Ayak mantarına, tıp dilinde tinea pedis denir. Onikomikoz ise tırnak mantarı demektir. Ayak mantarı sık rastlanılan bir deri iltihabıdır. Ortak kullanılan havuzlar, banyo, havlu, ayakkabı ve terlik, mantarın bulaşmasını sağlamaktadır. Dar ayakkabı, temizliğe dikkat edilmemesi, tırnakların çok kısa kesilmesi, sentetik çorap kullanımı, ayakların uzun süre ayakkabı içinde havasız kalması, aşırı terleme ayak ve tırnak mantarı gelişimi için kolaylaştırıcı etkendir. Ayak mantarı oluştuğu zaman tırnağa da yayılıp tırnak mantarına neden olabilir.
Şeker hastalığı, damar tıkanıklıkları, sigara kullanımı ve genel vücut direncini düşüren hastalıklar mantar gelişimini kolaylaştırır. Derinin mantar iltihabı her yaşta görülebilmektedir. Askerlerde ve sporcularda sık rastlanır.
Bulgu, Belirti Ve Yakınmalar
Genellikle son iki ayak parmağı arasında soyulma, çatlama, gri beyaz görünüm vardır. Pullanma, kızarıklık, kaşıntı, yanma eşlik eder. Mantar iltihabı ayak tabanına doğru yayılabilir. Kuru kabuklanmalar ayak tabanında ve parmak uçlarında görülür. İçi sıvı dolu kabarcıklar akıntılı olabilir. Lezyonların kenarlarında deri soyulmaları görülür. Lezyonların kenarları kızarıktır. Bakterilerle iltihap eklenirse, kızarıklık ve koyu renkli akıntı ile birlikte ayak kokusu olmaktadır.
Tırnak mantarında tırnakta beyaz sarımsı renk değişikliği gözlenir. Bazen koyu kahverengi, siyah renk oluşumu gözlenir. Tırnak kalınlaşır. Tırnak yüzeyi yumuşak ve pütürlüdür. Tırnak mantarı ilerlerse tırnak kaybı ile sonuçlanabilir.
İd reaksiyonu olarak isimlendirilen mantar hastalığında, farklı bir bölgede içi sıvı dolu kabarcıklar görülür. Ayak ve tırnak mantarında genellikle ellerde bu tür lezyonlara rastlanmaktadır. Lezyonlardan örnek alınarak mikroskopta incelenmesi ile mantarlar görülebilmektedir.
Tıbbı Tedavi
Ayak mantarında terbinafin, oksikonazol, tiyokonazol gibi etken maddeli krem, sprey veya solüsyonlar kullanılır. 2-4 hafta süre ile günde iki kez tatbik edilir. Ayak mantarı tekrarlayabilir. Tekrarlamaları önlemek için ayakların kuru kalmasını sağlamak, pamuklu çorap tercih etmek ve sık sık ayakları havalandırmak gereklidir. Ortak kullanılan yüzme havuzu ve banyolarda terliksiz dolaşmamak, başkasının ayakkabılarını ve ortak havlu kullanmamak şarttır.
Yaygın ve inatçı mantar iltihabında veya vücut direnci düşük hastalarda ağızdan mantar ilaç tedavisi başlanır. İtrakonazol, terbinafin, flukonazol gibi ilaçlar verilir. En önemli yan etkileri karaciğer üzerinedir.
Tırnak mantarı yüzeysel ise krem, solüsyon veya spreyle tedavi edilebilirken derin olan iltihaplarda ağızdan tedavi ile birlikte verilir. Tırnak mantarının iyileşmesi 6 ayı bulabilir. Bakterilerle iltihap eklenmişse antibiyotikli kremler tedaviye eklenir.
Cilt Mantarı Hakkında Genel Bilgiler
Deride görülen mantar iltihaplarına tinea corporis denmektedir. Kasık bölgesinde görülen mantar iltihabı ise tinea inguinalis olarak isimlendirilir. Sıcak ve nemli bölgelerde yaşayanlarda daha sık görülmektedir. Kasık mantarına erkeklerde daha sık rastlanmaktadır. Her yaşta görülebilir.
Deri mantarı vücudun başka yerinden, örneğin ayak mantarı lezyonlarından bulaşmayla gelişebilir. Ortak kullanılan havuz, duş, banyo gibi alanlardan bulaşma sıklıkla olmaktadır. Çocuk ve kadınlara evcil hayvanlardan buluşma olmaktadır. Ayrıca deride normalde bulunabilen malassezia maya mantarlarmın kortizon kullanımı, genel vücut direnci düşüldüğü gibi faktörlerle artması sonucu mantar iltihabı gelişmektedir. Bu şekilde gelişen mantar iltihabına tinea versicolor denmektedir.
Bulgu, Belirti Ve Yakınmalar
Erkeklerde kasıklar, kadınlarda meme altları, bebeklerde bez bağlanan kalça bölgesinde sıklıkla rastlanır. Lezyonlar halkavari şekildedir. Keskin sınırları kırmızıdır. İlerleyici özelliktedir. Orta bölge soluk renklidir. Üzeri kepeklidir. Kaşıntılıdır. Kasık bölgesinde içi sıvı dolu kabarcıklar eşlik edebilir.
Tinea versicolor ise daha çok sırt, göğüs ve kollarda görülmektedir. Açık ve koyu renkli kızarık, yuvarlak lezyonlar birbiri ile birleşerek yaygın görünüme sahip olabilir. Lezyonların üzeri hafif kepeklidir. Kaşıntı değişkendir.
Lezyonlardan örnek alınarak mikroskopta incelenmesi ile mantarlar görülebilmektedir. Tinea versicolorda özel bir lamba olan wood ışığı muayenesinde lezyonlar sarı altın rengi görünümüne sahiptir.
Tıbbi Tedavi
Ketokonazol, klortrimazol, terbinafin gibi mantar ilaçlarının krem, köpük veya şampuan formları kullanılır. Hastanın iyileşmesi 3 haftayı bulmaktadır. Yaygın ve inatçı mantar iltihabında veya vücut direnci düşük hastalarda ağızdan mantar ilaç tedavisine başlanır. İtrakonazol, terbinafin, flukonazol gibi ilaçlar verilir. En önemli yan etkileri karaciğer üzerinedir.
Mantar iltihabının tekrarlamasını önlemek için aşırı terlemenin önüne geçmek, vücut temizliğine dikkat etmek, dar ve sentetik kıyafetleri kullanmamak gereklidir. Ortak kıyafet, havlu kullanılmamalıdır. Havuz, duş ve banyoların ortak kullanımı sonrası vücut iyice kurulanmalıdır.
Yaşam Tarzı Değişiklikleri
Nem, terleme ve ıslaklık ayak mantarının en önemli nedenidir. Sabah ve akşam ayaklar zeytinyağlı sabun ile yıkanıp iyice durulandıktan sonra ayak havlusuyla iyice kurulanmalıdır. Ayak havlular günlük değiştirilmeli, sıcak suyla yıkanmalı ve ütülenmelidir. Ayak havluları vücudun diğer bölgeleri için kullanılmamalıdır.
Özellikle evde yalın ayak dolaşılması ile ayakların havalanmasının sağlanması, parmak aralarının kuru tutulması yararlıdır. Dışarıya çıkılacağı zaman sentetik çoraplar yerine pamuklu çoraplar tercih edilmelidir. Çoraplar günlük değiştirilmeli ve yüksek ısıda yıkandıktan sonra sıcak ütü yapılmalıdır.
Giyilen ayakkabıların hafif hava alabilir özellikte olması, vinil veya kauçuk gibi sentetik maddelerden yapılmamış olması gereklidir. Her gün aynı ayakkabı giyilmemelidir, hatta gün içinde içi kuru ve havalanmış olacağı için ayakkabıların değiştirilmesi yararlıdır. Ayrıca mantarın bulaşıcı olması nedeni ile kişiler ayakkabılarını veya çoraplarını başkalarıyla ortak kullanmamalıdır.
Genel kullanıma açık olan havuz, fitness merkezi, hamam, sauna ve kaplıca gibi bölgelerde ayakların sandalet ile tokyo giyilerek korunması yararlıdır.
Ayakların tedavi edilmesi için günlük olarak özellikle mantarlara karşı da yararlı olan nem giderici pudralar ile pudralanmalı, bu konuda eczacıdan yardım alınmalıdır. Pudra çorapların içine, ayak parmak aralarına ve ayakkabıların içine dökülmelidir.
Önerilen Besin Takviyeleri
C vitanimi: Günde 2 kez 500 mg alınmak suretiyle bağışıklık sistemini desteklemeye yardımcı olabilir.
Önerilen Bitkisel İçerikli Takviyeler
Çay ağacı esansı (Tea tree oil): Dezenfektan, antibakteriyel ve antifungal özelliğe sahiptir. %25-50 oranda çay ağacı yağı içeren yağlı çözeltinin topikal olarak günde 2 kez en az 4 hafta boyunca sürülmesi tavsiye edilir. Uyarı: Çay ağacı yağı, Avustralya’da yetişen Melaleuca alternifolia bitkisinin yapraklarından elde edilen bir uçucu yağdır ve gerçek çay bitkisi olan Camelia sinensis ile herhangi bir ilgisi yoktur. Standart ürün olarak, uçucu yağın en az %10 sineol ve %30 oranda terpinen-4-ol uçucu bileşenlerini taşıması aktivite açısından önemlidir.
Sarımsak: Antifungal özelliği nedeniyle günde 600 mg sarımsak ekstresi alınması önerilir. Ayrıca bir çalışmada %0.4 ajoen içeren kremin günde bir kez uygulanması ile bir hafta gibi kısa sürede ayak mantarlarını iyileştirdiği gözlenmiştir.
Tıbbi Çaylar Ve Ayak Banyoları
Zencefil: Güçlü antifungal özelliktedir. 2-3 gram taze zencefil 250 ml su içinde kaynatılır, ılıması için beklenir. 20 dakika boyunca ayaklar zencefilli su içinde bekletilir. Günde 2 kez uygulama yapılır.
Aynı uygulama papatya ve kekik ile de yapılır, günde 1 kez uygtulanır. Soğan suyu, sarımsak suyu ve su ile seyreltilmiş sirke ile de ayaklar ovulur.
Adaçayı: Taşıdığı uçucu yağlardan dolayı bakteri ve mantarlara karşı etkilidir. 1 tatlı kaşığı drog 1 çay fincanı kaynar su içinde ağzı kapalı olarak 5-10 dakika demlenip süzülür. Günde 2 kez aç karnına içilir.
Ayrıca 2.5 gram ada çayı yaprağı 100 ml su içinde kaynatılır. Hazırlanan çaydan veya 5 ml sıvı ekstresinin 100 ml suya ilave edilmesi ile hazırlanan sıvıdan kompres veya ayak banyosu olarak da yararlanılır. Uyarı: Adaçayının terlemeyi önleyici etkisi bulunmaktadır. Aşırı kullanımı sıcaklık hissi, kramp ve denge bozukluklarına neden olabilir. Mideyi rahatsız edip tansiyonu yükseltebilir. Gebelikte ilk üç ay içinde düşük tehlikesi nedeniyle kesinlikle kullanılmamalıdır.
Yazar: Fatih Bolelli