Çocuğun velayetini almamış olan eşin diğer eşe açtığı davaya velayet davası denir. Velayet davası, aile hukuku davasının bir türüdür ve aile mahkemesinde açılır.
Türk Medeni Kanunu’na göre velayet, çocukların eğitim, öğretim, bakım ve korunmasıyla alakalı görevleri kapsar. Aynı zamanda velayet, anne ve babanın velayeti altında olan çocukların mallarına ve kişiliklerine ilişkin 
hakları, yetkileri, ödevleri ve yükümlülükleri de kapsayan bir durumdur. Bu bakımdan anne ve babanın sağlayacağı eğitimle istenilen ölçüde dürüst, iyi ahlak sahibi, kötü alışkanlıklardan uzak, bilgili bir birey yetiştirme yükümlülüğü bulunmaktadır. Velayetin değiştirilmesi ve kaldırılması şartları gerçekleşmedikçe de anne ve babanın bu görevlerine müdahale olunamaz. Boşanma durumunda velayet davasının açılmasındaki amaç, küçüğün ilerleyen zamana dönük yararlarıdır. Yani, velayetin düzenlenmesindeki amaç, küçüğün yararını koruyup geleceğini güvence altına alabilmektir. Diğer yandan velayet düzenlemesi kamu düzenine ilişkin olup velayete ilişkin davalarda kendiliğinden araştırma ilkesi uygulandığı için hakim, tarafların isteğine göre davranmaz. Bu tür durumlarda çocuğun üstün yararı dikkate alınır.
Velayet Düzenlemesinde İdrak Yaşı
Mahkeme belli yaşın üzerinde olan çocukların velayet kararını verirken çocuğu dinlemeli ve görüşünü sormalıdır. Bu durumda görüşü alınacak olan çocuğun idrak yaşı baz alınır ve Yargıtay uygulamasına göre de çocuğun idrak yaşı ise 8 yaş ve üstüdür. Bu yaş ve üzerinde olan çocukların kararı alınmadan velayetin düzenlenmesi, kaldırılması ya da değiştirilmesi mümkün değildir
Velayetin Kapsamı Nedir?
Anne ve baba, çocuğun eğitimi ve bakımı konusunda onun menfaatini dikkate alarak gerekli kararları alırlar. Çocuk, anne ve babasının fikirlerini dinlemekle yükümlüdür. Çocuk, anne ve babasının izni dışında evden gidemez ve yasal neden olmaksızın onlardan alınamaz. Anne ve baba, 
olgunluğu durumunda çocuğa hayatını düzenleme imkanı tanırlar; önemli konularda onun düşüncesini de göz önünde tutarlar. Çocuğun ismini anne ve babası koyar.
Velayet Davası Görevli ve Yetkili Mahkeme
Velayet davasında görevli olan mahkeme Aile Mahkemeleri olurken yetkili mahkeme ise, çocuğun ikametgahının olduğu yer mahkemesidir. Yargıtay uygulamasına bakacak olursak, velayet davasında yetkili olan mahkeme, davacı olan eşin yerleşim yeri mahkemesidir.
Velayet Davası Hangi Durumlarda Açılır?
Evlik süresince çocukların velayet hakkı anne ve baba tarafından beraber kullanılır. Boşanma davasında hakim velayetin hangi tarafa verileceğine karar verdiği için velayet davası açılmasına gerek duyulmaz. Fakat çocuğunun velayetini alamayan eş, boşanma davası boyunca tedbir nafakası, boşanmanın kesinleşmesiyle beraber de iştirak nafakası öder.
Medeni Kanununda, velayet davası hakkında dikkate alınacak kriter ise ortak çocuğun menfaatidir. Çocuğun menfaati ise ahlaklı bir birey olarak yetişmesidir. Kısacası velayetin bırakıldığı anne veya babanın eve başka kadın ya da erkek getirmesi çocuğun genel ahlakını bozabilir. Yine çocuğun eğitimi, sağlığı, psikolojisi ve güvenliği bu menfaatlerdendir. Velayetten 
kaynaklanan görevlerin gerçekleştirilememesi durumunda velayet davası açılabilir.
Velayet kararı sonrasında şartların değişmesiyle beraber de velayet davası açılabilir. Bu değişen şartlar ise; velayeti alan eşin yeniden evlenmesi halinde çocuğun beslenme, eğitim ve barınma gibi konularda gereksinimleri karşılayamaz hale gelmesi, yani çocuğa gerekli maddi ve manevi olanakları sağlayamaz durumda olması gibi durumlar örnek olarak gösterilebilir. Burada önemli olan şey çocuğun menfaati ve mutluluğudur.
Velayet Davası Açmak İçin Yapılması Gerekenler Nelerdir?
Velayet davası, dilekçe düzenlemesiyle birlikte aile mahkemesine başvurarak açılır. Aile mahkemesi bu davayı basit yargılama usulü ile gerçekleştirir. Aile mahkemesinin bulunmadığı yerde velayet davalarına bakan mahkeme asliye hukuk mahkemesidir.
Davada önemli görülen şey çocuğun menfaati olacağı için hakim dava dosyasında pedagoglardan ve sosyal hizmet uzmanlarından da yardım alabilir. Çocuğun barındığı ev ortamına bakılmak için pedagoglar ve sosyal hizmet uzmanları ev ziyaretleri yaparak durumu rapor ederler. Bu raporlar da mahkemede hakimin karar almasında etkili olacaktır. Açılan velayet davasında hakimin kararına etkide edebilmek oldukça önemli bir durum olacağı için eşlerin çocuğun mutluluğu adına gereken her şeyi yapmaları gerekir. Bu yüzden eşler avukatları aracılığıyla savunmalarını iyi bir şekilde hazırlamalıdır. Çünkü çocuğun kimde kalacağı hakkında hazırlanan savunmalar hakimin vereceği kararı etkileyecektir. Bu nedenle velayet davası için görevinde çok iyi olan bir avukat seçilmelidir.
Velayet davasında önemli olan her zaman çocuktur. Davadaki çocuk kendini ifade edebilme durumuna sahipse de hakim çocuğun hangi eşte kalmak istediği sorusunu çocuğa mutlaka yöneltecektir.
Velayet Davasını Kimler Açabilir?
Kanun karşısında resmi nikah ile evlenen eşler boşandıkları zaman ortak çocuğun gereksinimlerinin kim tarafından karşılanacağı konusunda velayet davası açabilirler. Ayrıca evlatlık olan çocukların anne ve babaları da bu konuda velayet davası açabilir. Ancak anne ve babanın bu davayı açması kanunda belirtildiği biçimde gerçekleşmelidir. Bunlar dışında çocuğun soyundan olmayan kimseler ise velayet davası açamaz. Çünkü bu hak yalnızca anne ve babaya verilen bir haktır.
Hakim velayet davasında çocuğu genellikle anneye vermektedir. Fakat çocuğun anneyi kabul etmemesi veya annenin maddi durumunun yetersiz oluşu çocuğun bu durumda babayı tercih etmesi gibi sebeplerle bu durum değişebilir.
Velayetin Değiştirilmesi Davası Nedir?![Velayet Davası Hangi Durumlarda ve Nasıl Uygulanır?]()
Boşanma davası sonucunda çocuğunun velayetine yönelik alınan karar kesin değildir. Bu durumda Türk Medeni Kanununa göre, değişen durumlar söz konusu olduğunda ilgili hakim resen veya eşlerden birinin talebi üzerine velayet değişikliği kararı alabilir. Velayetin değişikliğine sebep olacak durumlar ise şöyledir:
• Velayeti alan tarafın çocuğu bakma ve gözetme görevini yeteri kadar yerine getirmemesi,
• Velayet sonrasında meydana gelebilecek ciddi ve ani sağlık sorunları,
• Velayeti alan eşin çocuk yetiştirme ve bakma konusundaki deneyimsizliği,
• Velayeti alan tarafın işi gereği devamlı olarak farklı şehirlerde olması gibi durumlarda velayet değişikliğine gidilir.
Velayet Hangi Durumlarda Kaldırılır?
Çocuğun korunmasına ilişkin önlemlerden herhangi bir sonuç alınamaz veya bu önlemlerin yetersiz kalacağı önceden anlaşılırsa hakim şu hallerde velayetin kaldırılmasına ilişkin karar verir:
• Anne ve babanın çocuğa gerekli ilgiyi göstermemesi ya da ona karşı yükümlülüklerini çok ağır şekilde savsaklaması,
• Anne ve babanın tecrübesizliği, hastalığı, başka bir şehirde bulunması ya da benzeri nedenlerden biriyle velayet görevini yeteri kadar yerine getirememesi gibi durumlarda hakim velayeti kaldırabilir.
Velayet anne ve babadan alınırsa çocuğa vasi atanır. Velayetin kaldırılması kararında aksi belirtilmedikçe karar, mevcut ve doğacak olan tüm çocukları kapsar.
Yazar: Sevinç Urgenç