Araşidonik Asidin Sağlık Açısından Faydalı Rolleri

Araşidonik asit (ARA), dört metilenle kesilmiş cis çift bağına sahip 20 karbonlu bir yağ asididir. Araşidonik asit, kümes hayvanları, hayvan organları ve et, balık, deniz ürünleri ve yumurtalar gibi gıdalardan elde edilir ve hücrelerin sitozolündeki fosfolipidlere bitişiktir. Bu yazıda bu bileşiğin sağlık açısından faydaları hakkında bilgiler bulunmaktadır.

1) Bebek Gelişimi

Araşidonik asit (AA) bebek gelişimi için gereklidir ve anne sütünde yeterli seviyelerde bulunmaktadır. Anne sütü bebekler için çok önemlidir, çünkü doğal olarak takviye edilen AA miktarı (üretim ve diyet yoluyla) vücutlarının gerektirdiğinden daha azdır. Ayrıca birkaç yıldır gelişmiş ülkelerde bebek formüllerine eklenmiştir. Doğumdan önce bile, AA plasenta yoluyla fetüse gitmektedir. 2474 kadını içeren bir araştırma, anne sütündeki ortalama AA konsantrasyonunun % 0,47 olduğunu bulmuştur. Bununla birlikte bebek büyümesi, beyin gelişimi ve sağlık için önemlidir.
Vizyon: toplam 1949 bebeğin 19 çalışmasında bir meta-analiz, uzun formüllü araşidonik asit içeren doymamış yağ asitleri (LCPUFA) takviyesinin bebek formüllerinde görme üzerindeki etkilerini değerlendirmiştir. Bebek formüllerinin takviyesinin bebeklerde görmeyi ve görme keskinliğini artırdığı sonucuna varmışlardır.
Büyüme: Preterm (194) veya düşük doğum ağırlıklı bebeklerde yapılan iki çalışma, farklı bebek formüllerinin kullanımını değerlendirmiştir. Her iki çalışmada da yazarlar dokosaheksaenoik asit ile birlikte AA takviyesinin herhangi bir yan etki olmaksızın büyüme ve kilo alımını arttırdığı sonucuna varmışlardır. Ayrıca gelişmekte olan bebeklerde kemik oluşumunun hormonal düzenlenmesinde rol oynamaktadır. Geliştirme sırasında, AA röle tarafından üretilen eikosanoidler, kemik yapımı için gerekli olan kalsiyum ve fosfat seviyelerini dengeleyen sinyallerdir. Bir başka AA ürünü olan prostaglandin PGE2, kıkırdak oluşumunun güçlü bir düzenleyicisidir. Ayrıca insülin benzeri büyüme faktörü kemik, kıkırdak ve kasların büyümesini güçlü bir şekilde uyaran bir protein üretimini artırarak kemik oluşumunu teşvik etmektedir. Yüksek seviyelerde PGE2 aslında kemik oluşumunu azaltabilmektedir.
Beyin fonksiyonu: İnsan beyni, büyümesi ve işlevi için AA gerektiren % 60 yağ içermektedir. AA beyindeki en bol yağ asididir ve gelişim sırasında hızla birikmektedir. Beyin hücreleri kullanarak araştırmacılar AA’nın hücre sağkalımını desteklediği ve nöronların büyümesini arttırdığı sonucuna varmışlardır.
Bağışıklık sistemi: AA, bağışıklık sistemi üzerindeki etkileri yoluyla bebeklerin sağlığının korunmasında potansiyel olarak rol oynamaktadır. AA tarafından üretilen bileşikler (eikosanoidler) enflamatuar yanıtı düzenlemektedir.

2) Fiziksel Performans

31 direnç eğitimi almış erkekte günde 1 gram araşidonik asit takviyesi enerji seviyelerini arttırmış ve inflamasyonu azaltmıştır, ancak kas kütlesi veya gücü üzerinde anlamlı bir etkisi olmamıştır. Başka bir çalışmada, 30 eğitimli 30 erkeğe 8 hafta boyunca günde 1,5 gram AA veya plasebo eklenmiştir. AA grubunda zayıf vücut kütlesi, üst vücut kuvveti ve tepe gücünde bir artış olmuştur. Ayrıca yazarlar AA takviyesi ile daha uzun süreli çalışmaların yapılması gerektiği sonucuna varmışlardır. AA takviyesinin yaygın bir iddiası, kas iltihabına neden olmasıdır, ancak 20 sağlıklı erkeği içeren bir çalışma, bunun her zaman böyle olmadığını göstermiştir. Ek olarak, dört hafta boyunca günde 1,5 gram AA takviyesinin kas gelişimi ve yağ seviyeleri üzerinde olumlu etkileri olmuştur.

3) Parazit Karşıtı Savunma

Mısır’da 334 sağlıklı okul çağında olan çocuklar üzerinde yapılan iki çalışma, parazitlerin (Schistosoma mansoni) tedavisinde araşidonik asidin (AA) etkinliğini ve güvenilirliğini değerlendirmiştir. 15 gün boyunca günde 10 mg/kg sadece AA ile takviyesi verilmiş ve % 65 ve % 30 oranında az sayıda öğrenci tedavi olmuştur. Bununla birlikte, AA takviyesi bir anti-parazitik ilaç (prazikuantel) ile birleştirildiğinde, % 72 ve % 91 gibi tedavi oranları önemli ölçüde yükselmiştir. % 45 ve % 85 tedavi oranları sadece prazikuantelden daha yüksek olmuştur.

4) Beyin Koruması

Araşidonik asit ve ürünleri beyindeki sinyal iletimi, nörotransmitter salımı, beyin hücresi (nöronal) gen ifadesi, beyne kan akışı, uyku/uyanıklık döngüsü ve iştah gibi çok çeşitli fonksiyonlarda yer almaktadır. Hayvan ve hücre çalışmalarına dayanarak AA’nın anormal metabolizması epilepsi, inme, Alzheimer, Parkinson, şizofreni ve duygu durum bozuklukları gibi bir dizi beyin ve psikolojik rahatsızlıkla ilişkili olduğu bulunmuştur.

5) Karaciğer Koruması

Araşidonik asit açısından zengin bir yağ ile takviye, etanol ile tedavi edilen sıçanlarda karaciğer hasarını önemli ölçüde azaltmıştır.

Sınırlamalar ve Uyarılar

Araşidonik asidin bebek gelişimi için önemini ortaya koyan kanıtlar güçlü olmakla birlikte, fiziksel performansı ve diğer yönleri kapsayan çalışmalar sınırlıdır. Doğal oluşan bir bileşen olarak AA, kas fonksiyonu ve dayanıklılığında rol oynamaktadır, ancak takviyenin etkileri sonuçsuz kalmıştır.

Sağlık Riskleri ve Önlemleri

Yüksek AA alımının iltihabı artırıp artırmayacağı konusunda bir fikir birliği olmamasına rağmen, bazı popülasyonlar tüketimlerinde temkinli olmak isteyebilmektedirler. Bir gözden geçirme makalesinde, araşidonik asidin enflamatuar markörlerin konsantrasyonunu arttırmadığı ve hatta enflamasyonu azaltabileceği belirtilmiştir. Bununla birlikte, omega-6 ve omega-3 yağ asitlerinin anti-enflamatuar etkisini reddettiğini gösteren kanıtlar da bulunmaktadır. Ayrıca bir AA metaboliti, PGE2, hem pro-enflamatuar hem de anti-enflamatuar yanıtlarda rol oynamaktadır.
Alzheimer hastalığı
Alzheimer hastalığı olan bir fare modelinde, % 2 araşidonik asit içeren yiyecekler, beyinlerinde daha yüksek amiloid plak seviyeleri ile sonuçlanmıştır. Bununla birlikte, ön araştırmaların gözden geçirilmesi, AA takviyesinin Alzheimer hastaları için bilişsel terapi ile birlikte yararlı olabileceğini düşündürmektedir.
Yan Etkiler
Araşidonik asit (AA) takviyesinin herhangi bir yan etkiye veya yan etkilere neden olduğu görülmemektedir. Bahsedilen tüm klinik çalışmalarda, herhangi bir katılımcı üzerinde beklenmedik bir etki bildirilmemiştir. AA takviyesinin uzun vadeli güvenliğini değerlendirmek için insanlar üzerinde daha uzun vadeli çalışmalar yapılmalıdır.

Araşidonik Asit Eksikliği

Erken doğmuş bebeklerde araşidonik asit eksikliği doğumdan sonra hızla büyürken alevlenebilmektedir. Bu, merkezi sinir sistemine zarar verebilecek kırılgan ve zayıflamış damarlara yol açmaktadır. Ek olarak, AA eksikliği bebeklerin bağışıklık tepkisini tehlikeye atmaktadır. Preterm sağlıklı bebekler üzerinde yapılan bir çalışmada AA düzeyleri dönem bebeklere göre anlamlı olarak düşük çıkmıştır. Ayrıca Preterm bebeklerde anlamlı derecede daha az bağışıklık hücresi (lökositler ve T hücreleri) bulunmaktadır. Diğer bazı çalışmalar DEHB, disleksi ve otizm gibi öğrenme bozuklukları olan çocukların ve yetişkinlerin anormal derecede düşük AA düzeylerine sahip olduğunu bulmuştur. Çalışmalardan birinde kontrol denekleri için normal aralık DEHB olan bireylerde 10,79 (ağırlıkça %) ile 10,06 (ağırlıkça %) çıkmıştır. Kan örneklerinden toplanan verilerin meta analizi, öğrenme ve gelişim bozuklukları olan bireylerde AA konsantrasyonlarının normalden düşük olduğunu bulmuştur. Ayrıca verileri AA eksikliğinin sadece çocuklarda gerçekten ortaya çıkabileceğini, yetişkinlerde ise vücudun büyük dalgalanmalara direnebileceğini göstermektedir.

Genetik

Bir çalışma, diyabet/metabolik sendromlu 229 katılımcıyı değerlendirmiş ve Avrupa-Amerikan ve Afrika-Amerikan kökenli bireyleri karşılaştırmıştır. Rs174537 yakın bir SNP FADS1 geninin en güçlü AA seviyeleri ile ilişkili olduğu sonucuna varılmıştır. Minör alel için homozigot olan bireyler, majör allele homozigot olanlardan anlamlı olarak daha düşük AA seviyelerine sahiptir. Farklı Avrupa ülkelerinden 520 çocuğu kapsayan bir başka çalışmada, FADS1’deki (minör allel rs174546 ) genetik varyasyonun vücuttaki AA düzeylerini etkilediği sonucuna varılmıştır.

Kaynakça:
kcbd.com
drugbank.ca
biomedcentral.com
webster.com

Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu