Farkındalık temelli sanat terapisi nispeten yeni bir kavramdır. Bu terapi şekli sanat teraripisinin aksine, farkındalık ile sanat terapisinin bir arada kullanıldığı bir terapidir. Bu kavram ilk olarak psikolog ve yazar Laury Rappaport tarafından 2009 yılında, Farkındalık ve Sanat Terapileri isimli kitapta bahsedilmiştir. En basit anlamıyla MBAT, farkındalık eğitiminin (örneğin, meditasyon) faydalarını bir sanat terapisi çerçevesi yapısı içinde birleştirmektedir. Bu yazıda farkındalık temelli sanat terapisinin ne olduğu ve kullanım alanları hakkında bilgiler bulunmaktadır.
Farkındalık Temelli Sanat Terapisi (MBAT) Tanımı
Farkındalık temelli sanat terapisi kavramının yaratılmasına dahil olan birkaç bileşen vardır. Bunlar şu şekildedir:
Farkındalık
Farkındalık kavramı Budist uygulamasından doğmuştur ve duyguların farkındalığına, bedendeki fiziksel duyumlara ve bilince odaklanmayı yansıtmaktadır. Dikkatli olduğunda, öz farkındalık, deneyimler ve günlük yaşam üzerine düşünme kapasitesi açısından gelişmiş bir yeteneğe sahip olunmaktadır.
Sanat Terapisi
Sanat terapisi ilk olarak 1940’larda sanatı terapiye bir yaklaşım veya psikoterapinin bir parçası olarak kullanma yöntemi olarak popüler hale gelmiştir. Bunun ne anlama geldiğini anlamak için örnek vermek gerekirse; terapi olarak sanat tekniğinde, bir müşteri olarak, içinde tutulan duyguları tanımlamanın ve serbest bırakmanın bir yolu olarak sanat yaratılır. Sanat psikoterapisinde terapist olan biri, psikolojik sorunları ve duyguların hakkında içgörü geliştirmek için yaratılan sanatı analiz eder.
Farkındalık Temelli Stres Azaltma
Farkındalık temelli sanat terapisinin bir öncüsü olan farkındalık temelli stres azaltma (MBSR) müşterilerin durumlara bir kabullenme ve farkındalık yerinden yaklaşmalarına yardımcı olmak için kullanılır. Bu şekilde MBSR, içsel benliği ve duyguları anlamak için geliştirilmiş bir tekniktir. MBSR, vücut tarama ve meditasyon gibi tekniklerden yararlanır.
Farkındalık Temelli Sanat Terapisi
Farkındalık kavramlarının sanat terapisi ile birleştirilmesi, ilk olarak Rappaport tarafından önerildiği gibi farkındalığa dayalı sanat terapisi olarak bilinen terapötik tedaviyle sonuçlanır. Bu tedavi, farkındalık felsefesini bir sanat terapisi ortamında birleştirir. Başka bir deyişle, kişinin kendisini keşfetmenin bir yolu olarak (bilinçli bir şekilde) sanat yapma, yaratıcı sürecine dahil olunur.
MBAT, psikoloji alanında iyileştirme için bir araç olarak yavaş yavaş kabul görmüştür, ancak özellikle hem tedavi hem de kontrol gruplarıyla yapılan çalışmalarda araştırmaya dayalı kanıtlar hala eksiktir (MBAT’nin bir plasebo tedavisinden daha iyi olduğunu doğrulamak için). Farkındalık temelli sanat terapisinin bir başka adı, deneyimin bir parçası olarak odak kayması üzerindeki vurguyu yansıtan “odak odaklı sanat terapisi” dir.
Rappaport, MBAT kavramını önerirken, psikoterapist Eugene Gendlin’in odaklanma teorisinin çalışmasını birleştirmiştir. Gendlin, terapide en çok gelişme gösteren danışanların iç fiziksel benlikleri ile bağlantılı olanlar olduğunu fark etmiştir. Özünde farkındalık temelli sanat terapisi, hayal gücünü vücuda bağlar ve kelimelerle ifade edilemeyen duyguların ifade edilmesini sağlamaktadır.
Farkındalık Temelli Sanat Terapisinin (MBAT) Faydaları
Farkındalık temelli sanat terapisinin sayısız faydası, deneysel araştırmalar yoluyla tespit edilmiştir. MBAT’a verdikleri yanıtlar açısından umut vaat eden bazı psikolojik sorunlar şunları içerir (özellikle birleşik fiziksel hastalıkları olan kişilerde):
• Anksiyete bozuklukları
• Yeme bozuklukları
• Kötü madde kullanımı (nüks önleme)
• Depresif bozukluklar
• Stresle ilgili sorunlar
• Öfkeyle ilgili sorunlar
Genellikle MBAT, koroner arter hastalığı (KAH) ve farklı kanser türleri dahil olmak üzere psikolojik endişeleri gidermek için fiziksel hastalığı olan kişilerde kullanılır. Bu bireyler için farkındalık temelli sanat terapisi, sıkıntı seviyelerini düşürmeye ve yaşam kalitesini iyileştirmeye yardımcı olabilir. Literatürde gösterilen MBAT’in belirli psikolojik faydalarından bazıları şunlardır:
• Psikolojik istikrarın geliştirilmesi
• Yaşam kalitesinin (QoL)iyileştirilmesi
• Sakin, odaklanmış bir dikkat durumunu yansıtan beyin düzenlerindeki değişiklikler
• Beyindeki daha kalın ve daha gelişmiş gri madde alanları
• Beyinde sanat yaratmaya ve buna odaklanmaya olanak tanıyan sinir yollarının gelişimi
• Psikolojik sıkıntı anındaki farkındalığın azalmasının önüne geçilir
• Duygusal farkındalıkta artış
• Kontrol duygusu ve iç düşünceleri paylaşma yeteneğinin artması
• Gizli kalmış temel sorunlara ilişkin gelişmiş farkındalık
• Soyut duyguları iletme yeteneği
• Benlik saygısı ve kendini kabul etmede artış
• Dikkat süresinin artışı
Son olarak, farkındalık temelli sanat terapisi yararlıdır çünkü pratik yapmak, psikoterapi randevularına katılmaktan daha kolay olabilir (kendi kendine yardım MBAT durumunda). Meditasyon, sanat temelli birçok farkındalık türü gibi evde kendi başınıza uygulanabilir. Bu, bir terapistle etkileşimin yerini almasa da, stresle mücadele etmek ve psikolojik zorlukları yönetmek için MBAT’ı günlük yaşamda uygulamanın birçok uygun maliyetli yolları bulunmaktadır.
Farkındalık Temelli Sanat Terapisinin (MBAT) Örnekleri
Uygulamada MBAT genellikle bir terapi ortamında uygulanmasına rağmen, bu faaliyetlerin çoğunu evde de uygulayabilmek mümkündür. Fikir vermesi için bazı farkındalık temelli sanat terapisi teknikleri hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. MBAT, sadece evde kendi başınıza yapılıyor olunsa bile, hayata karşı daha fazla farkındalık geliştirmenin eğlenceli bir yolu olabilir. Haftada bir saat boyunca farkındalık ve sanatı bütünleştiren bir uygulama yapılması psikolojik sağlığa büyük olasılıkla gözle görülür faydalar sağlayacaktır. Bu terapinin tekniklerinden bazılar şu şekildedir:
• Kendi profilini çizmek: Bu kişinin kendini kabul etme alıştırmasıdır. Profilini olabildiğince gerçekçi tanımlamaya çalışmalı ve resimde belirlenen kusurlar kabul edilmelidir.
• Sanat materyallerini dikkatlice incelemek: Beş duyunun tümü kullanılarak sanat dikkatli bir gözle incelenmelidir. Ne görüyorsun, hissediyorsun, dokunuyorsun, duyuyorsun, tadıyorsun? Duyusal uyarımla meşgul olun ve günlük yaşamda her türlü sanat biçimine verilen tepkiler izlenmelidir.
• Duyguları ifade etmek için sanatı kullanma: Resim yaparken, şekillendirirken, çizerken veya başka bir şekilde sanat yaratırken, bedenin deneyimlediği duygular ve hisler kanalize edilmeye çalışılmalıdır. Çizim yaparken veya renklendirirken hissedilen herhangi bir fiziksel his gözlemlenmelidir. Hafta boyunca geçirilen mutlu veya stresli olaylar sanatla ifade edilmelidir.
• Ağrının seviyelerine dikkat etme: Fiziksel bir hastalık nedeniyle kronik ağrı ile yaşıyorsa, sanatı yaparken ağrı seviyelerinin nasıl değiştiğine dikkat edilmelidir.
• Basit sanatsal içerikler üretme: Bu terapide illa anlamlı güzel sanat eserleri üretmeye çalışılmamalıdır. Mesela ayak tabanı boyanarak, kağıt üzerinde yürüyerek sanat yaratılabilir.
• Kolaj oluşturma: Duyguları ifade eden bir kolaj oluşturulabilir.
• Terapinin öncesi ve sonrasını değerlendirme: Bu terapiden sonra psikolojik sağlıkta iyileşme olup olmadığını görmek için kişinin kendini nasıl hissettiğini değerlendirmesi gerekir.
Çocuklarla Farkındalık Temelli Sanat Terapisi (MBAT) Kullanımı
Farkındalık temelli sanat terapisi, travma yaşayan veya fiziksel bir hastalık geçiren ve hastaneye kaldırılan çocuklarda kullanılmıştır. Örneğin, çocuklardan geleceği hayal etmeleri veya nasıl hissettiklerini paylaşmaları istenebilir. Çocuklarla birlikte kullanıldığında, MBAT’nin öz farkındalığı, dayanıklılığı ve öz-şefkati artırdığı gösterilmiştir.
Farkındalık Temelli Sanat Terapisinde (MBAT) Alternatif Yaklaşımlar
Geleneksel sanat yapımına ek olarak, farkındalık temelli sanat terapisi, drama terapisi ve müzik terapisini içerebilir. Bu MBAT biçimleri, duyguları dönüştürmek ve rahatlamayı iyileştirmek için sanatı kullanır. Örneğin, 
çocuklar fiziksel hastalıklar, aktörlerin nefes alma ve imgeleme talimatlarını içeren bir oyununu izleyerek farkındalığa katılmayı öğrenebilirler.
Palyatif Bakım ve Farkındalık Temelli Sanat Terapisinde (MBAT)
Yaşamın sonuna yaklaşan hastalar için farkındalık temelli sanat terapisi, maneviyatla, yaşamdaki anlamla, inançla ve barışla bağlantı kurmaya yardımcı olabilir. MBAT, hastalığın fiziksel semptomlarını azaltmaya yardımcı olamasa da, palyatif bakımın hedeflerini yansıtan, sıkıntı zamanlarında duygusal iyiliği ve psikolojik gücü iyileştirmede yararlı olabilir.
Sonuç olarak; farkındalık temelli sanat terapisi, özellikle fiziksel hastalık veya yaşam sonu kaygıları gibi diğer sorunları yaşayanlar arasında psikolojik sorunları yönetmeye yardımcı olacak bir yöntem sunmak için farkındalık ve sanatı birleştirir. Kişinin kendisi veya sevdiği biri bu tür sorunlarla mücadele ediyorsa, bir psikoterapist veya başka bir akıl sağlığı uzmanı tarafından sunulan veya evde kendi başınıza uygulanan MBAT, yaşam kalitesini ve genel psikolojik sağlığını iyileştirmede yardımcı olabilir.
Kaynakça:
https://www.verywellmind.com/mindfulness-based-art-therapy-4588189
https://www.alongsideyou.ca/wp-content/uploads/2017/01/ArtandMindfulnessForFamilies.pdf
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu