Üre böbrek, karaciğer sağlığı ve protein dönüşümünün önemli bir ölçüsüdür. Üre kan testi sıklıkla, kişinin metabolik ve genel sağlığına geniş bir genel bakış sağlayan kapsamlı bir metabolik panelin parçası olarak yapılmaktadır. Bu makale de üre nedir, yüksekliği, düşüklüğü, risk faktörleri ve testleri hakkında bilgiler yer almaktadır.
Üre Nedir?
Üre, karaciğerin hem diyetten hem de doku protein dönüşümünden proteinleri bozduğunda ürettiği atık bir üründür. Normal ve ortalama bir diyette her gün yaklaşık 12 g üre üretilir. Her gün yaklaşık 10 g olan kütlesi böbrekler tarafından elimine edilmektedir. Az miktarda üre (0.5 g/günden az) vücudu bağırsaktan, ciğerlerden ve deriden bırakılmaktadır. Ayrıca egzersiz sırasında, ter ile kayda değer miktarda vücutta kaybolmaktadır. Kan üre seviyeleri, üre üretimi (karaciğerde), üre yıkımı ve böbreklerin üre eliminasyonu arasındaki dengeyi temsil etmektedir. Bu nedenle, üre, böbrek sağlığı ve karaciğer sağlığının yararlı bir göstergesidir. Aynı zamanda şiddetli dehidrasyon kontrolü için kullanılmaktadır.
Üre Testi
Doktorlar sıklıkla böbrek fonksiyon bozukluğu belirtileri ve semptomları yaşayan kişiler için üre testini uygulamaktadır. Bu belirtiler semptomlar aşağıdaki gibidir:
• Sık idrara çıkma
• Renksiz idrar (kanlı, koyu veya köpüklü)
• Eklem ağrısı
• Kemik ağrısı
• Sırt ağrısı
• Kas krampları
• Huzursuz bacaklar
• Yorgunluk
• Uyku problemi
• İştahsızlık
• Şişme (özellikle ekstremitelerde)
• Kaşıntı
Ürenin Normal Aralığı
Ürenin normal insan kanı 1,8–7,1 mmol/L arasında olmalıdır. Amerika Birleşik Devletleri’nde sadece üre azot bileşeni ölçülür (kan üre azotu, yani BUN), bu kabaca kan üre kabaca yarısı kadardır. BUN için normal aralık 5 – 20 mg/dL arasındadır. Mmol/L’den mg/dL’ye dönüştürmek için, 0.357’ye bölünmelidir. Çeşitlilik geniştir, çünkü kan üre seviyelerini etkileyen birçok faktör vardır. Bu faktörler aşağıdaki gibidir:
• Diyetteki protein miktarı
• Protein yıkımı
• Hidrasyon durumu
• Karaciğer üre üretimi
• Üre böbreklerden atılır
Ayrıca üre gebelikte hem azalır hem de yükselmektedir.
Düşük Üre Seviyeleri
Düşük üre seviyeleri çoğu zaman önemli değildir ancak, bazı durumlarda altta yatan sorunlara işaret etmektedir. Bu sorunlar aşağıdaki gibidir:
• Düşük proteinli diyet, yetersiz beslenme veya açlık
• Karaciğer hastalığına bağlı olarak bozulmuş karaciğer aktivitesi, sıklıkla alkol kötüye kullanımı ile bağlantılıdır
• Protein yıkımını azaltan anabolik steroidlerin aşırı kullanımı
• Aşırı hidrasyon veya çok fazla su içme
• Büyüme hormonu kullanımı. Büyüme hormonu eksikliği olan ve büyüme hormonu verilen çocukların üre sayısı düşüktür ve bunun nedeni üre üretiminin azalmasıdır
• Üre döngüsü enzimlerinin genetik eksikliği
Düşük üre düzeyleri endişe verici belirtiler veya diğer anormal laboratuvar belirteçleri ile birleştirilirse, doktor doğru bir tanı koymak için tüm bu faktörleri göz önüne alır. Üre, hamilelikte de azalabilir, ancak birinin hamile olup olmadığını belirlemek için kullanılmamaktadır, çünkü üre seviyeleri bu süre içinde oldukça değişkendir.
Üre Seviyelerini Artıran Faktörler
Düşük üre seviyeleri tıbbi müdahale gerektiren altta yatan bir sağlık sorununa işarettir. Yapay olarak üre artırmaya çalışmak yerine, düşük üre neden olabilecek herhangi bir durumu teşhis etmek ve tedavi altına alınması gerekmektedir. Kişinin düşük üre seviyeleri, yeterli miktarda protein tüketmediği anlamına gelmektedir. Bu durumda doktor uygun olduğunu tespit ederse, yağsız et veya fasulye gibi protein yönünden zengin gıda tüketimini artırmasını önermektedir.
Yüksek Üre Seviyeleri
Yüksek üre seviyeleri, ciddi sağlık koşullarından ve hastalıklardan kaynaklanabilmektedir. Ek olarak, yüksek üre hücrelerde oksidatif stresi arttırmaktadır. Yüksek üre, bağışıklık fonksiyonunun azalması ile bağlantılı olarak artan protein parçalanmasına işaret eder. Kritik hastalığı olan 26.000 hastadan oluşan bir çalışmada, yüksek üre hastalarının enfeksiyon geçirme ve hastanede kalırken ölme olasılıkları daha yüksek olduğu bulunmuştur. Diğer üç çalışmada ise her üç yüz hastanın ürettiği yüksek üre, hastalarda artmış mortalite ile de ilişkilendirilmiştir. Yüksek üre, 5498 hastada kalp cerrahisinde inme riskinin arttığı, 1521 hastada ateroskleroz ve 225 hastada kalp yetmezliği hastalarında ters sonuçlarla ilişkili olduğu bulunmuştur. Bununla birlikte kan üre seviyeleri yaşlandıkça artma eğilimindedir. Hamilelikte seviyeler de artabilir, ancak birisinin hamile olup olmadığını belirlemek için kullanılmamaktadır, çünkü üre seviyeleri bu süre içinde oldukça değişkendir.
Yüksek Üre Nedenleri
Burada gösterilen nedenler genellikle yüksek üre ile ilişkilidir. Doğru tanı için kişi doktoruyla veya diğer sağlık profesyonelleriyle görüşmelidir. Yüksek üre nedenleri aşağıdaki gibidir:
• Böbrek hastalığı veya yetersizliği ve böbrek taşı tarafından idrar yollarının tıkanması
• Dehidrasyon/düşük su tüketimi, çünkü han hacmi azaldıkça üre artar
• Yüksek proteinli diyetler
• Ateş veya enfeksiyon, bu protein parçalanmasını arttırmaktadır. Artan protein yıkımı, hastalığın ortak bir özelliğidir. Protein yıkımı hormonlar (glukagon, epinefrin ve kortizol gibi ) ve inflamatuar sitokinler tarafından uyarılmaktadır
• Kas stresi ve protein değişimi ile sonuçlanan güçlü fiziksel egzersiz
• Stres, sempatik, renin-anjiyotensin, aldosteron ve vazopressin sistemlerinin aktivasyonundaki uygunsuz bir artış, kalp yetmezliğinde sık görülen BUN’u yükseltir. Ayrıca kortizol protein yıkımını artıracak ve BUN’u yükseltmektedir
• Gut kanaması, Üst GI kanaması meydana geldiğinde, kan proteine sindirilir. Bu protein karaciğere taşınır ve BUN’a metabolize olur
• Zayıf kan dolaşımı, böbreklere daha az kan akışıyla sonuçlanır ve bu nedenle üre temizleme kabiliyeti azalır
• Anormal böbrek fonksiyonuna neden olan tiroid hastalıkları, hipotiroidi ve hipertiroidi
• Glukokortikoidler ve tetrasiklinler gibi anti-anabolik ilaçlar (doksisiklin hariç)
• Düşük büyüme hormonu veya IGF-1. IGF-1 ve büyüme hormonu üre sentezini inhibe eder
• Doğuştan metabolizma sorunları (genetik üre döngüsü bozuklukları)
Üre Seviyelerini Düşüren Faktörler
Yüksek üre seviyeleri tıbbi müdahale gerektiren altta yatan bir sağlık sorununa işaret etmektedir. Üreyi yapay olarak azaltmaya çalışmak yerine, yüksek üreye neden olabilecek herhangi bir durumu teşhis etmek ve tedavi etmek için doktora gidilmelidir. Doktor uygun 
olduklarını tespit ederse, kişi bazı stratejileri de deneyebilir. Bu strateji doktor, herhangi bir çevresel veya diyet faktörünün yüksek üre seviyelerine neden olup olmadığını kontrol eder. Bunların arasında dehidratasyon ve çok yüksek bir protein diyeti vardır. Bunlardan birinin veya her ikisinin altında yatan neden olduğu belirlenirse, muhtemelen daha fazla su içmeyi (uygun şekilde susuz kalınız) ve daha az protein tüketmeyi önerir.
BMI’si yüksek olan kişilerin böbrek fonksiyon bozukluğu yaşama olasılıkları daha fazla olduğundan kilo kaybı, böbrek sağlığını iyileştirmeye ve üre seviyelerini düşürmeye yardımcı olmaktadır. Ayrıca birkaç takviyenin üreyi azalttığı ve hayvanlarda böbrek fonksiyonlarını iyileştirdiği bulunmuştur. Bununla birlikte, yüksek kan üre veya böbrek fonksiyon bozukluğu ile mücadelede bu takviyelerin kullanımını destekleyen herhangi bir klinik çalışması mevcut değildir. Kişi yeni takviyeler almadan önce doktorunla konuşmalı ve bunları doktorun önerdiği şekilde kullanmalıdır. Üre seviyelerini düşüren bazı takviyeler aşağıdaki gibidir:
• Zencefil
• Nar
• Keten tohumu yağı
• D-riboz
• Ashwagandha
• Kurkumin
Kaynakça:
medscape.com
rarediseases.org
dciinc.org
sciencesocieties.org
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu