Ribozomlar protein sentezi için eski bir mekanizmadır. Her tür bir miktar proteinden oluştuğundan, Dünyadaki her canlıda her hücrede bulunurlar. Bir organizmanın genlerindeki bilgiyi okurlar, sonra bu bilgiyi organizmanın vücut sistemlerini oluşturan protein moleküllerini inşa etmek için kullanırlar.
Ribozomlar sitoplazmada “serbest” olarak bulunur veya retikulum ER’yi oluşturmak için endoplazmik retikulum (ER) ‘e bağlanır. Bir memeli hücresinde, 10 milyondan fazla ribozom bulunabilir. Aynı mRNA iplikçiğine birkaç ribozom eklenebilir, bu yapı bir polisom olarak adlandırılır. Ribozomlar sadece geçici bir varlığa sahiptir. Bir polipeptidi sentezlediklerinde, iki alt birim ayrıdır ve ya yeniden kullanılır ya da kırılır. Ribozomlar dakikada 200 oranında amino asitleri birleştirebilir. Bu nedenle küçük proteinler oldukça hızlı bir şekilde yapılabilir, ancak büyük 30,000 amino asit kas proteini titin gibi daha büyük proteinler için iki ila üç saat gereklidir. Prokaryotlarda ribozomlar, ökaryotlarda ribozomlardan daha fazla protein üretmek için biraz farklı bir işlem kullanırlar. Neyse ki bu fark, streptomisin gibi antibiyotik ilaçların saldırısına yönelik bir moleküler fırsat penceresi sunuyor. Ne yazık ki, bazı bakteriyel toksinler ve polio virüsü de translasyon mekanizmasına saldırmalarını sağlamak için kullanır.
Ribozom Yapısı
Proteinler üretmelerine rağmen, ribozomlar kısmen proteinlerin kendilerinden oluşur. Yapılarının neredeyse üçte biri proteinlerden oluşur, kalan üçte ikisi ise ribozomların nasıl oluşturulacağını ifade eden genleri içeren ribozomal ribonükleik asitten (RNA) oluşur. Bir mikroskop altında, ribozomlar hücre üzerinde dağılmış küçük granüller veya parçacıklar gibi görünüyor. Ribozomlar moleküler düzeyde var olandan çok daha küçüktür, bu nedenle bilim adamlarının neye benzediğine dair net bir resmi yoktur, ancak protein sentezi sürecinde farklı şekillerde olduğu bilinmektedir.
Ribozom Prevalansı
Ribozomlar her organizmanın her hücresinde bulunur. California Üniversitesi, Santa Cruz’a göre, her bir hücre binlerce bireysel ribozom içerebilir. Bunların bazıları hücrenin içinde serbestçe yüzer, fakat bunların çoğu, hücrenin içinde ve dışında kullanılmak üzere kimyasal bileşiklerin üretilmesinden sorumlu organel veya hücre organı olan endoplazmik retikulum üzerinde bulunur. Serbestçe yüzen ribozomlar serbestçe yüzen proteinler oluştururlar, endoplazmik retikulumla bağlananlar ise proteinlerini bir kez oluşturulduktan sonra organele aktarırlar.
Protein Kodları
Haberci RNA tarafından getirilen talimatların zincirlerini okuyarak, ribozomlar proteinler oluşturur. RNA, deoksiribonükleik asitten (DNA) gelen talimatını alır, DNA’nın çifte sarmal “unzipsi” olduğu zaman okur ve böylelikle RNA, genlerin içerdiği bilgiyi kopyalayabilir. Bu bilgi daha sonra kodun okunacağı ribozoma taşınır. Bu noktada, spesifik proteinler oluşturmak için gerekli olan amino asitler, belirli proteinleri sentezlemek için bir araya getirilir ve birbirine bağlanır.
Üretim Süreci
Yeni bir protein şeridi oluşturmak için birkaç tip RNA ribozom içinde birlikte çalışır. Mesajcı RNA, DNA şeridinden gelen bilgiyi ribozoma getirdikten sonra, mesajın yeni bir kopyasını oluşturmak için transfer RNA’yı (tRNA) kullanır. Bu kopya, amino asit bağlanması için kullanılır: bir amino asit, tRNA zincirindeki her bileşene bağlanır. Amino asitleri birbirine bağladıktan sonra, tRNA daha sonra ortaya çıkan protein zincirinden sıyrılabilir.
Kaynakça:
https://sciencing.com/process-ribosomes-carry-out-19800.html
Yazar: Meltem Yıldırım