Bilişsel haritalar, bir bireyin belirli bir konu hakkındaki inançlarına dayanan farklı haritalama kavramlarının bir özeti olarak görülebilir. Özünde, bilişsel bir harita, bir kişinin çevresini nasıl açıklayabildiğini ve onu ne ölçüde anlayabildiğini ifade eder. Gerçekliğin bireysel algısını görselleştirir ve böylece kişiye özgü bilgiyi temsil eder. Bu bilgi, kurumsal performansın kapsamlı bir değerlendirmesi için gereklidir. Çünkü şirkete özgü iç ve dış faktörler hakkındaki deneyimleri ve bilgileri ayrıntılı bir şekilde toplar.
Nedensel haritalar genellikle belirli bir zamanda meydana gelen olayların bağlantısı hakkındaki bireysel anlayışı gösterir. Proje Yöneticisi bağlamında, nedensel haritalama aracı, şirkete özgü açık ve ayrıca finansal performansın en üst hedefindeki performansla ilgili nedenlerin etkilerini açıklayan örtük bilgilerin gösterilmesi için uygundur. Nedensel haritalar, bir yandan kontrolle ilgili başarı faktörlerini temsil edebilen düğümlerden ve diğer yandan bu düğümler arasındaki neden-sonuç ilişkilerini temsil etmek için kullanılan oklardan oluşur. Bir okun yolunun başladığı yer olan düğüm, sonuç olarak etkilenen etkinin nedeni olarak yorumlanır.
Etki, okun sonunda bittiği düğüm aracılığıyla tasvir edilir ve bir okun yönü varsayılan nedenselliği ifade eder. Bu nedenle, nedensel bir harita, bir şirketteki performans sürecini tanımlayan bilişsel bir harita olarak yorumlanabilir. Ancak, bilişsel bir harita her zaman tek bir bireyden oluşturulurken, bir nedensel harita aynı zamanda birkaç bireyin toplu bir sonucu olarak neden-sonuç ilişkilerini de temsil edebilir. İçerdiği faktörler doğrudan ölçülebilir ve bu durumda ortaya çıkar. Aksi takdirde, gizlidirler ve bir veya daha fazla seçilen ölçüler ile operasyonel hale getirilebilirler. Ölçülebilir veriler, stratejik başarı üretiminin bir gösterge sistemine aktarılabilir.
Nedensel Haritalama Yaklaşımlarında Geliştirme ve Katılım
Yerel zımni bilgiye dayalı bir nedensel harita, bir grup uzman tarafından veya grup üyelerinin bireysel haritalarını bir araya getirerek oluşturulabilir. Bireysel nedensel haritaların geliştirilmesinden sonra, bu haritalar arasındaki farklılıkları ölçmek bilimsel bir amaç olabilir. Ancak, ilgili literatürde, en çok, tek tek haritaların bir araya getirilmesinin belirli bir biçimini hedefleyen yaklaşımlar tercih edilmektedir. Toplama, oklarla gösterilen faktörlerin ve ilişkilerin belirli sayma kurallarını’ takip eder. Dahası, toplu bir grup haritasının nihai hale getirilmesi, grup tartışmaları ve atölye çalışmaları olsa da böyle bir grup toplama süreci, bilgisayar destekli de olabilir. Nedensel haritalamanın avantajlarını anlamak için, haritalama sürecine mutlaka yeterli sayıda uzmanın dâhil edilmesi gereklidir.
Haritanın oluşturulması için, üçüncü bölümde bahsedilen ortaya çıkarma tekniklerinden biri uygulanmalıdır. Daha sonra, haritalama süreci, nitel yazılımın desteği ile görüşülen bir uzmanın kendisi tarafından, yalnızca harici bir araştırmacı, bir danışman veya bir ekip tarafından yönetilebilir. Ayrıca bu ekibe etnografik protokol yorumu veya harici kişiler ve şirket uzmanlarının etkileşimi de dâhil edilebilir. Birbirinden ayırt edilebilen ve temel nitelikleri içeren en alakalı ve uygulamalı haritalama teknikleri etnografik protokol yorumu ve etkileşimli haritalamadır.
Ek olarak, herhangi bir açıklama tekniğini ilerletmeden grup araştırması yoluyla bir nedensel harita geliştiren başka bir yaklaşım daha vardır. Akkermans ve van Helden’e göre, uzmanlardan toplu olarak tek bir nedensel harita oluşturmaları istenir. Buradaki amaç temelde, bir grup uzmana kendi araştırmaları yoluyla birleşik bir bakış açısı oluşturmaktır. Grup araştırmasıyla, farklı bireysel algılar özetlenir ve nihayet problemle ilgili ortak bir anlayışa ulaşmak için yapılandırılır.
İlgili literatürdeki haritalama prosedürlerini gözden geçirirken, epistemolojik perspektifin hem kapsamlı hem de genel bir yaklaşımdan uzak olduğu açıktır. Bireysel olarak gerçekleştirilen adımlar durumdan duruma farklılık gösterir. Çeşitli tekniklerin bir karışımı her zaman düşünülebilir ve belgelenen teknikler arasında net bir ayrımın belirlenmesi zordur. Nasıl harita yapılır? Sorusu genellikle nedensel haritalama sürecine dâhil olan iç ve dış uzmanların tercihlerine ve hedeflerine bağlıdır. Haritanın yapım sürecine rağmen, nedensel haritalamanın sağladığı avantajlar ve dezavantajlar vardır.
Nedensel Haritalamanın Avantajları ve Dezavantajları
Nedensel haritalamanın avantajları, görünüşe göre bir şirketin mali başarısı ve bir stratejinin uygulanmasıyla ilişkilidir: nedensel haritalamanın bazı bilgilerin iletilebilirliğini sağlar ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Ortaya çıkarmayı,
• Görselleştirme,
• Performans,
Zaten ortaya çıkarmanın başlangıç aşamasında, dâhil olan bireyler kurumsal performans ve nedenleri hakkında daha kapsamlı bir anlayış geliştirirler. Şirketlerindeki tüm süreçleri yansıtmaya davet edilirler ve bu nedenle performansla ilgili faktörler ile daha az önemli olanları birbirinden ayırt edebilir. Dahası, ilgili kişiler günlük işleyişlerini eleştirel bir şekilde yansıtmaya başlarlar ve yaptıkları işlerde koruyucu bakım ve performans ölçümü ilkelerine uyum sağlar. Bir şirketin tüm departmanlarından yeterli sayıda uzmanın haritalama sürecine katılımcılar olarak dâhil edilmesi, ilgili sistemin kabulünü güçlendirir. Bu sistemin uygulanması sırasında çalışanlar sadece nedensel bilgilerini sağlamakla kalmaz, aynı zamanda onu incelemeye motive olurlar.
Bu refleks nedeniyle öğrenme etkileri ortaya çıkar. Ayrıca, nedensel haritalama yoluyla görselleştirme, finansal performans hedefi üzerinde en büyük etkiye sahip olan faktörlere odaklanılmasına neden olur. Bir şirketteki farklı kişileri bu konuda düşünmeye teşvik eder. Dahası, görselleştirme, belirli eylemlerin nedenleri olarak etkileri hakkında kapsamlı bir kavrayış yaratır. Daha iyi veya hatta daha kötü bir performansa ulaşmak için var olan sebep-sonuç zincirleri aşikâr hale gelir. En azından, bir şirketin yönetimi, bir vizyonun, stratejilerin yanı sıra ortak bir performans üretim anlayışına dayanan hedefler ve önlemlerin iletişimini geliştiren bir haritalama aracı ile donatılmıştır. Nedensel haritalama yoluyla, çalışanlar nedensel ilişkiler hakkında iletişim kurar ve bunların daha fazla farkına varır. Buda, şirketin verimli yönetimine katkıda bulunur.
Sebep-sonuç ilişkileri öncelikle çalışanların deneyim ve bilgilerinden kaynaklandığı için öznel olarak kategorize edilirler. Farklı fonksiyonel alanlardan uzmanlar eşit olmayan bir süreç algısına sahip olur. Farklı öznel perspektiflerden neden-sonuç ilişkilerinin açıklanmış değerlendirmelerinin birleşmesi sırasında tutarsız sonuçlar ortaya çıkabilir. Bu nedenle, bu kısmi perspektifleri, yeterince karmaşık bir genel nedensel ilişki modelinde toplamak veya sentezlemek gerekli olacaktır.
Bununla birlikte, öznel ifadelerin her bir toplamı önyargılar yaratabilir çünkü ilgili yöneticiler ve çalışanlar kendi sorumluluk alanlarında uzmanlaşmıştır ve burada deneyimlerini toplarlar. İfadelerin öznelliği, örgütsel körlük, kibir, memnuniyet, memnuniyetsizlik veya motivasyon derecesi gibi faktörlerden kaynaklanıyor olabilir. Dahası, grup toplantısında katılımcılar, başkalarını rahatsız etmeyecek şekilde stratejik yanıt verebilirler. Sonuç olarak, faktörler arasındaki en önemli nedensel ilişkilerin tespit edilip edilmeyeceği kesin değildir. Bunun yerine, daha az ilgili başarı faktörlerini ve ilişkilerin belirleneceği bir durum olur. Tüm bu zorlukların üstesinden gelinmeli ve öznel ifadelerden kaynaklanan önyargılara karşı bir düzeltici sunulmalıdır.
Bu nedenle çok kriterli DEMATEL yöntemi, nedensel bir harita oluştururken öznellik miktarını azaltabilen bir teknik olarak tanıtılabilir. Böylelikle, tüm katılımcılar arasında şeffaf ve tekrarlanabilir bir haritalama süreci sağlayarak özneler arası bir geçerliliğin elde edilmesini sağlar. Teknik, tüm çalışanların amacına uygun, dengeli ve dengeli bir nedensel harita elde etmek için daha uygundur. Grup toplantıları ve birleştirme yaklaşımları, farklı bireysel görüşlerin çeşitliliğini birleştirme gereksinimlerini karşılayamaz. DEMATEL, bireysel görüşleri daha tarafsız bir şekilde toplar.
Kaynakça:
journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1094428103259556
researchgate.net/publication/222660452_Case-based_reasoning_approach_to_cognitive_map-
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu