Koronavirüs hastalığı (COVID-19) salgını, çalışma şekli de dâhil olmak üzere toplumun tüm yönlerini etkiledi. Bu süreç özellikle acil servis görevlileri, sağlık çalışanları ve topluma temel hizmetleri sağlayan personeller açısından daha zorlayıcıdır. Bu durum aynı zamanda diğer iş alanlarında çalışanlar içinde geçerli bir durumdur. Dolayısıyla normalden daha uzun saatler çalışma zorunda olunması, daha fazla vardiya çıkartılması ve hatta sürekli gece vardiyasında kalarak gece boyunca yapılan çalışmalar yüzünden uyku ve yeniden enerjiyi toplama için daha az zamanları kalmıştır.
Normal koşullar altında, yetişkinlerin gece başına 7-9 saat uykuya, uyanıkken dinlenme fırsatlarına, optimal sağlık ve esenliğe ihtiyaçları vardır. Uzun çalışma saatleri ve vardiyalı çalışma, 
stresli veya fiziksel olarak zorlu çalışma ile birleştiğinde, yetersiz uyku ve aşırı yorgunluğa neden olabilir. Yorgunluk ise yaralanma ve kötüleşen sağlık riskini artırır (enfeksiyonlar, hastalıklar ve akıl sağlığı bozuklukları).
Herkesin ihtiyaçlarını karşılayacak tek bir çözüm bulunmamakla birlikte, çalışanların ve işverenlerin işyeri yorgunluğunu yönetme ve güvenli bir şekilde çalışma için kullanabilecekleri bazı genel stratejiler vardır.
Uykuyu İyileştirmek İçin Bazı İpuçları
• Uyunacak odanın rahat, karanlık, serin ve sessiz olması uyku kalitesini artırır ve dinlenmeyi sağlar.
• Uykuya dalmak 15 dakikadan uzun sürerse, rahatlamaya yardımcı olacak şeyler yapmak için yatmadan önce biraz zaman ayrılması tavsiye edilir. Bunlar arasında meditasyon yapma, rahat nefes alma egzersizleri ve aşamalı kas gevşeme egzersizleri denebilir.
• Uzun bir mesaide çalışmaya başlamadan önce, nornmale göre birkaç saat daha fazla uyunmaya çalışılmalıdır.
• Uzun süre çalıştıktan sonra, kişinin kendini daha hissetmesi için birkaç gün uzun uyku (örneğin, yatakta 10 saat) uyuması faydalı olur. Bunun için kişinin fırsat bulduğunda uykularını uzun tutması önerilir.
• Mümkünse uyumadan 90 dakika önce güneş ışığından veya parlak ışıklardan kaçınılmalıdır. Yatmadan hemen önce ışığa maruz kalmak kişinin kendini daha uyanık hissetmesine neden olabilir.
• Gece vardiyasında çalışıyorsa ve güneş ışığı saatlerinde eve gidiyorsa, eve dönerken güneş ışığına maruz kalmayı azaltmak için güneş gözlüğü takılmalıdır.
• Evde uyurken camda karartma perdeleri kullanılmalıdır, böylelikle daha uzun süre uyunabilir.
• Gündüz ve akşam fırsat bulunduğunda şekerleme yapılmalıdır.
• Gece vardiyasında çalışmadan önce 90 dakikalık bir şekerleme yapmak, işe gidildiğinde kişinin kendini yorgun hissetmesini önlemeye yardımcı olabilir.
• Sağlıklı yiyecekler tüketilmeye dikkat edilmeli ve fiziksel olarak aktif kalınmaya çalışılmalıdır. Böylelikle uykunun kalitesi de artırılabilir.
• Uyumadan önce, uykuya dalmayı zorlaştırabilecek yiyecek ve içecekler tüketmekten kaçınılmalıdır. Mesela yatmadan en az 2-3 saat önce alkol, ağır yemekler ve nikotinden uzak durulmalıdır. Ayrıca yatmadan sonraki 5 saat içinde kafein tüketilmemelidir.
Çok Yorgun Olarak İşe Gidilmesi Gerektiği Durumlarda Dikkat Edilmesi Gerekenler
Özellikle pandemi döneminde kişiler çok uzun mesai saatlerinden dolayı yorgun düşerler. Ancak mecburiyetten kaynaklı işlerine devam etmeleri gerekir. Eğer kişi güvenli çalışamayacak kadar kendini yorgun hissediyorsa bazı noktalara dikkat ederek güvenli bir ortam sağlayabilir. Bu konuda bazı ipuçları şu şekildedir;
• Aşırı yorgun ve uykusuzluk durumu hakkında vardiya veya çalışma arkadaşlarından bir veya birkaçına bilgi verilmelidir. Bu bir nevi uyarı mekanizması kurmayı sağlarken kişinin arkadaşları tarafından kontrol edilmesini sağlar. Dolayısıyla güvenliği artırır.
• Esneme, gözleri açık tutmada güçlük ve konsantrasyon güçlüğü gibi yorgunluk belirtilerine karşı kişi kendini ve arkadaşlarını izlemelidir. Ters bir durum gördüğünde iş arkadaşlarına bir şeyler söyleyerek, böylelikle işyerinde yaralanmaları ve hataları önlenebilir.
• İşverenin çalışanlarının bu yorgunluk dönemlerini yönetmeye yardımcı olabilecek bir programı olup olmadığı öğrenilmelidir. Şayet böyle bir program varsa programla ilgili bilgileri okunmalı ve yetkililere sorular sorulmalıdır. Böylelikle işverenin çalışanların yorgunluğu yönetmesine yardımcı olmaya yönelik politikalarını ve prosedürlerini tam olarak anlaşılabilirken, böyle bir program yoksa yapılması için bir başlangıç fikri olabilir.
• Yaralanmaları ve hataları önlemeye yardımcı olması için yorgunlukla ilgili tüm olaylar veya yakın aramaları bir yöneticiye bildirilmelidir.
• Eğer yorgunluk seviyesi kişinin kendisini veya bir başkasının güvenliğini tehdit ediyorsa çalışmaya devam edilmemelidir. Durum kesinlikte yöneticiye uygun bir dille anlatılmalıdır.
Böyle süreçlerde işverenlerin tutumları da çok önemlidir ve bu sürece uygun olması bir bütünlük sağlar. Bu süreçte işverenlerin dikkat etmesi gerekenlerde şu şekilde sıralanabilir;
• Böyle dönemlerin stresli ve olağandışı durumlar olduğu ve yorgunluk riskinin artabileceği herkes tarafından kabul edilmelidir.
• Yönetim ve çalışanlar arasında net bir koordinasyon ve iletişim ile bir güvenlik kültürü oluşturulmalıdır. Bu, bir yorgunluk Riski yönetim planı veya işteki yorgunluğun azaltılması için stratejiler oluşturmayı içerebilir. Çalışanların bu süreçleri anlaması sağlanmalıdır ve paylaşılmalıdır.
• İşverenin kendisi ve çalışanlarında oluşacak yorgunluğun (örneğin esneme, gözleri açık tutmada güçlük, konsantre olamama) belirtilerini ve semptomlarını tespit etmesi ve yorgunlukla ilgili yaralanma veya hatayı azaltmak için adımlar atılması gerekir. Mesela Epworth uykululuk skalası işçiler hızla yorgunluk Oranı için ortak alanda gönderilebilir kısa bir ankettir.
• Çalışanları, kendileri veya iş arkadaşları güvenli bir şekilde çalışamayacak kadar yorgun olduklarında bildirdikleri için cezalandırmayan bir prosedür oluşturulmalıdır. Yönetim ve personelin birbirini nasıl destekleyebileceğinin bir örneği olarak bunun bir ekip çalışması olduğu kültürü iyi empoze edilmelidir.
• Güvenli bir şekilde çalışamayacak kadar yorgun bir çalışanı görevinden almak için süreçler geliştirilmelidir.
• Eğer yedekte personel varsa ve diğer çalışanlarla uyumluysa, vardiyalarına yeni başlayan çalışanlar güvenlik açısından kritik görevlere atanmalıdır. (Bu iyi programlanmalıdır)
• Mümkünse, tekrarlayan veya yorucu görevler yapan çalışanlar farklı bir iş ekibi ile değiştirilmelidir. Kaçınılmaz olarak paylaşılan aletlerin veya iş istasyonlarının, kullanım arasında uygun şekilde temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi gerekir.
• Mümkünse, fiziksel ve zihinsel olarak zorlu iş yükleri olan ve monoton olan işler daha kısa vardiyalarda veya gündüz vardiyalarında programlanmalıdır.
• İşçilere uykusuzluğun sonuçları hakkında bilgi ve işçilerin yorgunluğu yönetmelerine yardımcı olacak kaynaklar sağlanmalıdır.
• Personele görev dışı yükümlülüklerini organize etmeleri ve yeterince dinlenip iyileşmeleri için yeterli zaman tanınması için gereken çalışmalar yapılmalıdır.
• Yeterli uyku ve iyileşme için vardiyalar arasında en az 11 saat izin (her 24 saatlik periyot) ve yedi günde bir tam gün dinlenme planlanmalıdır.
• Ekstra vardiya veya daha uzun çalışma saatleri olan çalışanları yaptıkları hatalardan dolayı cezalandırmaktan kaçınılmalıdır.
• Örneğin, bakmakla yükümlü olunan kişilere bakanların durumları göz önünde bulundurulmalıdır.
• Rotasyonlu vardiya çalışması gerekiyorsa, ileri rotasyonları (günden akşama) kullanılmalı ve özellikle bir vardiya değişikliği varsa, planlama sırasında personele yeterli bildirimde bulunulmalıdır.
• Mümkünse, personelin çalışma saatleri 12 saatten fazla planlamaktan kaçınılmalıdır.
• Sosyal mesafenin korunabileceği temiz ve güvenli alanlarda düzenli olarak planlanan molaları resmileştirilmeli ve teşvik edilmelidir. Daha fazla el hijyeni ve gerekli kişisel koruyucu ekipmanı (PPE) takıp çıkarmak için ek süreye ihtiyaç olduğunu kabul edilmelidir.
• Mümkünse işten sonra işe gidip gelmeden önce işe gidip gelmek için alternatif ulaşım ve zorunlu ücretli dinlenme zamanı sağlanmalıdır.
• Sağlık çalışanları gibi uzun vardiyalı çalışanlar ve COVID-19 için yüksek risk altında olanlar için yakındaki tesis dışında konut ayarlamayı düşünülebilir. Yakındaki konutlar, seyahat sürelerini azaltarak daha fazla dinlenmeye ve iyileşmeye olanak tanır.
Kaynakça:
https://www.google.com/aclk?sa=l&ai=DChcSEwi_x96WvcvuAhWZzXcKHUzkCAAYABAAGgJlZg&ae=2 https://synergist.aiha.org/202011-covid-19-and-worker-fatigue
https://www.peninsulagrouplimited.com/ca/how-to-manage-pandemic-fatigue-in-the-workplace/
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu