Eğer bir şehirde ilk kez seyahat ediyorsanız ve ilk defa gördüğünüz halde çok tanıdık geldiğini hissetmişseniz, muhtemelen déjà vu deneyimlediniz. Bu durum genellikle hepimizin başına gelen ortak sezgi ile ilgili bir deneyimdir. İfade olarak “zaten görülmüş” anlamına gelen Fransızcadan türetilmiştir. Bu gerçekleştiğinde, daha önce bulunduğumuz bir yer, daha önce görmüş olduğumuz bir yer veya halihazırda yaptığımız bir hareketin anılarını kıvılcım gibi görünüyor. Déjà Vu’ da ilk defa gördüğümüz bir şeyi anlaşılması için beyin tarafından dikkat sinyali verilir. Déjà Vu’ ı açıklamak için herkes tarafından birçok teori ortaya atılır. Bir rüyanın hatırası, bir ön tanı, olayların rastlantısal olarak örtüşmesi geçmiş yaşam deneyimleri gibi. Önemli olan bu olgunun bizi gizemli olan şeylere daha yakınlaştırmasıdır. Bu, kendimiz ve başkaları hakkında ek bilgi için bir fırsattır.
Déjà vu yaygındır. 2004’te yayınlanan bir makaleye göre, déjà vu üzerine 50’den fazla araştırma, bireylerin yaklaşık üçte ikisinin yaşamları boyunca en az bir kez deneyimlediğini ve pek çoğunun birden fazla deneyim yaşadığını ortaya koymuştur. Bildirilen bu sayı, insanların déjà vu’nun ne olduğunun daha fazla farkına varmasıyla birlikte önem kazandığı görünmektedir. Çoğunlukla, déjà vu, gördüğünüz şeylere göre tanımlanır, ancak bu görüşe özgü değildir ve doğuştan görme engelli olan bireyler bile bunu deneyimleyebilir.
Déjà Vu’ yu Ölçme
Déjà vu, açıkça tanımlanabilir bir tetikleyici olmadığı için laboratuvarda çalışmak zordur. Çünkü bu, geçici bir deneyimdir. Yine de araştırmacılar, ortaya koyduğu hipoteze dayanarak, fenomeni incelemek için çeşitli araçlar kullandılar. Araştırmacılar déjà vu ile ilgili süreçleri, özellikle hafızada yer alanları incelemek ve déjà vu problemlerini tespit etmek ve deneyimlemek için katılımcılar üzerinde araştırmalar yaparlar. Déjà vu’nun ölçülmesi zor olduğundan, araştırmacılar nasıl çalıştığına dair pek çok farklı açıklama yapmıştır. Aşağıda daha belirgin hipotezlerin bazıları bulunmaktadır.
Bellek Açıklamaları
Déjà vu’ nun bellek açıklamaları, daha önce bir duruma ya da buna benzer bir şeye sahip olduğunuz fikrine dayanmaktadır. Fakat bilinçli bir hatırlama eylemi değildir. Bu nedenini bilmeden tanıdık gelme bilinçsiz bir hatırlamadır
Tek Öğeli Aşinalık![Aşinalık Duygusunun (Deja Vu) Bilimsel Dayanakları]()
Tek öğe aşinalık hipotezinde, sahnenin bir öğesi size tanıdık geldiğinde bilinçsiz olarak déjà vu deneyimlersiniz. Örnek olarak farklı bir ortamda, sokakta gördüğünüz birini tanımasanız bile size tanıdık gelebilir. Dolayısıyla bu aşinalık duygusunu genelleştirir ve tüm ortam tanıdık gelir. Diğer araştırmacılar da bu hipotezi çoklu unsurlara da genişletmiştir
Gestalt Aşinalık
Gestalt aşinalık hipotezi, nesnelerin bir sahnede nasıl düzenlendiğine ve benzer bir düzende bir şeyle karşılaştığınızda déjà vu’nun nasıl oluştuğuna odaklanır. Örneğin, arkadaşınızın resmini daha önce oturma odasında görmemiş olsanız bile düzeni aşina geldiği için daha önce görmüş gibi hissedersiniz. Diğer odayı hatırlayamadığından, déjà vu’yu deneyimliyorsunuz.
Gestalt benzerlik hipotezinin bir avantajı, daha doğrudan test edilebilmesidir. Bir çalışmada, katılımcılar sanal gerçeklikte odalara baktılar, daha sonra yeni bir odanın ne kadar tanıdık olduklarını ve déjà vu yaşadıklarını hissettikleri soruldu. Araştırmacılar, eski odaları hatırlayamayan çalışma katılımcılarının yeni bir odaya aşina olduğunu düşünmüşlerdi ve yeni oda eskilerine benzediyse, déjà vu yaşadıklarını bulmuşlardır. Dahası, yeni oda eski odaya daha çok benziyordu, bu dereceler daha yüksekti.
Nörolojik Açıklamalar
Spontan Beyin Aktivitesi
Bazı açıklamalar, şu anda yaşadığınız şeyle ilgisi olmayan kendiliğinden beyin aktivitesi olduğunda déjà vu’nun deneyimlendiğini öne sürmektedir. Beyninizin hafızayla uğraştığı kısımda gerçekleştiğinde, yanlış bir aşinalık hissine sahip olabilirsiniz.
Temporal lob Epilepsi hastaları beyinlerinde meydana gelen anormal elektriksel aktiviteyle geçici bilinç bulanıklığı yaşarlar. Bu kişilerden déjà vu ile ilgili bazı kanıtlar elde edilebilir. Bu hastaların beyinleri ameliyat öncesi değerlendirmenin bir parçası olarak elektriksel olarak uyarıldığında, déjà vu yaşayabilirler.
Bir araştırmacı, bir şeyleri bilmemesi gerektiğini düşündüğünüzde, bir şeyleri tanıdık, rastgele bir şekilde yanıltmaya yardımcı olan paramippocampal sistemi ve déjà vu’yu deneyimlemenizi önerir. Diğer araştırmacılar ise, déjà vu’nun tek bir alışkanlık sistemiyle izole edilemeyeceğini, bunun yerine bellekle ilgili çok sayıda yapıyı ve bunların arasındaki bağlantıları içerdiğini söylemiştir.
Sinir İletim Hızı![Aşinalık Duygusunun (Deja Vu) Bilimsel Dayanakları]()
Diğer hipotezler, bilginin beyninizde ne kadar hızlı ilerlediğine dayanır. Beyninizin farklı alanları, dünyayı anlamlandırmanıza yardımcı olacak bilgileri bir araya getiren “daha yüksek düzen” alanlarına bilgi aktarır. Eğer bu karmaşık süreç herhangi bir şekilde kesintiye uğrarsa o zaman beyniniz çevreyi yanlış yorumluyor. Belki de bir parça bir alandan diğerine daha yavaş ya da daha hızlı bir şekilde gönderiliyordur.
Hangi Açıklama Doğrudur?
Yukarıdaki varsayımlar ortak bir konuya sahip gibi görünsede, déjà vu’ nun “bilişsel işlemede geçici bir hata açıklaması” diğer fikirleri zorlayıcı niteliktedir.
Günümüzde bilim adamları, déjà vu’ nun doğası hakkında daha doğru ve kesin olarak açıklamalar yapabilmek için deneyler tasarlamaya devam ediyorlar.
Kaynakça:
headline.com
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu