Reddedilmeye duyarlı disforisi olan kişiler, çoğu insanın hissettiğinin ötesinde olumsuz yargılara, reddedilmeye, dışlanmaya, alay edilmeye veya eleştirilere karşı güçlü bir duygusal tepki gösterirler. Depresif duygulara ve benlik saygısında azalmaya neden olabilen önemli bir bozukluktur. Diğer insanlar, reddedilmeye duyarlı disfori (Rejection Sensitive Dysphoria: RSD) gösteren kişileri aşırı mükemmeliyetçi, aşırı duyarlı veya en hafif eleştiri türlerine bile aşırı tepkili bireyler olarak görebilirler.
RSD belirtileri kişiden kişiye değişebilir, ancak şunları içerebilir:
-Hiçbiri gerçekten mevcut olmadığında reddedilmeyi deneyimlemek
-Küçük reddetmeleri felaket olarak görmek
-Yapıcı eleştirileri bile reddedilme olarak yanlış yorumlamak
-Sürekli reddedilme korkusu yaşamak
-Gerçek veya algılanan eleştiri veya reddedilme sonrasında ani duygu patlamaları yaşamak
-Başkalarına öfkeyle saldırmak
-Sosyal durumlardan uzaklaşmak
-Kendine zarar verme düşünceleri
-Kötü olayları tekrar tekrar veya aşırı derecede düşünmek
Ruh hali değişiklikleri hemen gerçekleşebilir, günde birkaç kez ve çok yıkıcı olabilir. RSD, reddedilme duygusundan daha fazlasıdır hatta günü geçirme yeteneğini etkileyebilir. Kişi, eleştirilerden ve başarısızlık duygularından kaçınma ihtiyacı nedeniyle, insanları memnun eden veya mükemmeliyetçi biri haline gelebilir.
DSM-5’te zihinsel bir sağlık durumu olmadığı için, bir kişinin RSD tanısını “resmen” karşılayıp karşılamadığını belirlemek için ampirik (deneysel) olarak ölçülebilir bir dizi kriter yoktur fakat bir kişide aşağıdaki özelliklerin birkaçı görülüyorsa güçlü bir şüphe duyulabilir:
-Reddedilme olasılığı konusunda yüksek hassasiyet
– Aşırı yüksek standartlar
-Suçluluk veya utanç duygusuna kolayca kapılma hissi
-Reddedilmemek için kendini izole etmek
-Kendisini hafife aldığı düşünülen kişilere karşı saldırgan veya öfkeli davranışlar
-Uyum sağlayamama veya yanlış anlaşılma nedeniyle sık sık rahatsız edici bir fiziksel tepki hissetmek
-Tamamen başkalarının ne düşündüğüne bağlı olan ve buna göre yükselen ve düşen benlik saygısı
-Yanlış bir şeyin nasıl yapıldığı veya söylendiği ile ilgili bir etkileşimden sonra sık ve yoğun ruminasyon
Pek çok kişi başkalarının ne düşündüğünü umursamamayı diler ancak yine de en azından biraz umursamamak neredeyse imkânsızdır.
Kişilerin ait olup olmadıkları konusunda endişelenmesi bile evrimseldir çünkü mağara yaşamı günlerinde bile hayatta kalmaya yardım etmeleri için muhtemelen kabiledeki diğer insanlara ihtiyaç duyulmuştur. Gruptan atılmanın eşiğinde olmak kişileri fiziksel tehlikeye sokabileceği için türün reddedilmeye karşı yeterince itici olan fiziksel ve psikolojik tepkiler geliştirmesi, ait olma isteğini sürdürmeyi sağlamıştır. Bütün bunlar, çoğu kişi için reddedilmenin temelde üzücü bir deneyim olduğu gerçeğine yol açar hatta fiziksel olarak acı verici olabilir.
Sosyal reddedilme, beynin fiziksel acıyla aynı kısımlarını harekete geçirir ve her birinin deneyiminin bir beyin taramasında birçok benzerliği olabilir. Bununla birlikte, bazıları reddedilme olasılığına karşı diğerlerinden daha fazla duyarlıdır ve gerçekte olduğundan çok daha sık reddedildiğini algılar. Böyle durumlarda “Reddetmeye Duyarlı Disfori” olasılığı bulunmaktadır.
Bu, henüz derinlemesine araştırılmaya başlanan yeni bir durumdur. Bu duruma sahip bireyler reddedilme algısına son derece olumsuz tepki verirler. Tepki çoğu kişinin yaşadığı sıradan rahatsızlığın çok ötesine geçer.
Not: Disfori, öforinin (aşırı mutlu hissetme hali) tam tersi bir durumdur. Disfori durumunda derin, yoğun bir memnuniyetsizlik, keder, huzursuzluk, kasvet, hüzün ve hayattan keyif alamama, mutlu veya iyi hissedememe hali söz konusudur.
RSD Resmi Bir Rahatsızlık Değildir
RSD, var olan ve büyük sıkıntıya neden olabilen bir dizi semptom olduğu için kesinlikle gerçektir fakat henüz DSM-5’te listelenen resmi bir ruh sağlığı bozukluğu değildir. Bu nedenle, kendi resmi kod etiketine sahip bir durum değildir, bunun yerine genellikle diğer durumlarla ilişkili olan bir semptomlar kümesidir. Henüz resmi bir sağlık durumu olarak bağımsız bir statüye sahip olmasa bile, DSM-5’in gelecekteki bir versiyonuna resmi bir tanı olarak dahil edilmesi mümkündür.
RSD, resmi bir tanı olmadığı için, açıkça belirlenmiş tanı kriterleri yoktur. Çoğu durumda, DEHB’de (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) bulunan duygusal düzensizliğin bir tezahürü olarak kategorize edilir. DEHB’e sahip olmak RSD riskini önemli ölçüde artırır. Bunun neden olduğu tam olarak belli değildir ancak olası bir açıklama, merkezi sinir sisteminin DEHB olanlarda farklı şekillerde tetiklenme eğiliminde olmasıdır. Uyaranlar, DEHB hastalarında merkezi sinir sistemini önemli ölçüde etkileyebilir ve potansiyel olarak reddedilmeyi nasıl yorumladıklarını ve tepki verdiklerini değiştirebilir. DEHB ile ilgili dürtüsel davranış, insanların reddedilmeye uygunsuz tepki vermesine de neden olabilir. Sonuç olarak, daha fazla reddedilme ile karşı karşıya kalabilirler. RSD, Amerika Birleşik Devletleri’nde DEHB tanısı koyma kriterlerinin bir parçası değildir ancak duygusal düzensizlik, Avrupa Birliği’nde DEHB kriterlerinde tanısal bir özelliktir.
DSM-5 kapsamında resmi bir bozukluk olan sosyal anksiyete bozukluğu ABD’deki en yaygın psikolojik bozukluklardan biridir. Özünde, başkaları tarafından olumsuz yargılanma korkusu ve endişesiyle ilgili meşguliyet veya sıkıntıyı içerir.
RSD, eskiden “Sosyal Fobi” olarak adlandırılan sosyal anksiyete bozukluğuyla kısmen örtüşür ve iki semptom grubu aynı kişide ortaya çıkabilir ve hatta birbirine katkıda bulunabilir. Bu yüzden bazen RSD, sosyal anksiyete bozukluğu olarak yanlış teşhis edilir çünkü insanlar eleştirilebilecekleri sosyal durumlardan kaçınma eğilimindedir. Bununla birlikte, RSD’nin sosyal anksiyete bozukluğundan bazı farklılıkları vardır.
RSD geçici ve ani doğası, duygusal tepkinin gücü nedeniyle, borderline (sınırda) kişilik bozukluğu veya hızlı döngülü bipolar bozukluk olarak da yanlış teşhis edilebilir.
Not: Kısa adı DSM-5 olan “Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı” Amerikan Psikiyatri Birliği’nin (APA) yayınlamış olduğu bir el kitabıdır, ” ruhsal bozuklukların teşhisi için tanımları, belirtileri ve diğer kriterleri içermektedir.
Ruh sağlığı bozuklukları olarak resmen tanınan tüm durumların resmi bir arşivi olan bu el kitabı sadece ABD’de değil dünyanın diğer birçok ülkesindeki sağlık uzmanları tarafından rehber olarak kullanılır. Klinisyenlerin hastaları hakkında iletişim kurmaları için ortak bir dil sağlar ve ruhsal bozukluklarla ilgili araştırmalarda kullanılabilecek tutarlı ve güvenilir tanılar oluşturur. Ayrıca araştırmacıların gelecekteki olası revizyonlar için kriterleri incelemesi, ilaçların ve diğer müdahalelerin geliştirilmesine yardımcı olması için ortak bir dil sağlar.
İlişkilerde Reddedilmeye Duyarlı Disfori
Tahmin edileceği gibi, RSD’nin ilişki kurma, ilişkilere sahip olmak üzerinde önemli bir etkisi olabilir. Randevu, RSD’li biri için özellikle zor olabilir çünkü herhangi bir önemsiz algıya (örneğin, cevap vermeleri ya da mesaj atmaları neden bu kadar uzun sürdü? gibi) aşırı derecede odaklanırlar ve reddedildiklerini varsayabilirler. Söyledikleri ya da “yanlış” yaptıkları üzerinde derin derin, tekrar tekrar düşünebilirler ya da görünüşte kendileriyle ilgilenmedikleri için kendilerini sabote etme ve aslında diğer kişiyi uzaklaştırma noktasına kadar kendilerini izole edebilirler. İlişkilerde, RSD’li insanlar, altta yatan rahatsızlıklarını ve korkularını farklı şekillerde dışa vurabilirler ve bazen cinsiyet rolleri bir fark yaratabilir. Bir kişi, partnerinden ilişkide her şeyin yolunda olduğuna dair sık sık güvence almak isteyebilir, eylemlerini sürekli olarak sorgulamaya ya da tahmin etmeye çalışabilir.
Çekingen olabilirler ve bu duyguların kabul edilebilir görülmeyeceği korkusuyla gerçek duygularını paylaşmaktan korkabilirler. Durumla orantılı olmayan öfke ile çatışmaları tırmandırabilirler. Şaşırtıcı bir şekilde, bazı denetleyici eşler, altta yatan reddedilmeye duyarlı disforiden dolayı tepki veriyor olabilirler çünkü kaygıları eşlerini sıkı kontrol ya da denetim altında tutmak istemelerine neden olur. Aksi takdirde eşlerinin onları terk edeceğinden korkarlar.
Reddedilmeye Duyarlı Disfori’nin Nedenleri
Kesin nedeni bilinmemektedir fakat RSD, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan kişileri diğerlerinden daha sık etkileme eğilimindedir. RSD işte ve okulda sorunlara neden olabilir ve ilişkileri zorlayabilir. Ayrıca, kişilerin benlik saygılarında bir azalmaya da yol açabilir. RSD’nin kesin nedenini belirlemek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır. Bir kişinin duygularını deneyimleme ve ifade etmede zorluk yaşadığı duygusal düzensizlik ile ilişkilidir. Duygusal düzensizlik, hızlı, abartılı ruh hali (duygudurum) değişiklikleri, heyecanlanma ve çabuk öfkelenme ile kendini gösterir ve bazı tahminlere göre DEHB’li yetişkinlerin %70 kadarı bunun belirtilerini gösterir. RSD genellikle gerçek ya da algılanan reddedilme, yapıcı bile olsa eleştiri, alay edilme, gerçek ya da algılanan kişisel başarısızlık gibi belirli durumlar tarafından tetiklenir.
Çoğu ruh sağlığı durumunda olduğu gibi, reddedilmeye duyarlı disforiye yol açabilecek birçok farklı yol vardır; semptomları benzer olsa bile, durumlarına neyin yol açtığı konusunda iki kişi tam olarak aynı değildir. RSD, HPA (hipotalamik-pitüiter-adrenal ) ekseninin veya aksının (pitüiter: hipofiz anlamına gelir) aşırı tepkisini içerdiğinden, bazı insanların genetik olarak diğerlerine göre daha yatkın olma olasılığı devam etmektedir ancak genetik tek başına RSD’ye neden olmaz.
Aşırı mükemmeliyetçi standartlarla büyümek, genç yaşta son derece üzücü bir reddedilme yaşamak, normal davranış için aşırı derecede suçlu veya utanmış hissetmek, ebeveynlerle veya bakıcılarla kesintiye uğramış veya işlevsiz bir bağa sahip olmak gibi çevredeki sosyal ve psikolojik tetikleyiciler RSD gelişimine katkıda bulunabilir. Travma, istismar ve ihmal de bir kişiyi reddedilme olasılığına karşı aşırı derecede hassaslaştırabilir.
Reddedilmeye Duyarlı Disfori Tedavisi![Reddedilmeye Duyarlı Disfori (RSD) Nedir?]()
Reddedilmeye Duyarlı Disfori için en iyi tedavi seçeneği, belirtilerin yoğunluğuna ve diğer bozukluklarla örtüşmesine bağlıdır. Bazı hastalar için reaksiyonun fizyolojik doğası gereği, ilaç gerekli olabilir ve aslında fizyolojik reaksiyonu sakinleştirebilecek bazı ilaçlar (başlangıçta yüksek tansiyonu tedavi etmeyi amaçlayan bazıları gibi) reddetmeye duyarlı disforisi olanlar için umut vericidir. Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından özellikle RSD için onaylanmış herhangi bir ilaç yoktur ancak RSD’li bazı kişiler, DEHB için onaylanmış iki alfa agonist ilacı olan Intuniv (guanfasin) ve Kapvay’dan (klonidin) yararlanabilir. Bu ilaçların RSD’ye nasıl yardımcı olabileceği konusunda daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır. Bir kişide RSD’ye ek olarak DEHB varsa, doğru bir teşhis ve ardından bir tedavi planı almak semptomları yönetmeye ve RSD’nin yoğunluğunu azaltmaya yardımcı olabilir. Ayrıca, birlikte ortaya çıkan depresyon veya ek kaygı türleri varsa, bazı antidepresanlar yararlı olabilir. Antidepresanlar, özellikle ruminasyon ve umutsuzluk duyguları gibi bazı DEHB semptomlarına yardımcı olabilir. Mevcut birkaç alternatif vardır ve kişiler, her bir antidepresan sınıfının tehlikelerini ve avantajlarını doktorlarıyla birlikte araştırmalıdır.
Psikoterapiler, kişilerin o andaki duygusal tepkiler hakkındaki anlayışını geliştirmesine ve bu duygulara yanıt vermenin daha iyi yollarını öğrenmeye odaklanacak biçimde en iyi şekilde çalışır. Ayrıca, kişinin reddedildiğine inanmasına neden olan bazı otomatik, işlevsiz düşüncelerin doğruluğuna meydan okumayı öğrenmek, onları geçersiz olarak etiketlemeyi ve geçmelerine izin vermeyi öğrenmek de faydalı olacaktır. Rahatsız edici duygular yoluyla dayanıklılığı artırabilecek genel başa çıkma mekanizmaları da yardımcı olacaktır. Hedeflenen Bilişsel-Davranışçı Terapi türleri, Kabul ve Bağlılık Terapisi ve Diyalektik Davranış Terapisi tam da bunu yapar.
RSD ile Başa Çıkma
RSD ile ve ortaya çıkan acı verici veya rahatsız edici duygularla başa çıkılmasına yardımcı olabilecek bazı yollar vardır. Nihai amaç, refleks olarak değil, düşünceli bir şekilde tepki vermeyi öğrenmektir. Başa çıkma taktikleri şunları içerebilir:
-Harekete geçmeden önce duyguların işlenmesi için zaman ayrılmalıdır.
-Doğru bir teşhis almak gerekir çünkü uygun tedavi duygusal düzensizliğe yardımcı olabilir ve başa çıkma araçları sağlayabilir.
-Stres yönetimi teknikleri uygulanabilir. Bunu yapmak, genel stres seviyesini düşürmeye yardımcı olabilir, ayrıca zor anlarda sakin ve dengeli kalmayı öğretebilir.
Bazen bir destek grubu ( yüz yüze ya da çevrim içi ) yardımcı olabilir. RSD ile uğraşmanın nasıl olduğunu bilen insanlar, rahatsızlığı yaşayan bireylerin duygularını ve deneyimlerini doğrulayabilir ve onlarla işe yarayan başa çıkma tekniklerini paylaşabilir. RSD, hassas olmaktan daha fazlasıdır. Duygular yoğun ve anidir, bunaltıcı olabilir, ilişkilerde, işte veya okulda önemli sıkıntılara neden olabilir, günlük yaşamı bozabilir. RSD’si olduğuna inanan kişiler belirtiler, yaşanan durumlar, bazı ilaçlarının yanı sıra stres yönetimi teknikleri de dahil olmak üzere tedavi seçenekleri hakkında bir sağlık uzmanıyla görüşmelidir.
Kaynakça:
https://www.psychologytoday.com/us/blog/friendship-20/201907/what-is-rejection-sensitive-dysphoria
https://www.verywellhealth.com/rejection-sensitive-dysphoria-5224953
https://www.1ipucu.net/reddedilmeye-duyarli-disfori-nedir/
Yazar: Müşerref Özdaş