Latince karşılığı demens’dir. Mens, zihin anlamına gelir. Demens ise zihnin yitirilmesi durumudur. Halk arasında bunama olarak bilinen demans en genel haliyle zihnin sonradan yitirilmesidir. Doğuştan gelen zihin problemleri demans değildir. Demans hastalarında yakın geçmişi hatırlayamama, bilgi, davranış ve günlük yaşamdaki işlerin yürütülmesiyle ilgili sorunlar görülür.
Alzeheimer hastalığı ise bir demans türüdür. Bu hastalıkta beyin hücrelerinde oluşan dejenerasyon sonucu zihinsel güç azalmakta ya da işlev göremez hale gelmektedir. Demansların yaklaşık içte ikisinden fazlasından Alzeheimer hastalığı sorumludur. Genellikle 50 yaş üstü insanlarda görülür.
Demans, bellek ve diğer bilişsel işlevlerde ilerleyici bir bozulma ile birlikte entelektüel yeteneğin yitirilmesi durumudur. Günlük yaşam aktivitelerinde kayda değer bir bozulma vardır. Günlük yaşam aktivitelerinden kasıt, sıradan yani kompleks olmayan aygıtların kullanımı, ev işlerini yapabilme, kendi kişisel bakımını yapabilme alışveriş, para kullanımı gibi faaliyetlerdir. Alzheimer hastasında ilk dikkati çeken belirtilerden biride hastanın yakın geçmişini hatırlayamamasıdır. Ayrıca depresyona da dikkat etmek gerekir. Herhangi bir hastalık olmamasına rağmen el becerilerinde bozulma görülebilir. Uyku bozuklukları, dil problemleri, nesneleri tanıyamama, yalnız başına seyahat edememe, evin yolunu bulamama ve koybolma gibi problemler olabilir. Hasta içinde bulunduğu durumu kavrayamaz, ancak yanlış giden bir şeyler olduğunun farkındadır. Hatta bu durum depresyona ve sinirliliğe neden olabilir. Depresyon varsa mutlaka tedavi edilmelidir.
Alzheimer hastalığı genellikle sinsi bir şekilde başlar ve geçen yıllar boyunca sürekli olarak ilerleyici bir seyir gösterir. Alzheimer hastalığı başladıktan sonra geri dönüşü yoktur. Sinsice başlayan ve ilerleyici zihinsel bozukluklara yol açan hastalık yaşlıyı 10 yıl içinde yatağa bağımlı hale getirebilir. Aynı belirtiler aniden ortaya çıkarsa bunu Alzeheimere bağlamamak, mutlaka araştırmak gerekir. Bu hastalığın teşhisi kişi ve ailesinin verdiği öykülerin karşılaştırılmasıyla, beyin haritalamasıyla, bazı kan testleriyle, nöropsikolojik testlerle ve MR tetkikiyle doktor tarafından yapılır.
Demanslı hastada dikkat edilmesi gereken hususlar:
Alzheimer hastalığında kesin bir tedavi yöntemi olmamasına karşın kullanılan bazı ilaçlar ve ilaç dışında alınan önlemlerle hastanın sıkıntılarını azaltmak ve nihai evreyi geciktirmek olasıdır.
Hastanın birtakım sorularla çevresi tarafından test edilmesi kırıcı olabilir. Bu yapılmamalıdır. Erken evredeki hastanın zıhinsel işlevleri daha sonra bozulacağından ilerisi için konuşulup vasiyetleri alınmalıdır. Gene erken evrede hobilerinin ve sosyal ilişkilerinin sürdürülmesi önemlidir. Hastalık ilerlemişse hastanın yaşadığı ev ortamında kendisine zararı olabilecek şeylerin ortadan kaldırılması gerekir. Ev içinde kullanılan aygıtlardan ötürü olabilecek zararlar önceden düşünülüp önlem alınmalıdır. Araba kullanması engellenmeli ve yaşlının ev içinde gezindiği yerler iyi aydınlatılmalıdır. Eşyalarının yerleri sık sık değiştirilmemelidir. Yaşlının ev içinde kendine ait uyum sağladığı bir alanı olmalıdır. Eğitim düzeyi düşük olanlarda bu hastalığın daha sık görüldüğü gözlemlenmiştir. Uğraşı rehabilitasyonu çok önemlidir. Bunun için Alzeheimer Derneğinden destek alınabilir. Hasta yatalak pozisyonda ise, baskı ülserinin olmaması için sık pozisyon değiştirme, havalı yatak, kasları çalıştırıcı egzersizler, kan dolaşımını arttırmak için masajlar faydalıdır. İdrarını tutamama durumu varsa tuvalet saatlerinin önceden belirlenmesi gerekebilir.
İleri evredeki hastanın artık yalnız yaşamaması gereklidir. Gündüz bakım evlerinden faydalanılabilir. Müziğin hastanın sinirliliğini azalttığı, ayrıca yürüyüş ve hafif egzersizlerin faydalı olduğu gözlemlenmiştir.
Yazar: Bilge YİĞİT