Psikososyal Anlamda Üretkenlik ve Durgunluk

Üretkenliğe karşı durgunluk, Erik Erikson’ın psikososyal gelişim teorisinin sekiz aşamasının yedincisidir. Bu aşama, yaklaşık 40-65 yaşları arasındaki orta yetişkinlikte gerçekleşir. Sekizinci ve son aşama, umutsuzluğa karşı dürüstlüktür. Bu süre zarfında, yetişkinler çocuklarında daha uzun yıllar etki gösterecek izler yaratmaya veya bu konuda beslemeye çalışırlar. Genellikle bunu çocuklara ebeveynlik yaparak veya diğer insanlara fayda sağlayan olumlu değişikliklere katkıda bulunarak yaparlar. Topluma katkıda bulunmak ve gelecek nesillere fayda sağlamak için bir şeyler yapmak, üretkenliğin ve durgunluğun gelişim aşamasında önemli ihtiyaçlardır. Üretkenlik, dünyayı daha iyi bir yer haline getiren şeylerin yaratılması ve gerçekleştirilmesinin yanı sıra başkalarına önem vererek dünyaya damgasını vurmak anlamına gelmektedir.
Durgunluk, katkıda bulunacak bir yol bulamamak anlamına gelir. Bu bireyler, toplulukları ve bir bütün olarak toplumla bağlantısız ya da katılımsız hissedebilirler. Bu aşamada başarılı olanlar, evlerinde ve toplumlarında aktif olarak dünyaya katkıda bulunduklarını hissederler. Bu beceriye sahip olamayanlar ise, dünyada verimsiz ve istenmemiş hissederler.

Üretkenlik ve Durgunluğun Özellikleri

Üretkenliğin bazı temel özellikleri, diğer insanlara bağlılık, aile ile ilişkiler geliştirmek, başkalarına rehberlik etmek ve gelecek nesillere katkıda bulunmaktır. Ve bu tür durumlar genellikle çocuk sahibi olma ve büyütme süreciyle oluşur. Durgunluğun bazı özellikleri arasında benmerkezci olmak, başkalarıyla ilgilenmemek, üretkenliğe ilgi duymamak, benliği geliştirmek için çaba göstermemek ve kaygılarını her şeyin üstünde tutmak yer alır. Bu aşamada dikkat edilmesi gereken bir nokta, yaşam olaylarının erken evre ve geç evre yaşamında olduğundan daha az yaşa özgü olma eğilimindedir. Evlilik, iş ve çocuk yetiştirme gibi bu aşamaya katkıda bulunan önemli olaylar, orta yetişkinliğin oldukça geniş bir döneminde gerçekleşebilir.
Hayatta bu noktada bazı insanlar genellikle orta yaş krizi olarak adlandırılan şeyi yaşayabilirler. İnsanlar başarılarını geri yansıtabilir, gelecekteki yörüngelerini düşünebilir ve pişman olabilirler. Bazı durumlarda bu, okula gitmek, kariyer yapmak veya çocuk sahibi olmak gibi kaçırılmış fırsatlardan pişmanlık duymayı içerebilir. Bazı durumlarda, insanlar bu krizi yaşamlarında daha fazla doyuma yol açacak düzenlemeler yapmak için bir fırsat olarak kullanabilirler. İnsanların refahlarını etkileyen bu pişmanlıkları yorumlama şekline dikkat etmek önemlidir. Hata yaptığını düşünenler zamanlarını boşa harcarlar ve değişiklik yapacak zamanları yokken acı hissedebilirler. Ayrıca, yaşamın bu noktasında durgunluk duygularına karşı üretkenlik duygularını etkileyebilecek çok sayıda faktör vardır. Başkalarıyla olumlu ilişkileri olan, kaliteli sağlık ve yaşamları üzerinde kontrol duygusu olan insanlar daha üretken ve memnun hissederler. Kötü sağlık, kötü ilişkilerden muzdarip ve kaderleri üzerinde hiçbir kontrolü olmadığını hissedenlerin durgunluk hissi yaşama olasılığı daha yüksektir.

Üretkenlik ve Durgunluk Aşamasında Büyüme

2003 yılında yayınlanan araştırmalar, üretkenlik ve durgunluk aşamasının birincil çatışmalarının daha fazla detaylandırılmasını önermiştir. Bu detaylandırma aşağıdaki gibidir:
• Kapsayıcılık ve münhasırlık: Bu kriz, bakım faaliyetleri kapsamında, bir bireyin yaşamına neyi ve kimi dâhil etmek istediği üzerinde odaklanmaktadır. Bu aşama, erken çocukluk döneminde güvensizlik karşısında güveni yansıtır.
• Gurur ve utanç: Durgunluğa karşı üretkenliğin bu yönü, yetişkinlerin ailelerinde ve çocuklarında aldıkları gurur duygusuna odaklanmaktadır. Birçok yönden, erken çocukluğun utanç ve şüphe evresine karşı özerkliği yansıtır.
• Sorumluluk ve kararsızlık: Bu aşamada kişinin hayatları ve yaptıkları tercihlerin sorumluluklarını alıp almadığına odaklanılmaktadır. Çocukluk yıllarında yaptıkları bir girişim karşısında duydukları suçluluk sürecini yansıtır.
• Verimlilik ve yetersizlik: İş yetişkinlikte önemli bir rol oynar, bu nedenle bireyin işlerinde gurur ve başarı duygusunun üretkenlik duygularına yol açması şaşırtıcı değildir. Bu aşama, endüstriyi çocukluğun aşağılık aşamasına karşı yansıtmaktadır.
• Ebeveynlik ve kendini özümseme: Yetişkinliğin bu yönü erişime ve gelecek nesillere katkıda bulunmaya odaklanır. Bu, ebeveynlik yoluyla gerçekleşebilir, ancak yavru üreten tüm insanlar mutlaka destekleyici hale gelmez. Ebeveynleri ve çocuk sahibi olmayanlar, bir sonraki nesle hala anlamlı şekillerde veremezler. Verimliliğin durgunluk aşamasına karşı bu kısmı, daha önceki kimliğin ergenliğin karışıklık aşamasına karşı birçok yönünü yansıtır.
• Dürüstlüğe karşı inkâr: Üretkenlik aşamaları sona erdiğinde ve insanlar yaşamın son aşamasına yaklaştıkça anlam bulmak giderek daha kritik bir rol oynamaktadır. Kişinin kendini tanıyarak anlaması, üretkenliğin durgunluk sürecine karşı bu önemli bir role oynamaktadır.

Psikososyal Gelişimde Bütünlük ve Umutsuzluk

Umutsuzluğa karşı bütünlük, Erik Erikson’un aşama psikososyal gelişim teorisinin sekizinci ve son aşamasıdır. Bu aşama yaklaşık 65 yaşında başlar ve ölümle biter. Danışmanlar, hemşireler ve psikologlar günümüzde yaşlı birinin hasta bakımı gerçekleştirirken Erikson’un aşamalarını uygulamaktadırlar. Erikson’un teorisi, insanların yaşam boyunca büyüdükçe ve değiştikçe sekiz farklı gelişim aşamasından geçtiğini öne sürmektedirler. Pek çok gelişim teorisi tamamen çocukluk olaylarına odaklanma eğilimindeyken, Erikson tüm yaşam boyunca gelişime bakan az sayıdaki teorisyenden biridir. Ayrıca yaşlanma sürecini insan gelişiminin bir parçası olarak gören ilk kişilerden biridir.
Psikososyal gelişimin bütün sürecinde insanlar, gelişiminde dönüm noktası oluşturabilecek bir krizle karşı karşıya kalmaktadırlar. Krizin başarıyla çözülmesi, genel psikolojik iyiliğe katkıda bulunan psikolojik bir erdem geliştirmeye yol açar. Bütünlük karşısında umutsuzluk aşamasında, temel çatışma, bireyin anlamlı ve tatmin edici bir yaşam sürüp sürmediğini sorgulamaya odaklanır.

Dürüstlük ve Umutsuzluk

Bütünlük ve çaresizlik aşaması, yaşlanan yetişkin ölümlülüğü sorununu çözmeye başladığında başlar. Bu aşamanın başlangıcı genellikle emeklilik, eş kaybı, arkadaşların ve tanıdıkların kaybı, ölümcül bir hastalıkla karşılaşma ve yaşamdaki ana rollerde diğer değişiklikler gibi yaşam olayları tarafından tetiklenir. Dürüstlük ve çaresizlik aşamasında, insanlar yaşadıkları hayata geri dönerler ve ya iyi yaşanmış bir yaşamdan bir doyum duygusu ya da yanlış bir yaşamdan dolayı bir pişmanlık ve umutsuzluk duygusuyla uzaklaşırlar.
Bu aşamada krizin başarılı bir şekilde çözülmesi, Erikson’un ego bütünlüğü olarak adlandırdığı şeyin gelişmesine yol açar. İnsanlar memnuniyet duygusuyla hayatlarına dönüp bakabilirler, bir bilgelik duygusuyla ve pişmanlık duymadan yaşamın sonuyla yüzleşebilirler. Erikson, bu bilgeliği ölümün kendisi karşısında bile yaşamın kendisiyle bilgili ve bağımsız bir ilgi olarak tanımlamıştır. Başarılarından gurur duyanlar bir bütünlük hissederler. Bu; sürece geri baktığı zaman başarı ile aşıldığı, sadece birkaç küçük pişmanlık yanında genel bir tatmin duygusu beslendiği anlamındadır. Bu bireyler, ölümle yüzleşirken bile bilgeliğe erişirler. Bu aşamada başarısız olanlar, hayatlarının boşa gittiğini hissederek ve birçok pişmanlık yaşarlar. Ayrıca birey acı ve çaresizlik duygularıyla baş başa kalırlar. Erikson’un teorisine göre, bireyler her zaman bütünlük ya da umutsuzluk yaşamazlar. Bunun yerine, çoğu sağlıklı birey, hayatlarını anlamaya başladıkça her biri arasında bir denge yaşar.

Kaynakça:
ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5398200/
courses.lumenlearning.com/teachereducationx92x1/chapter/eriksons-stages-of-psychosocial-development/

Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu