Vücut Dismorfolojisi Nedir?

meşguliyetle karakterize edilen bir zihinsel sağlık durumudur. Bu rahatsızlığı olan kişi karşısındaki kişi ona baktığı zaman, görüntüsünde bozukluk olduğu alana ya da özelliğe aşırı odaklanır. Belirli kusurların düşünceleri sık sık ortaya çıkar ve bunaltıcı hale gelebilir. Bu durum genellikle kişinin sürekli düşünmesine neden olurken, genel durumuna ve günlük işleyişe engel teşkil eder
BDD, kişinin düşüncelerinin müdahaleci ve ısrarcı olmasından kaynaklı genel vücut imajıyla ilgili yaşadığı endişelerden farklıdır. Bir diğer önemli faktör, BDD ile genellikle neredeyse hiç fark edilemeyen, hatta var olmayan bir kusur veya özellik ile meşgul olunmasıdır. Bu durum bir başkasının çok hafif bir kusur veya hata olarak nitelendirmediği durumları yaşam kalitesini düşürecek düzeyde önemli bir durum olarak görür.

Vücut Dismorfolojisinin Semptomları

BDD, genellikle vücutta ki bir işaret, özellik veya algılanan bir fiziksel kusur gibi özellik ile ilgili müdahaleci ve ısrarcı düşüncelerle tüketilebilir. Düşünceler herhangi bir anda uyarıda bulunmadan ortaya çıkabilir ve ne kadar uğraşılırsa uğraşılsın, fiziksel kaygı hakkındaki düşüncelerini durdurmakta veya değiştirmekte zorluk çekilebilir. Bu düşüncelerin ısrarı nedeniyle, yaşam kalitesinde önemli bir bozulma hissetmek mümkündür. BDD li kişilerin gösterdikleri bazı davranışlar vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Sık sık vücut pozisyonlarını değiştirmek
• Başkalarından sürekli olarak bu özelliği ya da vücut parçası üzerinden övgü beklemek
• Eşarp, eldiven ve şapka, benzeri aksesuarlar kullanmak
• Vücudun belirli kısımlarını veya özelliklerini gizleyen giysiler giymek
• Aşırı makyaj yapmak
• Vücudunun farklı yerlerini ya da fiziksel özellikleri aşırı derecede öne çıkarmaya çalışmak
• Aynalardaki görünümü tekrar tekrar kontrol etmek
• Kozmetik cerrahi veya diğer prosedürler aramak
BDD, bu fiziksel kaygıların giderilmesi amacıyla sık tekrar eden hareketler yapmayı içermektedir. Bu davranışlar için günlük olarak 3-8 arası hatta daha çok zaman tüketilse bile kişiler kısa süreli de olsa rahatlarlar. Bu durumda yaşanılan sıkıntı o kadar yoğun olabilir ki sosyal etkileşimlere girmek, okul veya iş gibi sorumlulukları yerine getirmek ve aşırı durumlarda evden dışarı çıkmak zorlaşır.

Vücut Dismorfolojisinin Teşhisi

Vücut dismorfik bozukluğu olan kişiler yardım aramadan önce bir süre kendi kendilerine mücadele edebilir. Çünkü sağlık hizmeti sağlayıcıları tarafından dikkate veya ciddiye alınmayacaklarını düşünürler. Bu durumda bile endişelerini psikiyatrist veya başka bir akıl sağlığı sağlayıcısı yerine bir dermatolog, rekonstrüktif cerrah veya diş hekimi gibi bir sağlık uzmanına açıklarlar. BDD’si olanların, sıkıntı düzeyleri çok yüksek olsa da, yaşam kalitelerini ve ilişkilerini ciddi şekilde etkilemesine rağmen, başkalarının yargılamasından sıklıkla korkarlar. Bu bozukluğun klinik olarak teşhis edilebilmesi için bazı kriterlerin karşılanması gerekir. Bu kriterler aşağıdaki gibidir:
• Sadece görünüşle meşgul olmak kalmayıp, aynı zamanda dikkatin odak noktasının hafif bir kusur, başkaları tarafından zar zor gözlenebilen veya farkedilen ya da var olmayan bir şey olduğuna dikkat etmek de önemlidir. Algılanan kusurla meşgul olarak görülmesi için kişi, kusurları hakkında her gün saatlerce saplantılı düşüncelerle meşgul olur.
• Kişi, algılanan kusuru düzeltmek için tekrarlayan davranışlarda bulunur. Sürekli tekrarlı hareketler kendini obsesif düşünce tarzında hatayı saklama veya düzeltmeye çalışma şeklinde gösterir. Örneğin, bir kişi tekrar tekrar aynaya bakabilir, kıyafetlerini değiştirebilir, makyajını yeniden yapabilir, aşırı derecede başkalarından onay isteyebilir, vb.
• Obsesif düşünceler ve tekrarlayan davranışlar da bulunur. Başka bir deyişle, kişinin yaşadığı sıkıntı, yaşam kalitelerinin önemli ölçüde bozulduğu noktaya gelir. Bu düşünce ve davranışların bir sonucu olarak kişinin sosyal yaşamı, mesleği (okul veya iş) ve yaşamının diğer önemli alanları büyük ölçüde etkilenir.
Vücut dismorfik bozukluğuna, diğer akıl sağlığı hastalıklarıyla karıştırılarak yanlış teşhis konulabilir. Bundan dolayı bu yanlış teşhis riskinin azaltılması için iyice bir değerlendirme yapılması gerekir. Bunun yanında bu rahatsızlığın bazı belirtileri bazı sağlık sorunları ile ortaktır. Bu durumlardan bazıları şunlardır;
• Agorafobi
• Yeme bozuklukları
• Ekskoriasyon bozukluğu (deri yolma)
• Genelleştirilmiş anksiyete bozukluğu (GAD)
• Majör depresif bozukluk (MDB)
• Obsesif kompulsif bozukluk (OKB)
• Sosyal anksiyete bozukluğu (SAD)
• Trichotillomania (saç çekme)

Vücut Dismorfolojisinin Nedenleri

BDD’nin tek bir nedeni belirlenmemiştir ve bu bozukluğun çeşitli faktörlerden etkilendiği kabul edilir. Buna örnekler aşağıdaki gibidir:
• Kötüye kullanım geçmişi
• Tetikleyici bir olay
• Beyin anormallikleri
• Zorbalık
• Genetik yatkınlık 2
• Sosyal ve kişilerarası etkileşimler

Vücut Dismorfolojisi ile İlgili ve Birlikte Meydana Gelen Bozukluklar

DSM-5’te BDB, obsesif-kompulsif ve ilişkili hastalıklar sınıflandırılmasındadır. Yapılan araştırmalar, BDB’li bireylerin % 60’ından fazlasında ömür boyu yaşanan anksiyete bozukluğu bulunduğu ve % 38’inin sosyal fobisinin bulunduğu tespit edilmiştir. Algılanan fiziksel bir kusurla meşgul olmak, insanları izole ve herhangi bir sosyal etkileşimden endişeli hissettirerek umutsuzluk ve depresyon duygularına yol açabilir.
Sağlıksız vücut imajı genellikle yeme bozuklukları ile ilişkilendirilse de, vücut dismorfisinin mutlaka kilo alma veya kilo kaybı ile ilgili olmadığını bilmek önemlidir. BDD’li birçok kişi için odak, burun, saç veya yara gibi bir vücut parçası üzerinedir ya da yeme davranışlarını bozan şeyler değişmez ya da etkilemez. Birisi için obsesif odaklanma, özellikle uyluk veya orta bölüm gibi bir vücut parçasının boyutuyla ilişkili olduğunda, algılanan kusuru ele alma çabası içinde yeme bozukluğu davranışı gerçekleşebilir. BDB’si olanların yaklaşık % 12’sinin, anoreksi ve bulimia gibi yeme bozuklukları için kriterlerine de sahip olma eğiliminde olduğu tahmin edilmektedir.

BDD ile Yeme Bozuklukları Arasındaki Bağlantı

BDD’nin genel nüfustaki 50 kişiden yaklaşık 1’ini etkilediği bildirilmektedir yani bu yalnızca yaklaşık 5 ila 7,5 milyon kişiye eşittir. BDD, kadınları ve erkekleri eşit şekilde etkiliyor gibi görünse de kadınların tahmini % 2,5’i ve erkeklerin % 2,2’si bu bozukluğa sahip olarak tanımlanmıştır. Bu bozukluk her yaşta ortaya çıkabilse de, çoğu 12 veya 13 yaş civarında bozukluğun belirtileri ve davranışları gösterilmeye başlanır.

Vücut Dismorfolojisi Türleri

Vücut dismorfolojisinde vücudun çeşitli bölgelerine aşırı odaklanılır ve bu yüzden vücudun bazı kısımlarına özellikle dikkat edilir. Dikkat edilen vücutta ki bu kısımlar aşağıdaki gibidir:
• Göğüs
• Saç
• Cinsel organ
• Bir vücut parçasının kaslılığı veya boyutu
• Burun veya diğer yüz özellikleri
• Simetri (saç, yüz özellikleri, vücut bölümleri)
Vücut Dismorfik Bozukluğunun Tedavisi
Vücut dismorfik bozukluğuna sahip kişiler, terapiye veya danışmanlığa başlamak konusunda isteksiz olabilirler. BDD’si olmayanlarda bile psikolojik tedavinin endişelerine yeterli bir çözüm olmadığına inanmak çok yaygındır. Bunun yanında giyim ve saç ile ilgili danışmanlara, diş hekimlerine, estetikçilere, dermatologlara ve makyaj uzmanlarına giderek şikayetçi oldukları alanın iyileştirilmesi ile ilgili muhakkak bir veya daha fazla hizmet almışlardır. iBDD’li olanlar fiziksel problemlerinin ele alınmasını isterler. Belirlediklerin kusurun hemen giderilmesini ya da ortadan kaldırılmasını gerektiğini düşünirler. Bu onlara göz korkutucu gelebilir, ancak psikolojik tedavi çok faydalı olabilir ve bu fiziksel endişelerle ilgili herhangi bir düşünce ve duyguya hitap edebilir. Vücut dismorfik bozukluğunun birden çok tedavi yöntemi vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:

Psikoterapi

BDB’nin tedavisinde en faydalı tedavi şekli, bilişsel davranışçı terapidir . Aslında BDD için birinci basamak bir tedavidir. Bu tedavi yöntemi bozuklukta bulunan uyumsuz düşünceleri ve inançları değiştirmeyi içerir. Ayrıca, bedensel meşguliyetler etrafındaki tekrarlayan davranışları ve düşünceleri azaltmayı amaçlayan maruz kalma tekniklerini de ele alır. Bu hastalıktan mustarip olan kişilerde psikoterapinin faydalı olabilmesi için kendilerine yeteri kadar zaman ayırmaları gerekir.

İlaçlar

İlaç tedavisinde, özellikle seçici serotonin geri alım inhibitörlerinin (SSRI’lar) kullanımının, bu hastalığı şikayetlerinin azaltılmasında faydalı olduğu belirlenmiştir. Bu ilaçlar sıklıkla bilişsel davranışçı terapi ile birlikte uygulandığında daha etkili olmaktadır.

Vücut Dismorfik Bozukluğuyla Başa Çıkmak

Durumun semptomlarını daha yönetilebilir hale getirmeye yardımcı olmak için uygulanabilecek stratejiler de vardır. Bu stratejiler aşağıdaki gibidir:
Karşılaştırmadan kaçınmak: Sosyal karşılaştırma çoğu kişi için büyük bir zorluktur ve hatta BDD ile daha da zorlaşır. Fiziksel özelliklerle ilgili güvensizlikler ve bu kadar sert bir şekilde yargılama eğilimi nedeniyle, başkalarının yanında olmak zorlayıcı ve korkutucu olabilir.
Güvenliği sağlamak: Fiziksel güvenlik BDD tedavisinde anahtardır. Danışmanlığa veya terapiye başladığında, örneğin aşırı cilt yolma veya tüy çekme gibi bazı fiziksel olarak sağlıksız başa çıkma davranışları gösterilmiş olması muhtemeldir. Bu davranışlar bu durumun değişebileceğine dair hiçbir umut hissetmemelerine neden olabilir. Bu davranışın yalnızca kişinin refahı için zararlı değil, aynı zamanda algılanan bir kusuru düzeltme hedefine ulaşmada etkisiz görülmesi önemlidir.
Kendini kabul etmeye odaklanmak: Kişisel kusurlara odaklanan bu kadar çok zaman harcandıktan sonra, kendini kabul etme fikri yabancı ve hatta bazen imkânsız olabilir, ancak tedavi yardımıyla zayıflatıcı düşünceler ve sağlıksız davranışlarla mücadele etmek, iyileştirmek mümkün olabilir.

Kaynakça:
mayoclinic.org/diseases-conditions/body-dysmorphic-disorder/symptoms-causes/syc-20353938
mind.org.uk/information-support/types-of-mental-health-problems/body-dysmorphic-disorder-bdd/about-bdd/

Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu