Küçük ve yaramaz çocuk sahibi olan ebeveynler, zaman zaman bir rehberliğe ihtiyaç duyabilirler Çoğu ebeveyn lazımlık kazaları, sabah erken saatlerde uyanmalar, kardeşlerin birbirlerine tükürmeleri ve okul öncesi eğitim konusunda bazen nasıl davranacağını konusunda çelişkiler yaşarlar. Ayrıca çevreden bu konuda çok fazla nasihat duyarlar. Fakat bu nasihatlerin hangisinin doğru olduğu konusunda yaşanan ikilimler ebeveynleri daha da yorar. Aşağıda bir ebeveynin sinir bozucu bir durumla karşı karşıya kaldığında nasıl davranması gerektiğine dair bilgiler bulunmaktadır.
Bilinçli Ebeveynlik
Bir konuda bilinçli olmak aynı zamanda o konuda dikkatli olmak demektir. Dikkat, kendiliğinden anı yaşamak için yapılan bir uygulamadır. Bu, yaşamın neresinde olunduğu, ne düşünüldüğü, içeride ve dışarıda nasıl hissedildiğinin bilinmesi anlamına gelir. Bilinçli bir insan olmak, karşılaşılan olaylar karşısında daha sakin ve yetkin düşünerek, kabullenerek hareket etmek demektir. Dikkatli bir ebeveyn olmanın amacı, çocuğun davranışlarına düşünerek cevap vermektir. Ve çocukla olan ilişkileri güçlendirmek yanında pozitif olmada etkilidir. Tabi ki bu daima pozitif düşünce sahibi olunacak anlamına gelmez. Mesela yemeğini yemeyen bir çocuğa kızan bir ebeveynin, çocuğuna bağırması, ters davranması yerine ona nasıl ılımlı davranılması gerektiğini düşünmesi, bilinçli bir ebeveynin uygulayacağı bir davranıştır. 
Bilinçli bir ebeveyn; şimdiki zamanla meşgul olur ve geçmişte yaşadığı travmaların ve duyguların karşılaşılan olay karşısında verilecek tepkilerini etkilemesine izin vermez. Karşılaştığı olaylar karşısında otomatik bir tepkiden ziyade daha bilinçli tepkiler verir.
Bilinçli Ebeveynliğin Temel Faktörleri
Bilinçli ebeveynlik üç ana niteliğe odaklanır. Bu nitelikler şunlardır:
• Şimdiki zamanda farkındalık ve dikkat
• Kasıtlılık ve davranış anlayışı
• Tutumlarının yargılayıcı değil şefkatli, kabul eder tarzda olması
Tüm bu nitelikleri daha da ileriye götürmek bilinç düzeyini artırmak mümkündür. Bunun için şu becerileri edinmek gerekir:
Dinleme: Çocukları dikkatli olarak dinlemek ve gözlemlemek gerekir. Ve bu muazzam derecede sabırlı olmayı gerektiren bir durumdur. Zamanla pratik yapılarak edinilecek bu beceri, dinlendiğini bilen çocuğun özgüveni geliştirir.
Yargılamamak: Durum karşısında çocuğun duygularını ve hislerini yargılamadan yaklaşmak gerekir. Basitçe açıklamak gerekirse yargılamadan yaklaşmak, çocuğun gerçekçi olmayan beklentilerini bırakmasına da yardımcı olur.
Duygusal farkındalık: Ebeveyn ile çocuk arasındaki etkileşimlere dair farkındalık geliştirmek, ebeveynden çocuğa doğru yani geriye doğru uzanan bir durumdur. Duygusal farkındalığın modellenmesi, çocuğa aynı şeyi yapmayı öğretmenin anahtarıdır.
Öz denetim: Ebeveynin hissettiği kırgınlık ya da kızgınlık anında tepki vermesi yerine duygularına sahip çıkması anlamına gelmektedir. Kısacası: aşırı tepki vermekten kaçınarak, harekete geçmeden önce düşünmek gerekir.
Merhamet: Bir ebeveyn çocuğunun davranışlarına veya düşüncelerine katılmayabilir, ancak dikkatli ebeveynlik; şefkat göstermeye teşvik eder. Yani çocuğun bulunduğu durum için empatik ve anlayışlı olmayı içerir.
Bilinçli Ebeveynliğin Yararları
Dikkatli ve bilinçli ebeveynliğin faydalarını inceleyen çok sayıda çalışma vardır. Ebeveynler için bu yararlar, depresyon, anksiyete gibi stres ve duygu durum bozukluklarının azaltılmasını içerebilir. 2008 yılında yapılan küçük çaplı bir çalışmayla; bilinçli ebeveynliğin hamileliğin üçüncü üç aylık dönemlerindeki yararlarını bile araştırılmıştır. Hamilelikte bilinçli olan kadınların çok daha az kaygıları olduğu ve daha az olumsuz ruh hali yaşadıklarını bildirilmiştir.
Yine yapılan başka bir çalışmada bu durumun ebeveynlerin ve ailenin genel refahını artırabileceğini tespit edilmiştir. Mevcut bir ebeveynlik programına farkındalık eğitimi eklemek, ebeveyn-çocuk ilişkisini güçlendirmiştir. Yapılan bu özel çalışmada, ergenlik döneminde, yani ebeveyn-çocuk arasında çatışmaların üst safhada olduğu dönemde bile bilinçli ebeveynlerin ve çocuklarının bu zamanları daha başarılı geçirdiği tespit edilmiştir.
Dikkatli ebeveynlik, çocuklar için sosyal karar vermede yardımcı olabilir. Yapılan araştırmalar bilinçli ebeveynliğin son zamanlarda karar verme ve duygusal düzenlemeyle bir bağlantısı olduğunu ortaya çıkarmışlardır. Dolayısıyla, bu tür ebeveynliklerin teşvik ettiği duyguların anlaşılması ve kabul edilmesi, çocukların çok önemli bir yaştan itibaren bu önemli yaşam becerisini kazanmasına yardımcı olabilir. Bilinçli ebeveynlik, çocuklar üzerinde fiziksel istismar gibi potansiyel kötü muameleyi azaltabilir. 2007 yılında yapılan bir çalışmaya göre farklı dikkat stratejileri kullanan anne-babalar arasında çocuk istismarı konusunda bir miktar azalma olduğunu gözlemlenmiştir. Sadece bu değil, ebeveynlik tutumları da gelişmiştir. Bunun yanında çocuk davranış sorunlarında da gelişme görülmüştür.
Bilinçli ebeveynliğin diğer potansiyel faydaları da şu şekilde sıralanabilir:
• Ebeveyn-çocuk iletişimini geliştirir
• Hiperaktivite semptomlarını azaltır
• Ebeveynlik memnuniyetini arttırır
• Saldırganlığı azaltır
• Depresyon duygularını azaltır
• Stresi ve kaygıyı azaltır
• Genel olarak daha fazla ebeveyn katılımı teşvik eder
• Ebeveynliği daha az çaba harcar gibi hissetmesini sağlar.
Bilinçli Ebeveynlik Örnekleri
Ebeveynlerin çocukları ile karşılaştığı problemler karşısında bu zorluklara nasıl yaklaşması gerektiğine dair örnekler bu konunun pekişmesi için daha faydalı olacaktır. Aşağıda ebeveynlerin zorlandığı birkaç örnek konu ele alınmıştır:
Bebeğiniz uyumamak için direniyorsa: Zaman zaman bebekler ya da çocuklar uyumamak için direnebilirler ve bu durum ebeveynlerin oldukça canını sıkar. Böyle durumlarda ebeveynler sürekli böyle olacağını düşünerek endişeye düşerler. Oysa bu dönemlik bir durumdur ve zaman zaman her ebeveynin yaşadığı bir sıkıntıdır. Ebeveynlerin bu durumun geçici olduğunun farkına vararak kendilerini yargılamamaları lazımdır. Bu sadece bir gece ya da zaman zaman yaşanabilecek bir durumdur ve her geceye bu anlamı yüklemenin manası yoktur. Bilinçli olarak duraksamak, durumun bir değerlendirmesini yapmak böyle bir geceyi atlatmaya yardımcı olur.
Çocuğunuz bir oyuncak mağazasında sinir krizi geçiriyorsa: Çocuklar her istediklerine ulaşmak için şartları zorlamaya çalışırlar. Çocuğunuz bir alış veriş merkezinde ya da oyuncak mağazasında istediği alınmadığı için çığlık çığlığa bağırıyor ve sinir krizi geçiriyorsa ebeveyn olarak bu durum karşısında çevrenizdekilerden utanmanız gerekmez. Utanarak diğer olumsuz duyguların tetiklenmesine izin vermemelisiniz. Çevrenize baktığınızda muhtemelen sizi izleyen yabancılar göreceksiniz ama onları görmezden gelmeyi başarmalısınız. Çocuğunuz alışverişten yorulmuş veya canı sıkılmış olduğu için böyle bir yola başvurmuş olabilir. Fakat sırf çocuğunuzu susturmak veya çevreye rezil olmamak için pahalı oyuncaklar almak veya çocuğunuzun her istediğini yapmak gibi bir gaflete bilinçli bir ebeveyn olarak düşmeyin. Çünkü bunun sonu yoktur. Çocuğunuz sakinleştikten sonra neden istediğinin alınmadığı konusunda onunla, onun anlayacağı cümlelerle bir konuşma yapmanız onun zaman içerisinde bu hareketin yanlış olduğunu fark etmesini sağlayacaktır.
Çocuğunuz yemek yemeyi reddediyorsa: İştahı açık, bebeklikten beri iyi beslenen bir çocuk olsa bile zaman zaman yemek yemek istemeyebilir. Böyle bir dönemde onu yemek yemeye zorlamak, cezalandırmak gibi yollar tersine teper. Asla yemek yemek istemeyen bir çocuk zorlanmamalıdır. Çocuğun bu tepkisinin kişisel bir eylem olmadığı düşünmeli ve zorlayıcı, sert tavırlarla cevap vermekten kaçınılmalıdır.
Bilinçli Ebeveynliğin Diğer Ebeveynlik Stilleriyle Farklılıkları
Bilinçli yani dikkatli ebeveynliği diğer ebeveynlik stillerinden ayıran özellikler vardır. Bilinçli ebeveynlik özellikle bir şeyler yapmak için eyleme geçmez. Sadece olması gereken şey için zaman ayırır. Diğer ebeveynlik stilleri olaya nasıl yaklaşılacağına ya da belirli davranış ve eylemlerle başa çıkma stratejilerine odaklanma eğilimindedir. Bilinçli ebeveynlik ise özünde olay karşısında, geri adım atıp yavaşlamakla ilgilidir. Yani bu ebeveynlik stili, anı etkileyebilecek içsel ve dışsal uyarıcıları tanımakla ilgilidir. Bu durumu, belirli bir sonucu elde etmek için akıntıya karşı gelmek yerine, olumlu ve olumsuz duygularla akışa bırakmakla ilgilidir.
Bilinçli ebeveynlikte, dünyayı çocukların gözüyle görmeyi başarmak gerekir. Ve unutulmamalıdır ki; çocuklar doğal olarak şu anda yani şimdiki zamanda yaşarlar. Diğer ebeveynlik stilleri, çocuklara yapı, rutin ya da doğru ve yanlış öğretme konusunda daha fazla ısrarcı olabilirken, oysa dikkatli olmak doğuştan gelen yetenekleriyle ilgilidir. Burada nihai amaç, çocuğun kendi stresleri ile daha dikkatli bir şekilde başa çıkması için yetilerini geliştirmektir.
Bilinçli Ebeveyn Nasıl Olunur?
Bilinçli ebeveyn olabilmek için bazı stratejiler geliştirerek bunu yaşam tarzına dahil etmek gerekir. İlla yaşam tarzını değiştirmek gerekmez. Bu alışkanlıklar ve stratejileri şu şekilde sıralayabiliriz:
• Mecazi olarak tam anlamıyla olup bitenlere gözlerini açmak: Etrafta olup bitenlere karşı ne hissedildiğine dikkat edilmelidir. Dokunma, duyma, görme, koku ve tat alma duyularının bütününü harekete geçirmeyi öğrenmek gerekir.
• An’da kalmayı bilmek: Geçmişte yaşamaya veya gelecek için çok dikkatle planlama karşı direnmek lazımdır. Şu anda olan bitenleri konusunda dikkatli olunmalıdır.
• Kabul etmek: Çocuğunda duygu ve düşünceleri olduğunu kabul etmek gerekir. Karşılaşılan zorlu durumlarda bunu düşünerek sinirlenmeden cevap vermeyi sağlamaktadır.
• Derin nefes almak: Kriz anlarında derin nefes alarak beyine giden oksijen miktarını artırmak ve sakinleşmek için kişinin kendine zaman vermesini sağlar. Bu alışkanlığın çocuğa da kazandırılması böyle durumlarda çocuğunda sakinleşmeyi öğrenmesini sağlamaktadır.
• Meditasyon: Nefese odaklanmak meditasyonun büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Kendi iç sesinizi dinlemek için her gün birkaç dakika ayırmak yeterlidir. Bunu öğrenmek için internette hazırlanmış videoları izlemek ya da bir meditasyon uzmanından danışmanlık almak yardımcı olabilir.
Bilinçli ebeveynlik yöntemini ilk kez deneniyorsa, doğru ve dikkatli bir şekilde uygulanamayabilir. Ancak, uygulamaya devam edildikten belli bir süre sonra, karşılaşılan olaylar karşısında tepki vermeden önce, beklemenin kişinin kendi stresini azaltıp çocuğu olumlu yönde etkilediğini görmek mümkündür.
Kaynakça:
gottman.com
link.springer.com
ncbi.nlm.nih.gov
greatergood.berkeley.edu
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu