Konjenital bozukluk, yapı anormalliği ve sonuç olarak insan vücudunun gelişim sırasında ortaya çıkan işlevidir. Bu büyük bozukluk grubu, bebeklerin neredeyse yüzde 5’ini etkilemektedir ve birkaç ana durum grubunu içermektedir.
Malformasyonlar: Anormallikler Embriyonik Aşama
Malformasyonlar, embriyojenez sırasında (gelişimin ilk sekiz haftası) ortaya çıkan insan formundaki anormalliklerdir. Geleneksel olarak embriyogenez, blastogenez ve organogenez olmak üzere iki aşamaya ayrılmaktadır.
Blastogenez
Blastogenez, gen ekspresyonunun temel vücut planının, alanlarının oluşturulduğu ve embriyonun tüm bölümlerinin gelişimsel kaderinin belirlendiği, gelişimin ilk 28 gününü ifade etmektedir. Erken embriyonun küçük boyutu, organ ilkelerinin yakınlığı ve erken gelişimin güçlü bir şekilde entegre ve birbirine bağımlı doğası, bu aşamada meydana gelen kusurların neden genellikle şiddetli ve sıklıkla ölümcül olduğunu ve vücudun birçok bölümünü etkileyebileceğini açıklamaya yardımcı olmaktadır. Ciddi malformasyonlar, diğerlerine ek olarak, büyük beyin anomalilerini, yüz yarıkları, göz kusurlarını, büyük kalp kusurlarını, yanallık (yanlılık) kusurlarını ve uzuvların yokluğunu içerebilmektedir.
Organogenez
Embriyojenezin gelişimin 29. gününden 56. gününe kadar olan ikinci yarısı organogenez olarak bilinmektedir, çünkü bu süre zarfında organ gelişimi gerçekleşmektedir. Organogenez sırasında kazanılan kusurlar, blastogenezinkilerden daha hafif olma eğilimindedir ve vücudun birden çok bölümünü değil, tekilini etkilemekte ve genellikle gelişen organizmanın hayatta kalmasına izin vermektedir. Kusurlar, yarık damak, perdeli parmaklar, hipospadias (erkek üretranın tam olarak kapanmaması) ve fazladan bir parmak gelişimini içerebilmektedir.
Küçük Anormallikler: Fetal Evre
Küçük anormallikler, öznel olarak veya ölçümle değerlendirilen ince görünüm ve yapı kusurlarıdır. Blastogenez ve organogenez sırasında malformasyonlar ortaya çıkarken, minör anomaliler fenogenez sırasında ortaya çıkmış olarak tanımlanmaktadır. Ve gelişimin 57 ve 266 günleri arasında nihai forma ulaşmaktadır. Bu süre zarfında fetüsün muazzam büyümesi, her organdaki işlevlerin, hücre tiplerinin olgunlaşması ve bireysel niteliklerin kazanılması gerçekleşmektedir. Belirli bir fiziksel özelliğin kalıtım derecesi değişkendir, bazı özellikler güçlü genetiktir ve diğerleri çevresel faktörlerden büyük ölçüde etkilenmektedir. Genetik olarak neden olunan kusurlar genellikle her iki ebeveynden miras alınan birkaç veya daha fazla geni içermektedir. Bu tür değişkenlik bazen çok faktörlü (poligenik) belirlenmiş olarak adlandırılmaktadır. En son gelişen, en hafif malformasyonlar popülasyonda oldukça yaygındır ve çoğu baskın olarak miras alınmaktadır. Bunlardan bazıları iç anomalilerdir ve doğuştan olmayan nedenlerden ölümden sonra bir otopsi yapılıncaya kadar veya bir yaralanmayı takiben, fiziksel muayenede örneğin kalp veya beyinde bir kusur ortaya çıkana kadar keşfedilemeyebilmektedirler.
Büyüme Kusurları
Büyüme kusurları ezici bir şekilde aşırı büyümeden ziyade yetersizliği temsil etmektedir ve düzinelerce genetik büyüme yetersizliği sendromu tanımlanmıştır. Çoğu, doğumdan sonra bir süre normal büyüyen, daha sonra yavaşlayan ve durumunun genellikle doğuştan tiroid veya hipofiz gelişimi gibi ailesel, kalıtsal durumları veya genetik bir bozukluk olarak temsil ettiği görülenlerde bile doğuştan kusurlardır. Kromozom anormalliği ve Down sendromu (trizomi 21) gibi. Doğum öncesi büyümenin tabloları ve grafikleri oluşturulmuştur, yeni doğan bebeğin uzunluğu, ağırlığı, baş boyutu, göğüs çevresinin boyut ve büyüme modellerini değerlendirmek için çizilebildiği standartlar olarak hizmet etmektedir. Her iki uçtaki aşırılıklar endişe kaynağıdır. Büyük bebekler, gerçek veya yeni başlayan annenin göstergesi olabilmektedir.
İskelette belirgin kusurları olmayan çok küçük bebeklerin intrauterin büyüme geriliği olduğu kabul edilmektedir. Bu, yeterli beslenme sağlamak için plasenta (bu durumda doğum sonrası yakalama büyümesi beklenir), sigara veya alkol gibi çevresel etkenler veya fetüste büyümeyi sınırlandıran içsel genetik faktörlerdir. Down sendromu gibi içsel genetik kusur vakalarında, plasenta fetüs ile aynı genetik yapıya sahiptir ve plasental kısıtlamalar büyümeyi etkilemektedir. Tersine, trizomi 13 veya 18 gibi başka türlü ölümcül bir genetik bozukluğu olan bir fetüsün doğum öncesi hayatta kalması, plasentada normal bir genetik yapıya sahip hücrelerin klonal çoğalmasından kaynaklanmaktadır. Çoğu karmaşık konjenital sendrom yani aynı anda birden fazla anomali ve büyüme yetersizliği meydana gelmesi, otozomal durumun sonucu olarak düşünülmelidir. Bazı karmaşık sendromlar zekâ geriliği ile ilişkilendirilirken, diğerleri fetusu malignite veya immün yetmezliklere yatkın hale getirmektedir. Bu tür bazı bozukluklarda, nedensel genmutasyonlar tespit edilmiştir. Anormal vücut oranlarına sahip doğuştan kısalık gibi bozukluklar sıklıkla genetiktir, iskelet, bağ dokusu ve hücreleri içermektedir. Vücudun tamamının veya bir kısmının aşırı büyümesi kusurları, bir organ veya dokuda tümör oluşumuna yatkınlığı gösterebilmektedir.
Displazi
Displaziler genellikle doku gelişiminin konjenital anormallikleridir veya farklılaşmalarıdır. Kötü huylu dönüşüm riski taşıyan, potansiyel olarak vücudun herhangi bir bölümünü etkileyen tek veya karışık doku tipindeki tümörleri içermektedirler. Çoğu sporadiktir, ancak bazıları baskın olarak kalıtsaldır. Birçok displazide gen mutasyonları düzensizdir ve normal partner geninin kaybını gerektirmektedir.
Kesintiler
Bozulmalar, blastogenez ve organogenez süreçlerinin çevresel rahatsızlıklarından kaynaklanan bir grup konjenital bozukluktur. Bu rahatsızlıklar aşağıdaki gibidir:
• Kızamıkçık, sitomegalovirüs ve toksoplazmoz gibi doğum öncesi enfeksiyonlara bağlı olanlar dâhil olmak üzere çeşitli bozulma sınıfları kabul edilmiştir
• Cıva, alkol, talidomid ve kanser kemoterapötik ajanları gibi kimyasallar
• Fetal graft-versus-host hastalığı gibi bağışıklık fenomeni
• Vasküler kusurlar
• Metabolik kusurlar
• Dietilstilbestrol gibi hormonlar
• İmplantasyon kusurları dâhil gebelik kesintileri
• Eşleştirme bir ikizden diğerine ters kan akışı ile sonuçlanan akardia anomalisi gibi aksaklıklar, donör ikiz herhangi bir sayıda gerileyen veya dejeneratif fenomene maruz kalmaktadır ve sonunda ölümle sonuçlanmaktadır.
Deformiteler
Deformiteler olarak bilinen doğumsal bozukluklar, ikincil bir eğilme veya şekil değişikliği olarak tanımlanmaktadır. Genellikle, bunlar bir eksiklik içermejtedir. Amniyotik sıvı (oligohidramniyos) fetusu uterus duvarının basıncından tamponlayarak sıvı üretememe veya sızıntıdan kaynaklanıyor olabilmektedir. Özellikleri arasında burun ve kulakların düzleşmesi, eklemlerin sabitlenmesi (el ve ayakların çarpık olmasına yol açar), büyüme geriliği ve akciğer ve bağırsakta az gelişmişlik bulunmaktadır. Artrogripozlar (tırnaklı parmaklar ve büzülmüş eklemler), eklem veya uzuv deformitelerine neden olan dış basınçtan kaynaklanabilmektedir, ancak vakaların çoğu, doğuştan omurilik, sinir ve kas disfonksiyonu veya anormal eklem oluşumu gibi içsel problemlerden kaynaklanmaktadır. Birçok içsel artrogrip, genetik bozukluklardır.
Metabolik Bozukluklar
Büyük bir konjenital bozukluk sınıfı, doğuştan gelen metabolizma hatalarını içermektedir. Sebepler kalıtsaldır ve genellikle iki ebeveyndir, ancak bazen X kromozomundaki veya içindeki mutasyonlardan kaynaklanabilmektedir. Mitokondriyal DNA ve mitokondriyal mutasyonlara bağlı hastalıklar, kesinlikle anasoylu bir şekilde kalıtılır. Annenin genel olarak normal metabolizması, plasenta yoluyla bebeğinin bozulmuş metabolizmasını telafi edebilmektedir, bu durumda doğumda bebekte hiçbir prenatal etki beklenmemektedir. Bu, amino asitler, basit şekerler ve bazı hormonlar gibi nispeten küçük molekülleri içeren birçok metabolik hastalık için geçerlidir. Bu koşullarda anne ve fetüsün doğumda ayrılması semptomların başladığını bildirmektedir. İnsan metabolik hastalıklarının biyokimyasal yönleri son derece karmaşıktır ve tespit için büyük ölçüde modern teknik ve kimyasal ilerlemelere dayanmaktadır.
Kan Hastalıkları
Kırmızı kan hücrelerinde oksijen taşıyan molekül hemoglobinden türetilen pigmentlerde (porfirinler) konjenital metabolik bozukluklar meydana gelebilmektedir. Hatalı veya eksik hemoglobin üretimi, orak hücre hastalığı ve talasemi olarak kategorize edilen anemiye veya kırmızı kan hücresi kusurlarına yol açmaktadır. Konjenital kanama bozuklukları kan damarlarını, bağ dokularını veya pıhtılaşma faktörlerini içerebilmektedir. En iyi bilineni X’e bağlı bir genin mutasyonlarının neden olduğu hemofilidir.
Diğer Doğumsal Bozukluklar
Hücre zarı taşınmasını etkileyen en yaygın doğumsal bozukluk kistik fibrozdur. Amerika Birleşik Devletleri’nde, durum her 2.500 doğumdan 1’inde ortaya çıkmaktadır, yani tüm kişilerin yüzde 4’ü kistik fibroz taşıyıcısıdır. Of theFransız nörolog Guillaume Duchenne (1806-75) için adlandırılan X’e bağlı form olan kas distrofileri en yaygın olanıdır ve nedensel gen ve etkisine ilişkin ayrıntılı bilgiye rağmen, ölümcül bir durum olmaya devam etmektedir. Birçok konjenital bozuklukların bilinen en iyi bağ dokusu olan Marfan sendromu, genç sporcularda ani ölüm nadir bir nedenidir. Nadir görülen genetik bozukluklar sınıfı baskı kusurları, genellikle normal genlerin anormal ebeveyn ekspresyonundan kaynaklanmaktadır. Baskı kusurları, uygun olmayan embriyonik, fetal büyüme, metabolizma ve plasental işlevle sonuçlanmaktadır. Daha az yaygın olarak, bu genler silinmekte veya mutasyona uğramaktadır. Konjenital immün yetmezlik sendromları çok yaygındır, bazıları belirli bir bulaşıcı organizma grubuna maruz kalana kadar ortaya çıkmayabilmektedir. Doğuştan neden olunan diğer bir büyük grup bozukluk, büyüme hormonu üretiminin olmaması, reseptörlerin östrojen veya testosterona direnç göstermesi gibi hormon eksikliği veya duyarsızlığı içermektedir.
Nedenleri
Konjenital bozuklukların çoğu, özellikle malformasyonlar, bir aile içinde tek bir izole vaka olarak sporadik olarak ortaya çıkmaktadır. Kalıtsal hastalıkta aynı sporadik oluşum, ya aile büyüklüğünün çok küçük olması ya da bozukluğun yeni bir mutasyonu temsil etmesinden, erkek ya da dişi germ hücresinde ilk kez meydana gelen ve etkilenen çocuğun gebe kalmasına yol açtığı içindir. Çoğu kromozom anormallikleri sporadik oluşumu temsil etmektedir ve kromozom 13, 18 veya 21’deki trizomi vakalarında, ilerleyen anne yaşıyla güçlü bir korelasyon vardır. Doğuştan gelen birçok metabolizma hatası, maternal mitokondriyal DNA’da kalıtılan mutasyonların sonucudur. Gen ekspresyonunun düzenlenmesindeki ebeveyn kusurları, maternal ve paternal alellerin anormal ekspresyonu ve embriyonik gelişimin bozulmasıyla sonuçlanan genomik imprinting kusurlarına neden olmaktadır. Otozomal resesif bozukluklarda, yani her iki ebeveynden miras kalan bozukluklarda, her ebeveyn bir mutasyona uğramış kopya taşımaktadır (alel ) verilen genin. Önceki gebeliklerin sonucuna bakılmaksızın her anlayışta aynı hastalık şansı geçerlidir. Fetal alkol sendromu gibi çevresel nedenlerle oluşan bozukluklar muhtemelen önlenebilmektedir.
Kaynakça:
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/congenital-anomalies
https://www.childrenshospital.org/conditions-and-treatments/conditions/b/birth-defects-and-congenital-anomalies/symptoms-and-causes
https://www.cdc.gov/ncbddd/birthdefects/surveillancemanual/chapters/chapter-1/chapter1-4.html
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu