Beyin Damarlarında Tıkanıklık ve Beyin Kanamaları

Vücudumuz kan taşıyan atar, toplar ve kılcal damarlarla sarılmış durumdadır. Kan, dokuların ihtiyacı olan oksijen ve besinleri dokulara götürür, dokulardaki artıkları da böbrek ve akciğerlere taşır. Damarlar tıkandığında kan yoluna devam edemez. Damar tıkanıklığı kalp krizlerine, beyin kanamasına, felç ya da inmelere neden olur ve bu durum ölümle sonuçlanabilir. Kalpten çıkan aort (ana atardamar) boyundan yukarı doğru yoluna devam ederek kafaya ve beyne ulaşır. Beyne giden 4 atardamar bulunur. Beyin ve beyincikteki kılcal damarlar, boyun ve kafa içindeki diğer damarlar tıkanmanın en sık görüldüğü damarlardır. Tıkanmanın olduğu bölgedeki sinir doku zarar görür ve erken fark edilip tedavisi yapılmazsa felç yaşanabilir. Kalıcı sağlık sorunları ya da ölüme yol açmaması için damar tıkanıklığı belirtileri bilinmeli ve belirtilerin bir ya da daha çoğunu gösteren hastalar en acil şekilde bir hastaneye sevk edilmelidir.

Beyin Kanaması Nedir?

Trafik ve ev kazaları, kafaya alınan darbeler, beyindeki tümörler, yüksek tansiyon, beyin damarlarının daralması ve tıkanması nedeniyle damarların yırtılmasına neden olur. Damardan çıkan kanın beyin içine yayılmasına beyin kanaması denir. Damar içinde oluşan pıhtı damarları tıkar ve felç gibi sağlık problemlerine sebep olur. Tedavide geç kalınması hayati tehlikeye sebep olur. Beyin kanaması geçiren kişinin bacaklarında ve kollarında güçsüzlük, uyuşma görülür. Beyin kanaması geçirmekte olan kişilerin giysileri gevşetilmeli, kravat, kemer gibi parçalar, takma dişler ve eğer varsa ağızdaki besinler çıkarılmalı, giysilerin, gömleklerin düğmeleri açılmalı, solumun yolları mümkün olduğunca rahatlatılmalıdır. Kafaya buz ya da soğuk suya batırılan bir bez koyulması damarları daraltacağı için hastayı rahatlatır, ölüm riskini azaltır.

Beyin Damarlarının Tıkanma Sebepleri

Beyni beslemekle görevli olan damarlar vücudun farklı yerlerini saran damarlardan farklı değildir. Hipertansiyon ( yüksek tansiyon), şeker hastalığı( diyabet), sigara kullanılması, kolesterolün yüksek olması damarları olumsuz etkileyen faktörlerdir. Yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol kalıtsal olabilir. Durgun, hareketsiz, düzensiz yaşam biçimleri karaciğer fonksiyonlarını bozarak kötü kolesterolün yükselmesine neden olabilir. Hormonal bozukluklar, kanser gibi hastalıklar da beyin damarlarının tıkanması üzerinde etkilidir. Erkek olmak, ileri yaşta olmak gibi faktörler de damar hastalıklarının oluşumunu artırabilir.

Damar Tıkanıklığında Gözlenen Sorunlar

Damar tıkanıklığı çapı büyük olan damarlarda gerçekleşirse beyin daha fazla hasar alır. Tıkanmış olan damar hangi bölgeyi besliyorsa o bölge zarar görür. Örneğin kalbi besleyen damarlar tıkanırsa enfarktüs gelişir, beyindeki damarlar tıkanırsa vücudun bir tarafında güçsüzlük, bazı duyuların kaybolması, uyuşukluk, tek taraflı görememe, konuşmada pelteklik, anlama ve konuşma bozuklukları, denge kaybı, baş dönmesi gibi farklı nörolojik sorunlar ortaya çıkar. Bunlara ilave olarak kusma, baş ağrısı bilinç kaybı, epileptik nöbetler de gözlenebilir. Bir kişide damar tıkanıklığı varsa fazla yemek yediğinde, geceleri yatarken, sabahları uyanırken, öne doğru eğilirken baş dönmesi, baş ağrısı, sinirlilik, yüz bölgesinde kanlanma şeklinde belirtiler görülür. Tıkanıklık belirtileri gösteren kişiler yan tarafına yatırılmalı, rahat nefes alması sağlanmalı, kafaya soğuk uygulanmalı, hızlıca en yakındaki hastaneye götürülmelidir.

Damar Tıkanması ve Beyin Kanaması Belirtileri

Herkes damar tıkanıklığı belirtilerine karşı bilgilenmeli, durumun ciddiyeti konusunda bilinçlenmelidir. Beyin kanaması sonucu olan inmeler geçici ya da kalıcı olabilir. Damar tıkanıklığı yavaş ilerliyorsa hastalarda bir şikâyete sebep olmayabilir. Damarlar tıkandığında tansiyon düşeceği için geçici inmeler oluşabilir. Eğer hızlı gelişiyorsa beyin kansız kalabilir, bunun sonucunda tıkanıklık kişilerde kalıcı inme oluşturabilir. Geçici inmeler ilk 24 saatte geriye herhangi bir iz bırakmaksızın iyileşebilir. Gözlerden herhangi birinin görmemesi, vücutta dengesizlik, konuşmada bozukluk, bacak ve kolların tutmaması ya da bayılma beyin damarlarının tıkanıklık belirtisidir. Belirtiler birden değil aşamalı da gelişebilir. Tansiyon normale döndüğü zaman belirtiler ortadan kaybolur. Yüzünde, kolunda ya da bacağında uyuşma, zayıflık hisseden, çevresindeki kişilerin konuşmalarını anlamayan, cümle kuramayan, görme veya denge kaybı, baş dönmesi yaşayan kişiler kısa süre içinde tıbbi desteğe ulaştırılmalıdır. Bu ve benzeri iskemik ataklar çoğunlukla kısa sürer ve belirtiler uygulanan tedavilerin de etkisiyle bazen birkaç saat içinde bazen de 24 saat içinde kaybolur.

Damar içinde oluşan pıhtı ve düşen tansiyon 24 saat içinde düzelmezse kalıcı inme oluşur. MR ya da tomografi çekimleri ile teşhis koyulur. İnme belirtileri ile hastaneye gelen kişilerin önce tomografisi çekilir. Tomografi sonuçlarına göre belirtilerin sebebinin beyin kanaması mı yoksa beyin damarı tıkanıklığı mı olduğu anlaşılır. Kanama gözlemlemiş ise sorunların damar tıkanıklığından kaynaklandığı ortaya çıkmış olur. Pıhtıyı eritebilmek ve tıkalı damarı açabilmek için hastaya kan sulandırıcı ilaçlar verilir ve belli bir süre sonra MR çekimi istenir.

Damar Tıkanıklığı Tedavisi

Öncelikle inme geçirdiği düşünülen hasta için 112 acil servis aranmalı, hastaneye bir an önce yetişmesi sağlanmalıdır. Hastaneye ulaşan hastanın konusunun uzmanı olan hekim tarafından nörolojik muayenesini yapılacak, ensede sertlik, çeşitli nörolojik bozukluklar, göz dibinde kanama gibi bulgulara dayanarak beyin kanaması teşhisi koyulacaktır. İlave olarak MR ve CT incelemeleri yapılacak, teşhis kesinleşecektir. İnme geçiren bir hastanın tıkalı damarı en kısa zamanda açılırsa hasar bırakmayacaktır.

Teşhis sonrasında damarları tıkanmış ve beyin kanaması geçirmekte olan hastanın tıkalı damarları toplar ya da atar damarlardan verilen ilaçlarla açılır. Hastaya gerek duyulursa tansiyon ve kolesterol için ilaçlar verilir. Kolesterol ilaçları damarların yırtılmasını önlemektedir. Hastaya aspirin ya da benzeri ilaçlar verilmişse doktorun da önerisine göre ömür boyu kullanmalıdır. Bu tip ilaçlar kanın pıhtılaşmasını da önlemektedir.

Beyindeki daralmış damarlar anjiyografiyle saptanarak stent uygulamasıyla da açılabilir. Böylece beyne normal olarak kan ulaşır. İşlem genel anestezi ( bazı durumlarda lokal anestezi) ile yapılır. Yeri saptanmış olan tıkalı damara uygulanan stent ile pıhtı dışarı çıkarılır. Böylece damar ya tamamen ya da kısmen açılmış olur. İlk uygulamada başarı sağlanamazsa birkaç defa daha tekrarlanır. Stent duruma göre kalıcı olacak şekilde uygulanabilmektedir. Stent tamamen tıkanmış damarlara uygulanmamaktadır. Tedaviler hangi çeşit olursa olsun mutlaka uzman hekimler tarafından donanımlı bir hastanede yapılmalıdır. Şah damarındaki tıkanıklıklar için karotis endarterektomi ameliyatı, beyin ödemlerinde mannitol tedavisinden cevap alınamazsa kafatasının açılması ve kafa içindeki basıncın düşürülmesi şeklinde tedaviler de gerekebilir. Tedavilerin başarısını artıran faktör erken müdahaledir. Hastalarda hasar kalmışsa fizyoterapiye yönlendirilecektir.

Bilinci açık olan hastalar yatak istirahati yapmalı, yere doğru aniden eğilmek, duruşunu değiştirmek veya gerinmek gibi kafa içindeki basıncı artıran durumlardan kaçınmalıdır. Dışkılama sırasındaki ıkınmalar da kafa içi basıncını artıracağı için laksatif ( dışkı yumuşatıcı) kullanılmalıdır. Hastalara gerekli görülürse gerginlik azaltan ve ağrı kesen ilaçlar da verilir.

Alınabilecek Önlemler, Korunma Yolları

Damar tıkanıklığı açılan, beyin kanaması geçirdikten sonra iyileşen hastaların korkusu yaşadıkları riskli durumun tekrarlamasıdır. Beyin kanamaları önlemek için kan basıncı kontrol altında olmalıdır. Verilen ilaçlar düzenli kullanılıyorsa, doğru tedavi, beslenme ve yaşam şekli sürdürülüyorsa, alınan kilolar geri veriliyorsa ve yeniden alınmıyorsa hastalık yüksek ihtimalle tekrarlamayacaktır. Kaliteli ve yeterli uyku, hareketli bir yaşam şekli, stresten olabildiğince uzak durulması, uyuşturucu ya da uyarıcı maddeler kullanılmaması, sistemik hastalıkların kontrol altında olması, düzenli olarak sağlık kontrollerini gidilmesi, hijyenik bir ortamda yaşanması, psikolojik olarak güçlü olunması yeniden beyin kanaması geçirilmesini ve beyin damarlarının daralmasını önleyecektir. Temel nokta hastaların entelektüel olarak farkındalığının ve hastalıkla ile ilgili bilgilerinin artmasıdır.

Kaynakça:
http://norolojiklinigi.info
https://npistanbul.com
http://www.beyin.gen.tr

Yazar: Müşerref Özdaş