Altın, dünya çapında en çok aranan değerli metallerden biridir. Değerli metalleri çıkaran yaklaşık 90 ülke bulunmaktadır ve en çok altın üreten 10 ülke, dünyanın yıllık altın üretiminin neredeyse % 75’ine katkıda bulunmaktadır. Bununla birlikte en büyük altın tüketicisi Hindistan’dır; her yıl yaklaşık 800 ton altın satın almaktadır.
Altın, eski zamanlardan beri güç, yiğitlik, zenginlik, mutluluk ve zekânın sembolü olarak alınmıştır. Oldukça reaktif bir metal olduğundan, bileşikler oluşturmak için yaygın olarak kullanılmaktadır. Yüksek yumuşaklık, süneklik ve korozyona karşı direnci sayesinde elektrik kablolarında ve renkli cam üretiminde kullanılmaktadır. Ayrıca, bir değişim, yatırım aracı olarak ve elektronik kimyada yaygın olarak kullanılmaktadır. Altın takılara karşı giderek büyüyen düşkünlüğün tüm dünyaca bilinir. Altın yatakları, Güney Afrika ve Avustralya’dan Rusya ve Peru’ya kadar dünyanın farklı yerlerinde bulunmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri büyük bir üretici iken, Çin hepsini geride bırakarak, en büyük altın üreticisi olarak ortaya çıkmaktadır. İlk on ülkeden yapılan üretim, dünya genelindeki toplam üretimin neredeyse % 75’ine katkıda bulunan yaklaşık 3.000 ton altındır.
Altın
Altın (Au), kimyasal element, Periyodik tablodaki Grup 11 (Ib), Periyot 6’da yoğun, parlak sarı bir değerli metaldir. Altın, tarih boyunca olağanüstü değerli kılan çeşitli özelliklere sahiptir. Renk ve parlaklık açısından çekici, sanal yok edilemezlik noktasına kadar dayanıklı, yüksek derecede şekillendirilebilir ve genellikle doğada nispeten saf bir biçimde bulunmaktadır. Altının tarihi, ilk zamanlardan beri algılanan değeri nedeniyle başka herhangi bir metalin tarihiyle kıyaslanamamaktadır.
Altının Kimyasal Özellikleri
Değerli metal altın, Au sembolü olan kimyasal bir elementtir. Periyodik tablodaki karesi, atom ağırlığı, atom numarası ve kristal yapısı dâhil olmak üzere bazı özelliklerinin ayrıntılarını bulunmaktadır.
Eleman Özellikleri
Atomik numara 79
Atom ağırlığı 196,967
Erime noktası 1.063 ° C (1.945 ° F)
Kaynama noktası 2.966 ° C (5.371 ° F)
Spesifik yer çekimi 20 ° C’de (68 ° F) 19,3
Oksidasyon durumları +1, +3
Elektron düzenlenişi [Xe] 4 f 14 5 gün 10 6 s 1
Özellikler, Oluşumlar ve Kullanımlar
Altın, tüm metallerin en yoğunlarından biridir ve iyi bir ısı ve elektrik iletkenidir. Aynı zamanda yumuşaktır, elementler arasında en yumuşak ve sünektir; bir ons (28 gram), altın yaprak adı verilen son derece ince tabakalarda 187 fit kareye (yaklaşık 17 metrekare) dövülebilmektedir. Altın, görsel olarak hoş, işlenebilir olduğu ve kararmadığı veya aşınmadığı için, insanların dikkatini çeken ilk metallerden biridir. Birçoğu neredeyse mükemmel durumda olan ayrıntılı altın işçiliğinin örnekleri, eski Mısırlı, Minoslu, Asurlu ve Etrüsk zanaatkârlarından günümüze ulaşmıştır, altın, mücevher ve diğer dekoratif objelerin işlenmesi için oldukça tercih edilen bir malzeme olmaya devam etmektedir.
Eşsiz nitelikleri nedeniyle altın, mallar ve hizmetler karşılığında evrensel olarak kabul edilen tek malzeme olmuştur. Gümüş, dünyanın ticaret sistemlerinde genellikle standart ödeme aracı olmasına rağmen, madeni para veya külçe biçimindeki altın, zaman zaman yüksek değerli bir para birimi olarak önemli bir rol oynamıştır. Altın 19. yüzyılda yaygın olarak çıkarılmaya başlandığında kağıt para sistemleri için destek birim hizmet vermeye başlamış tır ve 1. Dünya Savaşı altının standart olarak tüm dünya para birimleri için temel olmuştur. Altının uluslararası para sistemindeki resmi rolü 1970’lerde sona ermiş olsa da, metal oldukça saygın bir rezerv varlık olmaya devam etmektedir ve dünyadaki tüm altının yaklaşık yüzde 45’i bu amaçla hükümetler ve merkez bankaları tarafından tutulmaktadır. Altın hala tüm ülkeler tarafından uluslararası bir ödeme aracı olarak kabul edilmektedir.
Altın, tüm magmatik kayaçlarda düşük konsantrasyonlarda yaygındır. Bolluğunun, yer kabuğunun bir milyon parçası başına yaklaşık 0.005 olduğu tahmin edilmektedir. Çoğunlukla doğal durumda oluşmaktadır, tellür, selenyum ve bizmut dışında kimyasal olarak birleşmemiş halde kalmaktadır. Elementin doğal olarak oluşan tek izotopu altın-197’dir. Altın, genellikle kurşun ve bakır yatakları ile ilişkili olarak oluşmakta ve mevcut miktar çoğunlukla çok küçük olsa da, bu baz metallerin rafine edilmesi için bir yan malzeme olarak rahatça geri kazanılmaktadır. Büyük altın içeren kaya kütleleri cevher denebilecek kadar zengin olağandışıdır. Önemli miktarda altın içeren iki tür yatak bilinmektedir ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Kuvars ve pirit (aptalın altını) ile ilişkili olduğu hidrotermal damarlar
• Altın içeren kayaların aşınmasından kaynaklanan hem konsolide hem de konsolide olmayan plaser yatakları.
Altın, diğer minerallerle birlikte büyük derinliklerden sulu bir çözelti içinde taşınmış ve daha sonra bu çözeltiden çökmesi ile ayrıştırılmıştır. Kayalardaki altın genellikle görünmez saçılmış taneler olarak, daha nadiren görülebilecek kadar büyük pullar halinde ve daha da nadiren kütleler veya damarcıklar olarak ortaya çıkmaktadır. Kaliforniya’da yaklaşık 2,5 cm (1 inç) veya daha büyük kristaller bulunmuştur ve Avustralya’dan bazıları 90 kg (200 pound) olan kitleler bildirilmiştir. Akarsuların içinde veya boyunca bulunan alüvyonlu altın yatakları, eski Mısır ve Mezopotamya için metalin ana kaynaklarıymış. Diğer tortular Lidya’da (şimdi Türkiye’de), Ege topraklarında ve İran’da (İran), Hindistan’da, Çin’de ve diğer topraklarda bulunmuştur. Orta Çağ boyunca, Avrupa’daki başlıca altın kaynakları, Saksonya ve Avusturya madenleri olmuştur. 1490’larda İspanyolların Amerika’yı keşfini izleyen altın üretimi çağı, muhtemelen dünyanın o zamana tanık olduğu en büyük dönemdir. Köle işgücü tarafından madenlerin sömürülmesive Orta ve Güney Amerika’daki sarayların, tapınakların ve mezarların yağmalanması, Avrupa’nın ekonomik yapısını tam anlamıyla dengesizleştiren, benzeri görülmemiş bir altın akışına neden olmuştur.
Christopher Columbus’un 1492’den 1600’e kadar yenidünyayı keşfinden 225.000 kg’dan (8.000.000 ons) fazla altın veya dünya üretiminin yüzde 35’i Güney Amerika’dan gelmiştir. Yeni Dünya madenleri, özellikle Kolombiya’dakiler sırasıyla 17. ve 18. yüzyıllarda dünya üretiminin yüzde 61 ve 80’ini oluşturmaya devam etmiştir; 18. yüzyılda 1.350.000 kg (48.000.000 ons) çıkarılmıştır. Rusya, 1823’te dünyanın önde gelen altın üreticisi olmuş ve 14 yıl boyunca dünya arzının büyük bir kısmına katkıda bulunmuştur. Üretimin genişlemesinin ikinci döneminde (1850-75), dünyada 1492’den beri tüm yıllara kıyasla daha fazla altın üretilmiştir, bunun başlıca nedeni Kaliforniya ve Avustralya’daki keşiflerdir. Üçüncü bir belirgin artış (1890-1915) Alaska, Yukon Bölgesi (şimdi Yukon) ve Güney Afrika’daki keşiflerden kaynaklanmıştır. Dünya altın arzının artmasında önemli bir faktör, 1890’da siyanür işleminin başlatılması olmuştur. Bu düşük tenörlü cevherlerden ve çok küçük, tane büyüklüğünde altın içeren cevherlerden altının geri kazanılması içindir. Altın üretimi, kısmen geri kazanım yöntemlerindeki gelişmeler ve kısmen de Güney Afrika’nın altın madenciliği faaliyetlerinin sürekli büyümesi ve genişlemesi nedeniyle 20. yüzyıl boyunca artmaya devam etmiştir.
20. yüzyılın sonlarında, dört ülke, Güney Afrika, Rusya, Amerika Birleşik Devletleri ve Avustralya dünya genelinde yıllık olarak üretilen altının üçte ikisini oluşturmuştur. 21. yüzyılın başlarında Çin, altın üretiminde dünya lideridir. Bu dönemde Avustralya, Amerika Birleşik Devletleri, Rusya, Kanada ve Güney Afrika da büyük miktarlarda değerli metal tedarik etmeye devam etmiştir. Saf altın, uzun süreli kullanıma dayanamayacak kadar yumuşak olduğundan, mücevher, altın eşya veya madeni paralarda kullanım için sertliğini artırmak için genellikle diğer metallerle alaşım haline getirilmektedir. Mücevheratta kullanılan altının çoğu, çeşitli sarı altın tonları üretmek için gümüş, bakır ve biraz çinko veya beyaz altın üretmek için nikel, bakır ve çinko ile alaşımlanmaktadır. Renk içlerinde gümüş oranı arttıkça bu altın alaşımlarının sarıdan beyaza doğru rengi açılmaktadır ve bu yüzde 70’ten fazla gümüş, beyaz alaşımlarla sonuçlanmaktadır. Gümüş veya bakır ile altın alaşımları, altın sikkeler ve altın eşyalar yapmak için ve platin veya paladyum takılarda da kullanılmaktadır. Altın alaşımlarının içeriği 24’lü olarak ifade edilmektedir. Karatlar, 12 ayar altın alaşımı yüzde 50 altındır ve 24 karat altın saftır.
Yüksek elektrik iletkenliği (bakırın yüzde 71’i) ve hareketsizliği nedeniyle altın, elektrik ve elektronik endüstrisinde plakalı kontaklar, terminaller, baskılı devreler ve yarı iletken sistemler için en büyük endüstriyel kullanımdır. Gelen kızılötesi radyasyonun yüzde 98’ini yansıtan ince altın filmler sıcaklığı kontrol etmek için uydularda ve koruma sağlamak için uzay giysisi vizörlerinde kullanılmıştır. Büyük ofis binalarının pencerelerinde de benzer şekilde kullanılmaktadır, altın rengi klima ihtiyacını azaltmaktadır ve güzelliğe katkıda bulunmaktadır. Ayrıca altın uzun süredir dolgu ve diğer diş onarımlarında da kullanılmaktadır. Altın, en asil geçiş elementlerinden biridir, yani kimyasal olarak en az reaktif olanıdır. Su regia gibi klor içeren veya üreten halojenlerle ya da solüsyonlarla kolayca reaksiyona girmesine rağmen oksijen veya kükürt tarafından etkileşim olmamaktadır. Ayrıca hava veya hidrojen peroksit varlığında siyanür çözeltilerinde çözünmektedir. Siyanür çözeltilerinde çözünme, çok kararlı disiyanoaurat iyonu [Au (CN) 2] – oluşumuna atfedilebilmektedir. Bakır gibi, altın da tek bir dış elektron d tam kabuğa sahiptir, ancak diğer yandan, elektronik yapı ve iyonlaşma enerjilerinin benzerliğine rağmen altın ve bakır arasında çok az büyük benzerlik vardır.
Bileşikler
Altının karakteristik oksidasyon durumları +1 (aurous bileşikler) ve +3 (aurik bileşikler) dir. Durum +1 genellikle oldukça dengesizdir ve altın kimyasının çoğu +3 durumunu içermektedir. Altın, indirgeme yoluyla çözeltiden diğer metallere göre daha kolay yer değiştirmektedir. Platin bile Au 3 + iyonlarını metalik altına indirgemektedir. Pratik önemi olan nispeten az sayıdaki altın bileşiği arasında altın (I) klorür, AuCl; altın (III) klorür, AuCl 3 ve kloraurik asit, HAuCl 4’dür. İlk bileşikte altın +1 oksidasyon durumundadır ve son ikisinde +3 durumundadır. Her üç bileşik de altının elektrolitik rafine edilmesinde rol oynamaktadır. Potasyum siyanoaurat, K [Au (CN) 2 ], çoğu altın kaplama banyosunun temelidir ve bu altın kaplandığında kullanılan çözeltidir. Çeşitli organik altın bileşiklerinin endüstriyel uygulamaları vardır. Örneğin, sülfürlenmiş terpenlerden elde edilen altın merkaptidler, belirli organik solüsyonlarda çözündürülmektedir, porselen ve cam eşyaların dekorasyonunda kullanılmaktadır.
Dünyanın En Çok Altın Üreten 10 Ülkesi
Çin
Madeni üretimi: 403 ton – Toplam yabancı para rezervlerinin yüzdesi: % 1,7
Çin, sarı metalin en büyük tüketici ve üreticilerinden biri olarak ortaya çıkmaktadır. Yaklaşık 400 metrik tonluk üretimle, kolayca altın yumurtayı bırakan kaz olarak adlandırılabilmektedir. Toplam üretim yaklaşık % 11,7 artmıştır ve ülke altın rezervleri açısından beşinci sırada yer almaktadır.
Avustralya
Maden üretimi: 250 ton – Toplam döviz rezervlerinin yüzdesi: % 8,5
Altın, bu ülkenin en önemli ihracatlarından biridir ve ekonomiye yıllık olarak yaklaşık 14 milyar dolar katkı sağlamaktadır. Avustralya altınının çoğu Batı Avustralya’dan, yani ülkenin en büyük açık kesim altın madeni olan Super Pit’den gelmektedir.
Amerika Birleşik Devletleri
Maden üretimi: 230 ton – Toplam yabancı para rezervlerinin yüzdesi: % 76,3
Altın üretiminin sağlıklı bir şekilde arttığı Çin’in aksine, Amerika Birleşik Devletleri’nde altın üretimi 4 ton düşmüştür. ABD, toplam yabancı rezervlerinin neredeyse % 76,3’üne denk gelen yaklaşık 8.133,5 tonla dünyanın en büyük altın holdingine sahiptir. Çıkarılan altının çoğu batı bölgesindeki Nevada’dan gelmektedir.
Rusya
Maden üretimi: 230 ton – Toplam döviz rezervlerinin yüzdesi: % 9,9
Rusya, en büyük altın üreticilerinden biri olmasına rağmen hala diğer ülkelerden altın ithal etmektedir. Ülke, rezervlerini yaklaşık 936,7 tona çıkarmak için 57,6 ton altın satın almıştır. Rusya’da altın üretimi bir önceki yıllara göre % 6,8 artmıştır. Birincil Rus altın şirketi Polyus Gold International altın üretimini % 12 artırmıştır.
Güney Afrika
Maden üretimi: 170 ton – Toplam yabancı para rezervlerinin yüzdesi: % 12,7
Güney Afrika, altı yıl içinde dünyanın en yüksek üreticisi konumundan beşinci en yüksek üreticisi konumuna düşmüştür. Ülkenin altın madenlerindeki grevler, toplam üretim çıktısında ani düşüşe neden olmuştur. Yalnızca Güney Afrika’da faaliyet gösteren ve dünya altın üretiminin yaklaşık % 7’sine katkıda bulunan 35 büyük ölçekli maden bulunmaktadır.
Peru
Maden üretimi: 165 ton – Toplam yabancı para rezervlerinin yüzdesi: % 3,1
Yaklaşık 2.000 ton altın rezervi ile Güney Amerika’nın en büyük altın üreticilerinden biridir. Bu Latin Amerika ülkesi istihdam için madencilikle büyümeye devam etmektedir ancak geçtiğimiz yıllara göre üretim % 3 düşüş göstermiştir.
Kanada
Maden üretimi: 102 ton – Toplam döviz rezervlerinin yüzdesi: % 0,3
Kanada, dünyanın en büyük madencilik şirketlerine ev sahipliği yapmasına rağmen, son birkaç yılda toplam üretimde bir düşüş görülmüştür. Ülkedeki Barrick Gold Corporation, 7.42 milyon ons ile geçen yıllarda en yüksek üretim seviyesine sahip olmuştur.
Endonezya
Maden üretimi: 95 ton – Toplam yabancı para rezervlerinin yüzdesi: % 3,7
Dünyanın en büyük altın rezervlerinden biri olan House to Grasberg Madeni Endonezya, dünya altın üretiminin yaklaşık % 3,9’una katkıda bulunmaktadır. Bu ülkenin altın rezervlerinin 3.000 ton olduğu tahmin edilmektedir ve resmi altın varlıkları 73,1 tondur.
Özbekistan
Maden üretimi: 90 ton – Toplam yabancı para rezervlerinin yüzdesi: Yok
Ülkede 40’ın üzerinde altın yatağı bulunan ülkede tahmin edilen cari rezerv yaklaşık 1.700 tondur. Altının çoğu, ülkenin en büyük tek açık ocak altın madeni olan Muruntau madeninden üretilmektedir.
Gana
Madeni üretimi: 89 ton – Toplam yabancı para rezervlerinin yüzdesi: % 8,4
Geçmişte Gold Coast olarak bilinen Gana, dünya altın üretiminin neredeyse % 3.23’ünü oluşturmaktadır. İlginçtir ki, üretimi bir yılda % 17 arttırmıştır. Ayrıca Gana, Afrika kıtasındaki en büyük ikinci altın üreticisidir.
Kaynakça:
https://investingnews.com/daily/resource-investing/precious-metals-investing/gold-investing/top-gold-producing-countries/
https://www.tradersinsight.news/traders-insight/securities/commodities/top-10-gold-producing-countries-2/
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu