Bitkiler âlemine dâhil edilen çiçekli ve çiçeksiz bitkiler ökaryot hücre yapısında ve çok hücrelidir. Toprağa bağlı olarak yaşayan bitkiler aktif hareket yapamaz ve yer değiştiremez. Bitkiler kloroplast ve klorofil içermeleri bakımından hayvanlar ve mantarlardan ayrılırlar. Bitkilerin hayvanlarda olmayan bir başka özelliği de selüloz hücre çeperidir.
Kloroplast içinde yerleşmiş olan klorofiller ışığı emer ve ışık enerjisi sayesinde bitkiler yaşadıkları ortamlardan aldıkları inorganik molekülleri organik moleküllere dönüştürür. Bu olaya fotosentez adı verilir. Fotosentez yaparak kendi besinini kendisi üreten bitkiler ototrof canlılardır. Fotosentez sırasında oksijen de üretilir. Atmosferdeki gazların dengede kalması bitkilerin yaptığı fotosentez ve tüm canlıların yaptığı solunumla sağlanır.
Fotosentez Ürünü: Glikoz Şekeri![Bitkiler Alemi]()
Fotosentez sonucu üretilen organik madde glikozdur. Glikoz fazla ise nişasta şeklinde depolanır. Bitkiler sinir sistemine de sahip değildir ve büyümeleri bazen az bazen çok olsa da yaşadıkları sürece devam eder. Çiçeksiz bitkiler sporlarla ( eşeysiz) ya da gamet oluşturarak eşeyli üremeyle, çiçekli bitkiler ise tohumla eşeyli ya da vejetatif üremeyle eşeysiz olarak çoğalır.
Not: Tam parazit bitki türleri kloroplasta sahip olmadığından fotosentez yapamaz. Döl almaşı sadece çiçeksiz (tohumsuz) bitkilerde değil çiçekli bitkilerde de görülür. Metagenez ( döl almaşı ya da döl değişimi) o canlının yaşam döngüsü içinde haploid (n kromozomlu) bir evreyi diploid ( 2n kromozomlu) evrenin takip etmesi durumudur. Basit düzeyden gelişmiş düzeye doğru çıkıldıkça haploid ( n kromozomlu) evre kısalmakta, diploid ( 2n kromozomlu) evre ise uzamaktadır.
Çiçeksiz ve Çiçekli Bitkiler![Bitkiler Alemi]()
Canlılar günümüzde 6 âlemde toplanır. Bu âlemlerden biri bitkiler âlemidir. Bitkiler âlemi de kendi arasında 2 ana gruba ayrılır.
A- Çiçeksiz Bitkiler (Tohumsuz Bitkiler)
B- Çiçekli Bitkiler (Tohumlu Bitkiler)
Bitkilerin güncellenmiş sınıflandırması aşağıdaki gibidir:
1-Damarsız Tohumsuz Bitkiler
2-Damarlı Tohumsuz Bitkiler
3-Damarlı Tohumlu Bitkiler
Damarsız Tohumsuz Bitkiler![Bitkiler Alemi]()
İletim demeti olmayan bitkilerdir. Damarsız tohumsuz bitkilerde kök, gövde, yaprak gibi ayrımlar yapılamaz. Yeşil yaprağımsı yapılar ile fotosentez gerçekleştirilir. Toprağa rizoit adı verilen ipliksi uzantılarla bağlanır ve ihtiyaç duydukları mineralleri, suyu bu uzantılar vasıtasıyla alırlar. Karayosunları ve Ciğer otları damarsız tohumsuz bitkidir. Her iki bitki de nemli ortamlarda yaşar. Üremeleri eşeysiz (sporla üreme)ve eşeyli üremenin birbirini takibi (metagenez) şeklindedir. Karayosunları çevrede çok kez görülen ama farkında olunmayan bitkilerdir. Nemli duvarlarda, ağaç gövdelerinde, taşlarda, evlerin kiremitleri üzerinde ve nemli orman ve çayır topraklarında gelişen, yüzeylerde kadifemsi bir doku oluşturan karayosunlarının 25 bine yakın türü bulunmaktadır. Ciğerotları da benzer özellikler taşır.
Not: Çöl iklimine uyum sağlamış olan karayosunları da bulunmaktadır.
Damarlı Tohumsuz Bitkiler![Bitkiler Alemi]()
Damarsız tohumsuz bitkilerden farklı olarak kök, gövde ve yaprak ayrımları vardır, iletim demetlerine sahiptirler. Nemli ve ılık bölgeleri seven damarlı tohumsuzlarda da rizom denilen toprak altında uzanan yatay gövdeler bulunur. Tohumları olmayan bu bitki grubu sporla çoğalır ve metagenez ( döl değişimi) gözlenir. Kibrit Otları, eğrelti otu ve at kuyrukları damarlı tohumsuz bitkilere örnektir. Kibrit otu türleri tropik bölgelerde ağaç dallarında, at kuyrukları bataklık, akarsu, dere kenarlarında, eğrelti otları da nemli ve gölgeli alanlarda yaşarlar. Eğrelti otlarının da gövdeleri toprak altında, sürünücü tipte olup yaprakları toprak üzerindedir.
Damarlı Tohumlu Bitkiler
İletim demetleri ve tohuma (çiçekleri olduğu için tohum da oluşturabilirler) sahiptirler. Gövde, kök, yaprak ve çiçeklere sahip olan damarlı tohumlu bitkiler 2 grupta incelenir.
1- Açık Tohumlular
2- Kapalı Tohumlular
Açık Tohumlular
Çalı, ağaççık ya da ağaç biçiminde, çok yıllık bitkilerdir. Otsu türleri bulunmayan, yapraklarının hepsi birden dökülmediğinden ve dökülenlerin yerine yenileri çıktığından her mevsim yeşil görünen açık tohumluların büyük çoğunluğu iğne yapraklıdır. Ancak şerit, yelpaze, tüysü ya da pulsu yapraklara sahip olanları da mevcuttur. Açık tohumlu bitkiler gerçek çiçeklere sahip değildir dolayısıyla meyveleri de yoktur. Çiçekleri kozalak biçimindedir. Çok çenekli olan açık tohumluların tohumları meyvelerin içinde değil dişi kozalaklarda kozalak yapraklarının ya da pullarının alt kısmında açıkta durur. Açık tohumlu adını almalarının sebebi de budur. Rüzgârla tozlaştıklarından erkek kozalaklarda çok sayıda polen (çiçek tozu) üretilir. Tek döllenme geçiren açık tohumluların gövdesinde kambiyum bulunur, iletim demetleri düzenlidir. Açık tohumlu ağaçların en çok bilinenleri kozalaklı bitkiler olup selvi, çam, ardıç, porsuk, köknar, ladin, mazı ve sedir ağaçları bu gruba girer.
Kapalı Tohumlular![Bitkiler Alemi]()
Karalardaki bitkilerin en yaygınıdır. Bu gruptaki bitkilerin tohum taslakları meyve yaprağıyla çevrili ayrı bir odacıkta bulunur. Bu sebeple kapalı tohumlular denir. Açık tohumlulardan daha gelişmiş olan kapalı tohumlular gerçek çiçeklere de sahiptir. Tozlaşmayı çoğunlukla böcekler sağlar. Tohum taslağını bulunduran yumurtalık (ovaryum) döllenmeden sonra ( çift döllenme gerçekleşir) gelişir ve meyveye dönüşür. Bu aşamaya geldiğinde tohum meyve içinde korunur.
Kapalı tohumluların embriyolarında bulunan çenek yaprakları (kotiledon) ya bir ya da iki tanedir. Buna göre
a-Tek Çenekliler
b-Çift Çenekliler olarak gruplanırlar.
Tek Çenekliler (Monokotiller)![Bitkiler Alemi]()
Saçak köklere sahip otsu, çoğu tek yıllık bir kısmı çok yıllık bitkilerdir. Yaprakları uzun, şerit şeklinde ve incedir. Damarlanması paralel biçimde olan tek çenekli bitkilerde yaprak sapı yoktur. Tohumlarındaki çenek sayısı bir adettir. Gövdelerinde kambiyum dokusu bulunmadığından enine büyüme göstermezler. İletim demetlerinin gövdede dizilimi düzenli değil, dağınıktır. Bu tür demet yapısına kapalı demet denir. Soğan, pırasa, sarımsak, buğday, arpa, mısır, lale, zambak, orkide, zencefil, muz, şeker kamışı, palmiye, hurma tek çenekli bitkilere örnek verilebilir.
Çift Çenekliler (Dikotiller)
Kazık köklere sahip, tek yıllık ve otsu ya da çok yıllık, odunsu bitkiler bu gruptadır. Çift çenekli bitki yaprakları yaprak saplarına sahiptir ve ağsı damarlanma gösterir, geniştir, parçalı olanları da vardır. Tohumlarındaki çenek sayısı iki adettir. Gövdelerinde enine büyümeyi ( gövde kalınlaşmasını) sağlayan kambiyum dokusu bulunur. İletim demetlerinin dizilimi düzenli ve daireseldir. Bu tip demet yapısına açık demet denir. Meşe, gürgen, kayın, kestane, ceviz, fındık, karaağaç, erik ağacı, nar ağacı, elma ağacı, kayısı, turunçgiller, bezelye, fasulye gibi baklagiller, asmagiller, ayçiçeği, gül, kabak, domates, biber gibi bitkiler bu grupta yer alır.
Not: Tohumların içindeki embriyonun yapısında bulunan çenekler ya da kotiledonlar bitkilerin bazılarında besin depolar. Bir tohum çimlenirken oluşan ve toprak üstüne çıkan ilk yapraklar çeneklerden gelişir.
Kaynakça:
http://www.biyolojiportali.com
https://www.dersimiz.com
http://www.lisebiyoloji.com
Yazar: Müşerref Özdaş
Çok yardımcı oldu. Çok teşekkürler.