Disfori Nedir, Belirtileri Nelerdir, Nasıl Tedavi Edilir?

Hüzün, kasvet ve melankoli gibi kelimeler, özellikle kişiler mutlu olmadığında ancak nedenin bilemediğinde nasıl hissedildiğini açıklayabilir. Bu his için klinik bir terim vardır. Buna disfori denir. Öfori terimi aşırı mutluluk durumunu, disfori ise tam tersi olan derin bir huzursuzluk, memnuniyetsizlik veya hayal kırıklığı hissini tanımlamak için kullanılır. Disfori tek başına ruhsal bir sağlık sorunu tanısı değildir ama anksiyete, madde kullanım bozuklukları ve depresyon gibi bazı ruhsal veya zihinsel hastalıkların bir belirtisi olabilir. Beslenme bozuklukları ve sağlık sorunları da disforiye neden olabilir. Örneğin, hipoglisemi olan insanlar bazen disfori duygularını bildirir ve kronik bir hastalığın stresi, disfori olarak kabul edilebilecek mutsuzluk ve hayal kırıklığı duygularına neden olabilir.

Disfori Belirtileri

Çoğu zaman, disfori bir ruh halidir, bu da birinin geçici disfori anlarına sahip olabileceği anlamına gelir. Disfori hissi, aşağıdaki nitelikler ve davranışlarla karakterize edilebilir:
-Üzüntü
-İlgisizlik
-Endişelenmek
-Yorgunluk
-Tedirginlik
-Kendinden veya yaşamdan memnuniyet eksikliği
Bu belirtilerin hiçbiri kulağa hoş gelmez fakat yaşadıkları disfori türüne bağlı olarak kişiden kişiye değişebilir. Disfori oldukça kişiselleştirilmiş bir durumdur ve tek başına tanı değil bir belirtidir. Bu nedenle, yaşanan davranışlar ve tepkiler kişiden kişiye değişebilir. Gözlenen reaksiyonlardan bazıları ajitasyon, hayal kırıklığı, öfke veya hayal kırıklığıdır. Birey rahatsızlıktan şiddetli sıkıntıya kadar her şeyi hissedebilir.

Disfori Nedenleri

Disfori, genellikle zihinsel sağlık durumunun neden olduğu veya buna eşlik eden psikolojik bir durumdur. Sevilen bir kişinin kaybı, stres dolu bir iş ortamı, aile içi çatışmalar, ilişki zorlukları gibi stres faktörleri disforiye neden olabilir. Beslenme yetersizliklerinden, tiroid probleminden ya da başka sağlık durumlarından kaynaklanabilir. Depresyon, bipolar bozukluk, genel anksiyete, uyum zorlukları, şizofreni, kronik ağrı ve kişilik koşulları gibi bir dizi zihinsel veya ruhsal sağlık durumu disforik bir ruh haline neden olabilir.

Madde Kullanımıyla İlgisi

Alkol bağımlısı olan kişilerin yaklaşık % 70’i yoğun içicilik döneminde disfori bildirmektedir. Bazen disfori alkol bağımlılığına bazen de alkol bağımlılığı disforiye sebep olabilir. Bir kişi alkol almayı bıraktığında hemen olmasa da ruh halinde iyileşmeler görülebilir. Alkolün bırakılmasından sonraki haftalarda disfori görülebilir, uyku ve iştah düzeldikçe, disfori azalır. Disfori ayrıca tütün kullanımına da bağlıdır. Yüksek tütün bağımlılığı seviyeleri, şiddetli nikotin yoksunluğu durumlarında da disfori belirtileri görülebilir.

Disfori Çeşitleri

“Disfori” ve “dismorfiya” kelimeleri benzer görünse de bazen birbirlerinin yerine kullanılsa da her terimin kendine özgü bir anlamı vardır. Dismorfiya bir vücut bölümünün şeklindeki veya boyutundaki düzensizliği ifade eder. Genellikle bireyin çarpık bir vücut imajına sahip olduğu vücut dismorfik bozukluğu bağlamında kullanılır. Disfori kendi başına genel bir rahatsızlık ve memnuniyetsizlik duygusunu ifade eder. İnsanlar genellikle disfori kelimesini cinsiyet hoşnutsuzluğu bağlamında kullanırlar. Disfori zihinsel bir sağlık durumu değildir, bu nedenle resmi olarak alt tiplere ayrılmamıştır. Bununla birlikte, disfori ile ilişkili bazı zihinsel sağlıkla ilgili durumlar şunları içerir:
Cinsiyet Disforisi: Cinsiyet disforisi bir hastalık değildir. Cinsiyet kimliği doğumda atanan cinsiyetten farklı olan bireylerde sıklıkla görülen sıkıntı olarak tanımlanan cinsiyet disforisi, cinsiyet kimlik bozukluğu tanısının yerini almaktadır. Cinsiyet çatışması insanları farklı şekillerde etkiler. Bir kişinin cinsiyetini ifade etme şeklini değiştirebilir, davranışları, kıyafetleri ve imajları etkileyebilir. Bazı insanlar farklı giyinebilir, bazıları sosyal olarak geçiş yapmak isteyebilir, bazıları ise cinsiyet değiştirme ameliyatı veya hormon tedavisi ile tıbbi olarak geçiş yapmak isteyebilir. Bu işlem genellikle birkaç yıla kadar sürebilir ancak bazı kişiler cerrahi veya hormon tedavisi olmadan geçiş yaparlar. Geçiş, bir kişinin fiziksel özelliklerini cinsiyet kimlikleriyle hizalama süreci olarak tanımlanabilir. Bireysel geçişler olduğunda cinsiyet disforisi çözülmeye başlayabilir.
Cinsiyet disforisi veya depresyon gibi disfori ile birlikte veya bunun sonucu olarak ortaya çıkan durumları yaşayan bireyler, sıkıntılarını giderecek bazı tedavilerden yararlanabilirler. Etik ve nitelikli bir terapist, bir kişiyi doğumda atanan cinsiyete uymaya teşvik etmeyecek ya da bireyin kimliğini “karışıklık” olarak görmeye teşvik etmeyecektir.
Reddetmeye Duyarlı Disfori: Reddetmeye duyarlı disfori, dikkat eksikliği ve hiperaktivite (DEHB) ile ilişkili bir durumdur. Reddetmeye duyarlı disfori yaşayan insanlar, beklentileri karşılayamadıklarını veya başkalarını hayal kırıklığına uğrattıklarını düşündüklerinde güçlü bir sıkıntı hissine kapılabilirler.
Tardif Disfori: Tardif disfori, uzun bir süre boyunca psikotrop ilaçlarla tedaviye dirençli hale gelen depresyonu ifade etmek için kullanılan bir terimdir. Uzmanlar hala geç gelen disforinin ortaya çıkmasına neden olabilecek şeyleri araştırmaktadır.
Postkoital Disfori: Seks ya da cinsellik sonrası hüzün olarak da bilinen postkoital disfori, bireyin cinsel ilişkiden hemen sonra üzüntü veya öfke hissi yaşadığında ortaya çıkar. Postkoital disfori yaşayan insanlar, cinsel ilişkiden sonra olumsuz duygular yaşamalarına rağmen sevgi dolu, kararlı ilişkilere sahip olabilirler. Bireylerin postkoital disfori yaşamalarına neyin sebep olduğu konusunda araştırmalar hala devam etmekle birlikte, çalışmalar bu deneyimin nadir olmadığını göstermektedir.
Adet öncesi disforik bozukluk: Adet öncesi (premenstrüel) disforik bozukluk, semptomları daha şiddetli olmasına rağmen, premenstrüel sendroma (PMS’ye) benzer. Huysuzluk, sinirlilik, zayıf benlik imajı ve depresyon dahil olmak üzere çeşitli psikolojik ve fiziksel semptomları içerebilir. İlaçlarla ve yaşam tarzında bazı değişiklikler yapılması yoluyla tedavisi mümkündür.

Disfori Nasıl Tedavi Edilir?

Disfori, bağımsız bir tanı değil, bir semptomdur. Bazen disfori hafif bir memnuniyetsizlik veya mutsuzluk gibi görünse de, insanların yaşamlarını önemli ölçüde etkileyebilir. Örneğin, bir zamanlar eğlenceli ve heyecanlı olan hobiler veya girişimler cazibelerini tamamen kaybedebilir. Birçok kişi disfori yaşar. Disfori ile mücadele edenler yalnız olmadığını her zaman hatırlamalıdır. Bu öngörülemeyen ruh hali değişikliklerini, zorlu durumları yönlendirmeye yardımcı olabilecek profesyoneller vardır. İki hafta ya da daha fazla süren disforik ruh hali yaşayan biri profesyonel yardım istemelidir çünkü uzun süreli disforik durumlar yaşayanlar daha yüksek intihar riskine sahiptir.
İnsanlar genellikle disfori duyguları için ruh sağlığı uzmanından yardım ister. Üzüntü veya disfori duygularının üstesinden gelinmesine yardımcı olabilecek tedaviler vardır. Psikoterapi, disforiyi tedavi etmek için yaygın bir araçtır. Psikoterapi önce disforinin altında yatan nedeni veya koşulları belirleyerek, sonra buna neden olan duyguları veya koşulları ele alarak çalışır. Kişiler düşüncelerini değiştirmeyi öğrenirse, hissettiklerini değiştirebilir. Disforinin şiddetine ve buna neden olan koşullara bağlı olarak psikoterapi ile birlikte ilaç kullanılabilir. Disforisi olan kişilerde, belirtiler altta yatan bir fiziksel sağlık durumundan kaynaklanıyorsa tıbbi tedaviye ihtiyaç duyulabilir. Bazen aileyle daha fazla zaman geçirmek, hobilere katılmak, beslenme tarzını veya rutinleri değiştirmek gibi yaşam tarzı değişiklikleri de yardımcı olabilir.

Kaynakça:

https://www.goodtherapy.org/blog/psychpedia/dysphoria
https://www.verywellmind.com/what-is-dysphoria-4588634

Yazar: Müşerref Özdaş