazık ki, bu teşhisler kafa karıştırıcıdır. Sadece tanımlanması zor olmakla kalmayıp, aynı zamanda farklı uygulayıcılar aynı hastalar için farklı tanılar seçmişlerdir. Uygulayıcılar öğretmenler ve terapistlerin yanı sıra tanılarını netleştirmek için şiddetli otizm, hafif otizm ve yüksek işlevli otizm gibi terimler kullanmışlardır. Ancak bu terimler hiçbir şekilde doğru tanılar değildir; onlar sadece tanımlardır. Ve ebeveynlerin ve öğretmenlerin bir çocuğun otizm spektrumundaki durumunu daha iyi anlamalarına yardımcı olmayı amaçlasalar da, her uygulayıcının hafif veya şiddetlinin neye benzeyebileceği konusunda kendi fikirleri vardır.
Otizm Spektrum Bozukluğu Başlangıçları
2013 yılında Teşhis El Kitabının beşinci versiyonu yayınlanmıştır ve DSM-5’te, yalnızca bir otizm spektrum bozukluğu vardır. Otizm teşhisi konan herkes, semptomları ne olursa olsun, artık tek bir otizm spektrum bozukluğu teşhisi altında toplanmaktadır. Üç otizm seviyesi, sözel olmayan gibi tanımlayıcılarla birlikte teşhisi daha kolay ve net hale getirmeyi amaçlamaktadır. Ancak bu, bazıları otizm spektrum bozukluğu seviye II den biraz daha net olan eski veya gayri resmi terimleri kullanmayı bırakıldığı anlamına gelmemektedir. Aslında, doktorlar ve diğer pratisyenlerin bile, belgelendirme amacıyla yeni otizm spektrum kodunu kullanırken Asperger sendromu gibi terimleri kullanmaları muhtemeldir.
![Otizm Türleri Nelerdir?]()
Otizm Spektrumu Nedir?
Otizm Spektrumu Nedir?Otizm spektrumu, sosyal ve iletişim becerilerini, az ya da çok motor ve dil becerilerini etkileyen bir dizi gelişimsel gecikmeyi ve bozuklukları tanımlamaktadır. O kadar geniş bir tanıdır ki, yüksek IQ’ları ve zekâ geriliği olan kişileri içermektedir. Otizmi olan kişiler konuşkan veya sessiz, şefkatli veya soğuk, metodik veya düzensiz olabilmektedir. Mayıs 2013’e kadar, otizm spektrumundaki resmi teşhisler otistik bozukluk, yaygın gelişimsel bozukluk ve aksi belirtilmemiş (PDD-NOS), Asperger sendromu, çocuklukta parçalanma bozukluğu ve Rett sendromunu içermiştir. Günümüzde, üç şiddeti olan tek bir otizm spektrum bozukluğu vardır, ancak birçok terapist, klinisyen, ebeveyn ve kuruluş PDD-NOS ve Asperger sendromu gibi terimleri kullanmaya devam etmektedir.
Yaygın Gelişim Bozuklukları Nelerdir?
Yaygın gelişim bozukluğu 1994 ile 2013 yılları arasında otizm bozukluğu ile yüzde yüz aynı manada olan resmi bir terimdir. Çocuğa 2013’ten önce teşhis konduysa, bu terimi bir değerlendirmeci veya doktordan duyulmuştur, ancak artık genel kullanımda kullanılmamaktadır. Yaygın gelişimsel bozukluk hakkında önemli noktalar vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Yaygın olarak kullanılan gelişimsel bozukluk terimi artık kullanılmamaktadır.
• Terim otizm spektrum bozukluğu ile eşanlamlıdır
• PDD’li kişiler, hafif veya şiddetli olabilen çok çeşitli gelişimsel farklılıklara sahiptir.
Asperger Sendromu Nedir?
Asperger sendromu, otizm spektrumunun en yüksek işleyen ucundaki bireyleri tanımlamaktadır. Terim ve tanı 2013 yılında teşhis kılavuzundan kaldırılmıştır, ancak otizm topluluğundaki hemen hemen herkes, çok özel bir insan grubunu tanımlamadaki yararlılığı nedeniyle kullanmaya devam etmektedir. Asperger sendromlu kişiler, genellikle gelişmekte olan çocuklarla aynı şekilde konuşma dilini geliştirmektedirler, ancak sosyal iletişimde zor zamanlar yaşamaktadırlar. Yaşlandıkça bu zorluklar daha belirgin hale gelmekte ve sosyal beklentiler artmaktadır. Bu kişiler genellikle çok zeki ancak ilginç olduklarından, bu bozukluk bazen inek sendromu veya küçük profesör sendromu olarak adlandırılmaktadır. Asperger sendromuyla ilgili önemli noktalar vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Artık geçerli bir tanı değildir
• Yüksek işleyen otizmi olan kişileri tanımlamak için kullanılmıştır ve hala sıklıkla kullanılmaktadır
• Semptomları olan çoğu kişi, güçlü sözel beceriye ve sosyal iletişimde önemli zorluklara sahip normal veya normalin üzerinde zekâya sahiptirler
• Birçok kişinin önemli duyusal zorlukları vardır
• Semptomları olan kişilerin artık seviye 1 otizm spektrum bozukluğuna sahip olduğu kabul edilmektedir.
Hafif Otizm Nedir?
Hafif otizm terimi resmi bir tanı değildir ve bu, Asperger sendromundan veya otizmden daha açıklayıcı bir terimdir. Genel olarak bakıldığında, kişiler hafif otizm terimini kullandıklarında, semptomları otizm spektrum tanısına uyan, ancak güçlü sözel becerileri ve az sayıda davranış sorunu olan bireylere atıfta bulunmaktadırlar. Ancak bu bireyler sosyal iletişimle ilgili önemli sorunlar yaşayabilmektedir. Mesela çok fazla duyusal etki, parlak ışık ve yüksek ses, gibi faktmrlerle baş ederken sorunlar yaşamaktadırlar. Hafif otizm hakkında önemli noktalar bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Esasen Asperger sendromuna benzemektedir veya aynıdır
• Bu otizmi olan kişileri, stres altına girene veya karmaşık sosyal durumlarla başa çıkana kadar tanımak zor olmaktadır.
• Hafif otizmi olan çoğu kişinin artık seviye 1 otizm spektrum bozukluğuna sahip olduğu kabul edilmektedir.
Yüksek İşlevli Otizm Nedir?
Hafif otizm gibi, yüksek işlevli otizm bazen HFA olarak kısaltılmaktadır, gittikçe daha sık kullanılan uydurma bir terimdir. Bir noktada yani 2013’ten önce, bu terim otizmi Asperger sendromundan ayırmak için kullanılmıştır. Uygulayıcılar tarafından 2013’ten önce yapılan resmi ayrım, Asperger sendromlu kişilerin normal konuşma gelişimine sahipken HFA’lı kişilerin konuşma gecikmeleri yaşadığıdır. Tabii ki, günümüzde Asperger sendromu yoktur, bu da ayrımı tartışmalı hale getirmektedir. Yüksek işlevli otizm hakkında önemli noktalar vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Hafif otizm gibi yüksek işlevli otizm, Asperger sendromuna benzemektedir ve günümüzde seviye 1 otizm spektrum bozukluğu olarak adlandırılmaktadır.
• Asperger sendromu teşhisi konan kişilerin aksine, HFA’lı kişiler dili yavaşça veya kendine özgü bir şekilde geliştirmişlerdir.
• HFA; asperger sendromu ve hafif otizmler gibi, okul taleplerini, sosyal yaşamlarını, işyeri beklentilerini ya da eğlence etkinliklerini kontrol etmede zorluklara sebep olabilecek gerçek ve önemli bir engeldir.
![Otizm Türleri Nelerdir?]()
PDD-NOS nedir?
PDD-NOS nedir?Başka türlü belirtilmeyen yaygın gelişimsel bozukluk, 2013 yılına kadar, diğer özel teşhisler için kriterlere tam olarak uymayan ancak yine de otistik olan bireyleri tanımlamak için kullanılan kelimedir. Çok hafif seviyeden çok şiddetli seviyeye kadar değişebilen PDD-NOS belirtilerini tanımlamanın basit bir yolu olmadığından, günümüzde tanı kategorisi mevcut değildir. Fakat yeni bir tanı olan sosyal iletişim bozukluğu bu rahatsızlığın tanımlaması haline gelebilmektedir. PDD-NOS ile ilgili önemli noktalar vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• 2013 itibariyle, artık geçerli bir tanı değildir.
• Otizm için tam kriterlere uymayan otizm benzeri semptomlara sahip bozukluklar için bir çözümdür.
• PDD-NOS’lu kişilerde hafif veya şiddetli semptomlar olabilmektedir.
• DSM-5’ten önce teşhisi konan kişiler artık otizm spektrum tanısına sahiptir ve semptomların ciddiyetine bağlı olarak seviye 1, 2 veya 3’te teşhis edilmektedir.
Şiddetli Otizm Nedir?
Şiddetli otizm tanımlaması resmi değildir; bunun yerine, düşük işleyen otizm, derin otizm ve klasik otizm ile beraber kullanılan bir tanımlayıcı bir terimdir. Ağır otizmi olan kişiler genellikle sözlü değildir, zihinsel engellidir ve çok zorlayıcı davranışlara sahip olabilmektedir. Şiddetli otizm hakkında önemli noktalar bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Genellikle 3. seviye otizm spektrum bozukluğu olarak teşhis edilmektedir.
• Son derece zordur, saldırganlık ve diğer zor davranışları içerebilmektedir.
• Şiddetli otizmi olan çoğu kişi hiçbir zaman anlamlı bir konuşma dili kullanmamaktadır.
• Semptomları olan bazı kişiler işaretler, resim panoları veya başka yollarla iletişim kurma becerisi kazanmaktadırlar.
Rett Sendromu Nedir?
Rett sendromu, öncelikle kızları etkileyen genetik bir bozukluktur. Tıbbi olarak teşhis edilebilen eski otizm spektrum bozukluklarından tek olanıdır. Mayıs 2013 itibariyle artık otizm yelpazesine dâhil edilmemiştir. Rett sendromlu çocuklar, otizmin ayırt edici sosyal iletişim zorlukları dâhil olmak üzere ciddi semptomlar geliştirmektedirler. Ek olarak, Rett sendromu bir çocuğun ellerini yararlı bir şekilde kullanma yeteneğini büyük ölçüde bozabilmektedir. Rett sendromuyla ilgili önemli noktalar vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Otizm spektrumunun bir parçası değildir.
• Tıbbi olarak teşhis edilebilen genetik bir bozukluktur.
• Öncelikle kızları ve nadiren erkek çocukları etkilemektedir.
• Semptomları arasında sosyal iletişim zorlukları ve kişinin ellerini amaçlı olarak kullanamaması yer almaktadır.
![Otizm Türleri Nelerdir?]()
Geniş Otizm Fenotipi Nedir?
Geniş Otizm Fenotipi Nedir?Geniş otizm fenotipi otizm en ufak bir dokunuşla o insanları kapsamaktadır ve bu bazen gölge semptomları olarak tanımlanır. Bu alt klinik semptomlar arasında sosyal beceriksizlik, kaygı, aynılık, rutin tercihi, parlak ışıklar, yüksek ses, diğer duyusal saldırılar ve etrafında alışılmadık derecede rahatsızlık olabilmektedir. Tanınabilir ancak günlük işleyişi önemli ölçüde bozmayan bu tür hafif semptomlar, tam gelişmiş otizmi olan kişilerin aile üyeleri arasında yaygındır. Her iki durumda da, bu tür belirtileri bulunan kişilerin duygusal zorluklarla başa çıkma becerilerini ve sosyal iletişim becerilerini geliştirme hususlarında yardım almaları çoğunlukla yararlıdır. Geniş otizm fenotipi hakkında önemli noktalar vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Daha hafif otizm benzeri semptomları olan insanları içeren geniş bir otizm fenotipi vardır.
• Bu tür semptomları olan birçok kişinin otizm spektrumunda çocukları veya başka akrabaları vardır.
• Otizm için mevcut tedavilerin çoğu, aynı semptomların daha hafif versiyonlarına sahip kişiler için faydalı olabilmektedir.
Otizmle ilgili bazı terimler açıklayıcı olsa da, her zaman çok yardımcı olmamaktadır. Bunun nedeni, otizm spektrumundaki her bireyin benzersiz olmasıdır. Bir terimin ne anlama geldiği bilindiği düşünülse bile, belirli bir bireyin güçlü yönleri ve zorlukları hakkında daha fazla bilgi edinmek her zaman önemlidir. Otizm spektrumu, sosyal ve iletişim becerilerini, az ya da çok motor ve dil becerilerini etkileyen bir dizi gelişimsel gecikmeyi ve bozuklukları tanımlamaktadır.
O kadar geniş bir tanıdır ki, yüksek IQ’ları ve zeka geriliği olan kişileri içerebilmektedir. Otizmi olan kişiler konuşkan, sessiz, şefkatli, soğuk, metodik veya düzensiz olabilmektedir. Mayıs 2013’e kadar, otizm spektrumundaki resmi teşhisler otistik bozukluk, yaygın gelişimsel bozukluk aksi belirtilmemiş (PDD-NOS), Asperger sendromu, çocuklukta parçalanma bozukluğu ve Rett sendromunu içermektedir. Bugün, üç şiddeti olan tek bir otizm spektrum bozukluğu vardır, ancak birçok terapist, klinisyen, ebeveyn ve kuruluş PDD-NOS ve Asperger sendromu gibi terimleri kullanmaya devam etmektedir.
Kaynakça:
https://www.healthline.com/health/types-of-autism
https://www.24hrcares.com/autism/spectrum-types/
https://www.care.com/c/stories/6635/understanding-the-5-types-of-autism/
https://www.appliedbehavioranalysisprograms.com/faq/what-are-the-three-types-of-autism-spectrum-disorders/
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu