Rhodiola rosea; Asya, Avrupa ve Alaska’nın kutup bölgelerine özgü bir bitkidir. Bazı kişiler bitki için genel olarak “kutup kökü” ya da “arktik kök” terimini kullanmaktadır, ancak kutup kökü aslında ekstraktın ticari marka adıdır. “Kuzey kutbu kökü, altın kök, orman gülü, kral tacı, gül kök, sibirya altın kökü” gibi isimlerle de bilinen Rhodiola rosea Çin’de geleneksel tıp alanında çok uzun zamandan beri kullanılmakta ve “hong jing tian” olarak adlandırılmaktadır.
Crassulaceae familyasına ait olan bitkinin tür adı rhodiola roseadır. Rhodiola cinsinin yaklaşık olarak 200 türü bulunmaktadır. Bitkinin çiçekleri genellikle açık sarı, yeşil-sarı, uç kısımları kırmızıdır. Yaklaşık 45–
50 cm uzayabilen altın kök ya da orman gülünün kökleri yılda sadece bir defa hasat edilmektedir. Altın kök ya tohumla ya da köklerinin ayrılmasıyla üretilir. Büyüyen bitkinin köklerin hasatı ya 2 ya da 3. sonbaharda yapılır. Bir bitkiden 4 ya da 5 yıl yararlanılabilmektedir. Bitkinin yaprakları kalın ve etlidir. Bu bakımdan “dam koruğu” bitkisine benzer. Rhodiola rosea’nın kökleri de etli yapıdadır ve iç kısmı altın sarısı renkte olup kesilirse gül gibi kokmaktadır.
Bitki Çin’den başka Japonya, Moğolistan, Kore, Kazakistan, Rusya, İskandinavya, İzlanda, Fransa, İsveç, Yunanistan ve diğer bazı yerlerde de geleneksel tıpta şifa vermek amacıyla çok önceden beri kullanılmaktadır. Kuzey Amerika’da Kanada (doğusunda), Vermont, Maine, Pennsylvania, New York, Kuzey Karolina ve Alaska’nın yüksek dağlarında bulunmaktadır. İlaç olarak kullanılan kısmı köküdür. Rhodiola sağlık, güç, dayanıklılık ve fiziksel ve zihinsel performansı teşvik etmek için kullanılır.
Rhodiola anavatanında yaygındır ama son zamanlarda talep arttığı için 50 ayrı ülkede satışı yapılmaktadır. Son 15 yıl içinde yabani altın kökünün hasatı çok artmıştır. Rusya’da altın kök (Rhodiola rosea) nesli çok fazla toplandığından dolayı tükenme tehlikesine girmiştir. Aynı tehlike Çek Cumhuriyeti, Büyük Britanya, Bulgaristan, Slovakya ve Bosna-Hersek’te yetişen Rhodiola rosea’lar için de geçerlidir. Altın kökün ticari üretimi Çin, Rusya, İsveç, Finlandiya ve diğer ülkelerde giderek artmaktadır.
Geleneksel Tıpta Kullanımı
Sibirya’da altın kök (orman gülü) bitkisinin güzel kokan kökleriyle hazırlanan çaylar grip ve soğuk algınlığının tedavisi için yüzyıllar boyunca kullanılmıştır. Bu kökler, onlar için her zaman çok değerli olmuş ve iyi korunmuştur. Çin imparatorları Sibirya’dan kendileri kullanmak için orman gülü (Rhodiola rosea) kökleri getirtmiştir. Sibirya’nın bazı köylerinde orman gülü kökleri doğurganlığın artırılması, doğacak olan
çocukların korunması ve uğur getirmesi için yeni evlenenlere hediye olarak verilmektedir. Avrupa’da pek çok ülkede 1700’lü yıllarda bile tıbbi amaçla kullanılmış olan Rhodiola ile ilgili araştırmalar henüz yenidir. 1960’lı yıllardan beri altın kökün şaşırtıcı ve umutlandırıcı özellikleri incelenmekte, araştırmalara konu olmaktadır. 1970’li yılların ortalarından sonra Rus hekimlerin altın kök ekstrelerini yorgunlukla mücadelede, dayanıklılığın ve dikkatin artırılmasında, hafızanın güçlendirilmesinde kullandığı bilinmektedir. Rhodiola rosea’nın köklerinden elde edilen ekstraktlarda adaptojenik özelliklere sahip önemli bileşenler bulunmuştur. Bitkinin kökünden elde edilen özlerdeki aktif bileşikleri arasında en önemlileri rosavin ile salidrozittir. Bu bileşiklerin kalitesi elde edildiği bitkinin yetiştiği yere göre değişir. Sibirya’da yetişen altın kök bitkisinin kalitesi yüksektir. ABD’de de şifalı bitki olarak görülen “altın kök” bitki uzmanlarınca stres sebepli bitkinliklerle mücadele etmek ve dikkati artırmak için önerilmektedir.
Ruh Sağlığı Üzerindeki Etkileri
Çalışmalar, rhodiola roseanın bir bireyin genel fiziksel ve zihinsel sağlığı 
üzerindeki etkisini belgelemektedir. Rhodiola, stresi azaltmak, yorgunlukla mücadele etmek, zihinsel performansı artırmak ve fiziksel ve zihinsel zindeliği ve dayanıklılığı artırmak için kullanılabilir. Rhodiolanın sinir sistemine ait etkileri nörotransmiterler, serotonin, noradrenalin, asetilkolin, dopamin üzerinde etkili olmasına bağlıdır. Etki nedeniyle hafızada ve konsantrasyonda artış, az yorulma ve performans artışı görülmektedir. Yaşları 17 ile 55 arasında olan 128 kişiyle yapılmış olan bir araştırmada Rhodiola kullanılmış, katılımcıların yüzde 64’ünde halsizlik, yorgunluk, huzursuzluk ve konsantrasyon kaybı azalmış, baş ağrısı hafiflemiştir. Sınavdan 3 hafta önce Rhodiola verilen öğrencilerin dikkati ve konsantrasyonu yükselmiş, öğrenmeleri kolaylaşmış, yorgunluk oranı düşmüş, sınav sonuçları daha iyi olmuştur.
Stres, Nöroproteksiyon, Hafif ve Orta Şiddetli Depresyon
Stres, dünyadaki yaşamın başlangıcından beri var olan bir gerçektir. Bazı kaynaklar rhodiola roseanın stres, nöroproteksiyon, hafif ve orta şiddette depresyona iyi geldiğini belirtmektedir. Ön araştırmalar depresyonlu kişilerde orman gülü ekstraktı almanın 6 hafta tedaviden sonra semptomları iyileştirebildiğini göstermektedir. Bu iddialar dayanılmaz ve umut vericidir ancak henüz kanıtlanmamıştır. Kahvaltı ve öğle yemeğinden önce altın kök (orman gülü) ekstraktı almanın, yaşam stresi olan kişilerde stres semptomlarını iyileştirebileceğini gösteren çalışmalar da vardır. Rhodiola stres altındaki vücutta artan kortizolün düzeyini azaltır, normale getirir. Hayvanlarla yapılan araştırmalar sonucunda rhodiola roseanın beyinden salgılanan serotonin miktarını artırdığı saptanmıştır. Ayrıca dopamin üretimine de katkıda bulunur. Böylece aritmiye karşı etkili olur, ağrıyı azaltır ve depresyona yardımcı olur. Kan basıncı da düzenlenir.
Bipolar Bozukluk
Bazı kaynaklar, bipolar bozukluğu olan kişilerde rhodiola kullanımına karşı kullanıcıları ya da meraklıları uyarmaktadır. Ancak bazı uzmanlar klinik 
deneyimlere dayanarak, orta dereceli Rhodiola dozlarının duygu-durum dengeleyicileri alan ve genellikle hafif hipomanik semptomlara sahip depresif olan bipolar bozukluğu olan kişilere yardımcı olabileceğine inanmaktadır. Bitki kullanılmadan önce bir doktora danışılmalıdır.
Birleşik tedavi
Rhodiola, trisiklik antidepresanlarla kombine edildiğinde, depresyon belirtilerinde iyileşme sağlamanın yanı sıra özellikle sedasyon yorgunluğu ve cinsel işlev bozukluğu, antidepresan yan etkilerini azaltılmak gibi etkiler göstermektedir. Bazı araştırmacılar Rhodiola’yı zihinsel ve fiziksel enerjiyi, ruh halini ve stres toleransını arttırması nedeniyle depresyonda yardımcı bir tedavi olarak kullanmaktadır.
Anksiyete (Kaygı)
Rhodiola’nın anksiyete tedavisinde de yararlı olabileceği ve son zamanlarda bu konuda yapılan bazı çalışmalar tarafından desteklendiği bilinmektedir.
Kronik yorgunluk sendromu, fibromiyalji ve dikkat eksikliği
Klinik deneyimlerin bazıları Rhodiola’nın kronik yorgunluk sendromu ve fibromiyalji sendromunda yararlı olduğunu göstermektedir. Aynı zamanda 
dikkat eksikliği bozukluğunda da yararlı, yardımcı bir tedavidir çünkü uyanıklığı ve dikkati geliştirme eğilimindedir.
Yorgunluk, azalmış motivasyon, gündüz uyuklaması, azalmış libido, uyku bozuklukları ve bilişsel şikayetler
Rhodiola rosea, tükenme, azalmış motivasyon, gündüz uyuklama, azalmış libido, uyku bozuklukları, konsantrasyon eksikliği, unutkanlık, azalmış hafıza, strese yatkınlık ve sinirlilik gibi bilişsel şikayetlerin tedavisinde etkili olmaktadır. Bazı araştırmalar zihinsel olarak çalışan yorgun bireylerde zihinsel performansı iyileştirdiğini göstermektedir. Özel bir orman gülü (Rhodiola rosea veya altın kök) ekstraktının gece çalışan ve uykusuz kalan askeri öğrencilerde yorgunluğu azalttığı ve iyi hissettirdiği görülmüştür.
Psikotropik ilaçların yan etkilerinin azaltılması
Küçük bir çalışmaya dayanan bazı araştırmacılar Rhodiola rosea’nın şizofreni tedavisinde kullanılan psikotrop ilaçların yan etkilerini hafifletebileceğini ileri sürmektedir.
Diğer Kullanım Alanları
Atletik performansın arttırılması için: Rhodiola’nın fiziksel gücü arttırdığı, fiziksel iş ve sporcuların iyileşme süresini kısalttığı gösterilmiştir. Bu 
gerçek, Rhodiola’nın kaslardaki protein miktarının yanı sıra, adenosin trifosfat (ATP) ve iskelet ve kalp kası içindeki sinir hücrelerinde kreatin fosfatın enerji kaynağını arttırmasıyla açıklanmaktadır. Aynı zamanda vücuttaki yağ ve şeker metabolizmasını artırır.
Mesane kanseri için: Yapılan araştırmalar, Rhodiola rosea’nın mesane kanserinin tedavisi bakımından bazı faydalar sağlayabileceğini göstermektedir. Ancak Rhodiola, nüks riskini azaltmaz.
Epirubisin adlı ilacın neden olduğu kalp hasarı için: Bu konuda yapılan bazı araştırmalar orman gülünde (altın kök’te) bulunan salidrosid adlı bir bileşiğin kemoterapi ilacı epirubisinin neden olduğu kalp hasarını azalttığını göstermektedir.
Hormonal düzenleme için: Rhodiolin tiroid, adrenal bezi ve overin (kadınlardaki yumurtalıkların) düzenlenmesine yardımcı olmaktadır. Yumurtalık fonksiyonunun düzenlenmesinin, önceden kısırlığı tedavi edilmiş kadınlarda hamilelikle sonuçlandığına dair bilimsel kanıtlar vardır.
Güçlü antioksidan olarak: Güçlü bir bitkisel antioksidan olan Rhodiolin, vücuttaki serbest radikallerin hareketini önler, böylece hem sinir hem de kardiyo pulmoner sistemi etkilediği için hücrelerin ve tüm organizmanın yaşlanmasını geciktirir.
İlaç Etkileşimleri
*Rhodiola rosea ya da altın kök psikotrop ilaçlarla kullanılacaksa bilinmelidir ki saptanmış ve belgelenmiş etkileşimler yoktur ve kesinlikle bir hekime danışılmalıdır.
*Rhodiola, kafeinin uyarıcı etkilerini, anti-anksiyete, antibiyotik ve antidepresan ilaçlarının etkisini artırabilir.
*Rhodiola yüksek dozda alınırsa trombosit (kan pulcukları) agregasyonunu (kümelenmesini) etkileyebilir.
*Rhodiola, doğum kontrol haplarının etkisini bozabilir.
*Rhodiola, diyabetik ilaçlarla etkileşime girip kan şekerini düşürebilir.
*Rhodilola tiroid ilaçları ile etkileşime girebilir.
Piyasada Bulunma ve Kullanım Şekli
Altın kök piyasada kapsül, toz ve tentür şeklinde bulunmakta ve gıda takviyesi kapsamında satılmaktadır. Kurutulmuş 1 çay kaşığı Rhodiola kökü 1 bardak kaynatılmış su içinde 5 dk demlenerek tüketilebilir. Tentürü günde iki defa, 3 ya da 5 ml, kapsülü ise günlük doz olarak 100 ya da 500 mg kadar alınmaktadır. Doktor önerisi olmadan almamakta yarar vardır.
Tavsiye edilen günlük alım miktarı aşılmamalıdır. Besin takviyeleri dengeli beslenme ve tam olarak tedavi yerine geçemez. Küçük çocukların erişiminden uzak tutulmalıdır.
Altın Kökün Yan Etkileri
Yan etkileri genellikle nadir ve hafiftir. Alerji, sinirlilik, baş dönmesi, uykusuzluk, ağız kuruluğu, aşırı tükürük üretilmesi, kan basıncının artması ve göğüs ağrısı gibi yan etkileri görülebilir. Uzun süreli kullanımın güvenilirliği bilinmemektedir. En sık görülen yan etkileri hareketlilik, ajitasyon, uykusuzluk, endişe ve ara sıra baş ağrısıdır.
Rhodiola rosea ya da altın kök hamilelik veya emzirme döneminde kullanılmamalıdır, çünkü bu koşullarda hiçbir bilimsel araştırma yapılmamıştır. Aynı şekilde, çocuklar için güvenilirliği ve dozajları da kanıtlanmamıştır. Küçük dozlarda kullanıldığında Rhodiola’nın 10 yaşından küçük çocuklar için olumsuz etkileri bulunmamaktadır. Ancak 8–12 yaş arası çocuklar için aşırı uyarılmayı önlemek için dozajlar çok küçük 
olmalıdır.
Sonuç olarak Rhodiola rosea, stres, hafif ve orta şiddette depresyon için, nöroprotektan olarak ve diğer bazı ruh sağlığı durumları için çok umut vericidir. İlaç etkileşimleri ve yan etki gösterme riski azdır, kullanılacaksa kulaktan dolma bilgilere güvenmek yerine mutlaka bir doktora danışılmalıdır. Dünyada, özellikle Amerika’da bazı uzmanlar arasında giderek popülerleşmektedir.
Kaynakça:
http://www.mentalhealthamerica.net
https://www.webmd.com
https://supplementansiklopedisi.com
Yazar: Müşerref Özdaş