Bir ebeveyni kaybetmek, her yaşta aşılması zor bir duygu durumudur. Kaç yaşında olunursa olunsun bir aile ferdinin ölümü bir dizi aşılması zor ve duyguları ortaya çıkarabilir. Bu duygular genellikle şok, derin üzüntü, karışıklık, endişe ve öfke şeklindedir. Ebeveyn gibi önemli bir değerin kaybıyla uğraşan çocuklar için, bu yoğun duyguların işlenmesi özellikle zor olabilir. Özellikle çocuklar bu kederle baş etmek olmak için hayatta kalan ebeveyn, bakıcıları ya da hayatlarında olan diğer güvenilir yetişkinlere ihtiyaç duyarlar. Aşağıda ebeveynini kaybetmiş bir çocuğa nasıl davranılması gerektiği hakkında ana hatlar yer almaktadır:
Çocukla Ölüm Hakkında Nasıl Konuşulmalıdır?
Ölüm söz konusu olduğu zaman karşıdaki kişi bir çocuk bile olsa, tartışmak zor bir konudur. Ancak uzmanlar, ölüm konusunu anlatırken bu konuyu olduğundan farklı bir şekilde yumuşatmanın veya konuyu çocuktan saklamanın yanlış olduğunu söylemektedirler. Bu şekilde konuyu yumuşatarak çocuğu korumaya çalışmanın çok daha fazla zarar verebileceğini açıklamaktadırlar. Ölümü açıklarken aşağıda belirtilen üsluplara dikkat edilmesi çocuğun ruh sağlığı için olumlu bir açıklama yapılmasını sağlayabilir:
Dil önemlidir, bu nedenle seçilen kelimelerin farkında olunması gerekir:
İyi niyetli olunsa bile, ölümü açıklamak için ölüm gerçeğinin üstünü örten ifadeleri kullanma dürtüsünden kaçınılmalıdır. Çocuğa açıklama yaparken anneciğimizi kaybettik veya babamız uyuyor gibi ifadelerin şok etkisini yumuşattığı düşünülebilir, ancak bu yaklaşım tam anlamıyla bir şeyler almaya meyilli olan çocuklar için kafa karıştırıcı olabilir.
Psikolog Kate Zera Kray’ın ailesinin yıllar önce önemli bir ölümle nasıl başa çıktığını anlatan bir genç hastası vardı. Bu genç hastasının gençken uykuya dalmaktan korktuğu bir dönem yaşamıştı ve sevdiklerinden biri ya da kendisinin bu uykudan uyanamayacağı korkusunu yaşıyordu. Çünkü ebeveynlerinden birinin vefatı ona uyudu şeklinde yumuşatılarak anlatılmıştı. Bunun yerine, basit ve doğrudan açıklamaya yapmaya bağlı kalınmalıdır. Öldü ve öldürüldü gibi kelimeler sert gözükseler bile kullanmaktan çekinilmemelidir. Lisanslı klinik sosyal hizmet uzmanı ve yönetmen Barr-Harris’e göre ölüm ergenlik çağında olan çocuklara anlatılırken babanın kalbi, atmıyordu ve hayatta kalabilmek için kalbin çalışması gerekir gibi cümlelerle söylenebilir.
Çocuğun yaşını dikkate alarak ölümün doğası hakkında dürüst olunmalıdır:
Ebeveynlerinin nasıl öldüğü konusunda mümkün olduğunca basit olmak istenir, ancak bu çocuğun yaşı ve gelişim evresi için uygun bir dereceye kadar olmalıdır. Çok fazla ayrıntıya girmek, çocuk aklını zorlayabilir, bu nedenle açıklamalar doğru ama kısa tutulmalıdır. Keder konusunda uzmanlaşmış lisanslı bir klinik sosyal hizmet uzmanı olan Ellen Roese’a göre gerçekleri saklamak, çocuklar ölüm hakkında daha fazla şey öğrendikçe onların güven duygusunun zedelenmesine neden olabilir.
3 ila 5 yaş aralığındaki küçük çocuklar ölümün kalıcılığını kavramada sorun yaşayabilirler. Schiffman, bir çocuğa ölen ebeveyninin gittiği söylendiğinde bir saat sonra o ebeveyninin eve gelmesi için pencerede beklemeye başlayacağını söylemektedir. Çünkü bu yaştaki çocuklar aynı zamanda büyülü düşünme olarak adlandırılan bir düşünce tarzına sahiptirler. Bu nedenle söyledikleri, düşündükleri yaptıkları ya da ebeveynlerin hayata döndürememeleri nedeniyle ebeveynlerinin ölümünden bir şekilde sorumlu olduklarına inanabilirler. Bu yüzden bu yaş çocuklarda onların ebeveynlerinin ölüme neden olmadıklarını anlamalarından ve bunun bir tür ceza olmadığından emin olmaları sağlanmalıdır.
Çocuk ölüm hakkında sorular sorması için teşvik edilmelidir:
Çocuk şayet ebeveynlerinin başına gelenlerle ilgili sorular sormak istiyorsa buna izin verilmelidir. Bu sorular onların anlamalarında yardımcı olacaktır. Çocuğun diğer ebeveyne sorduğu sorular, bir şeylerle nasıl başa çıktıkları hakkında fikir verebilir. Uzmanlara göre yetişkinler, çocuklarının ne düşündüklerini veya korktuklarını bildiklerini varsayıyorlar ve bu oldukça şaşırtıcıdır. Oysa yapmaları gereken sadece onları dinlemektir.
Yas Tutan bir Çocuğa Nasıl Yardımcı Olunur?
Ebeveynini kaybeden bir çocuğa yas tutarken rehberlik etmek, zor olabilir. Yas döneminde olan çocuğa yardım etme de aşağıda bulunan terapist destekli tavsiyeler yardımcı olabilir;
Şayet istelerse çocukların cenazeye katılmalarına izin verilmelidir
Çocuk asla bir ebeveynin cenazesine gitmesi için zorlamamalıdır. Uzmanlara göre gitmek istiyorlarsa, gitmelerine izin verilmelidir. Çocuğa, bu dönemde kendi içine kapanma seçeneğinin verilmesi, eğer isterlerse iyileşmeleri için değerli olabilir. Ancak, örneğin gömülmeden önce ebeveynlerine bakmak isterlerse görebilecekleri veya duyabilecekleri şeyler için onları önceden hazırlamak gerekir. Ve ebeveynlerinin cenazesini görme aşamasında onlara yanlarında rahat davranabileceği bir kişi eşlik etmelidir. Çünkü diğer ebeveynin onlara ihtiyaç duydukları ilgiyi verecek şekilde dikkati olmayabilir. Ve eğer çocuk herhangi bir noktada o ortamdan ayrılmak ya da bir mola vermek isterse oradan ayrılmalarına izin verilmelidir.
Daha sonra, çocuğun şayet ebeveynim cennete gitmişse neden vücudu burada tarzı sorular sorması doğal karşılanmalıdır. Uzmanlara göre din bir yanıtı dikte edebilir ya da bu tarz soruyu yanıtlamanın bir yolu annenin ruhu, sana olan sevgisi cennete gitti, ancak bedeni yerde kalıyor tarzında olabilir.
Çocukların yetişkinlerden farklı tarzda keder yaşadıkları bilinmelidir:
Çocukların yetişkinlere göre kederi yaşama durumları farklıdır. Bu nedenle, çocuğun ne hissettiği ya da ne hissetmediği hakkında genel sonuçlara varmak zordur. Örneğin, kederli bir anda olan duygusal bir patlama, ebeveyn için tuhaf görünmesine rağmen, çocuklar için tamamen normaldir. Çocuklar acıya karşı sınırlı bir toleransa sahiptir ve kederlerinde molalar verecekler, gülecekler ve oynayacaklardır. Yetişkinler bunu genellikle yapmazlar ve bu nedenle çocukların yas anında genellikle yas tutmadıkları düşünülür.
Keder çok bireysel bir süreçtir, bu nedenle aynı ailedeki çocuklar bile ölümden farklı şekillerde etkilenebilir. Çok sayıda aile üyesinin üzüldüğü bir vefat haberinde ilişkiler, nüanslar ve bir kardeşin yas ile başa çıkması farklı şekillerde olabilir. Ve bu farklı yaklaşımlar anlaşılmayabilir, ancak ideal olarak bir çocuğun durumuna saygı gösterilmeli ve hoşgörü ile karşılanmalıdır. Kederli çocuklar, bir anda gözle görülür bir şekilde üzülürken, bir sonraki dakika da gülmeye ve oyun oynamaya başlayabilirler.
Çocuğun bazen diğer ebeveyni üzgün görmesi iyidir:
Ebeveyn duygularını gizlemek ve çocukları için her zaman güçlü olmaya çalışmak gibi kendini baskı altında hissetmemelidir. Çünkü kişi yoğun stresli ve duygusal bir dönemden geçmektedir ve bu yüzden üzülmesi gayet doğaldır. Asla diğer ebeveyn gözyaşlarını saklamaya çalışmamalıdır çünkü ağlamak sağlıklı bir durumdur ve bu modelleme çocukların ağlamanın normal olduğunu bilmelerini sağlamaktadır.
Çocuğun rutininde mümkün olduğu kadar tutarlı olunmaya çalışılmalıdır:
Uğradıkları kayıptan sonra günlük rutilerine aynen devam etmek çocuğun kendini güvende hissetmesine yardımcı olur. Bu aynı zamanda hane halkı kurallarını korumak ve aynı şekilde disiplini sağlamak demektir. Sonuçların tahmin edilebilirliği, çocuğun güvende hissetmesine yardımcı olur. Çocuğun okula geri dönmeden önce öğretmenlerinin, danışmanlarının ve yöneticilerin neler olduğunu bilmelerini sağlanmalıdır. Öğrenciyle birlikte check-in yapabilir, destek sunabilir ve davranışlarındaki herhangi bir değişiklikle ilgili not alabilirler.
Çocuk ebeveynine daha fazla bağlanabilir:
Bir ebeveynini kaybeden bir çocuğun öbürünü kaybetme korkusu geliştirmesi yaygındır. Bu, yaşayan ebeveynin sağlığı ve güvenliği ile meşgul olmak anlamına gelebilir. Genellikle hayatta kalan ebeveynin yanında ya da yerde yatmak isteyebilirler. Onlara sağlığının iyi olduğundan ve onlarla ilgilenmek için orada olduğu anlatılmalı ve hissettirilmelidir.
Ebeveyn kendine iyi bakmayı unutmamalıdır:
Böyle bir durumda ebeveyn çocuğunun iyi olup olmadığını takip ederken kendi kederine bakmayı ihmal eder. Bir günlük kişisel bakım uygulaması, günlüğü yazma, biraz egzersiz yapma, terapiye girme veya keder destek grubuna katılma gibi yapılacaklar çocuklarına yardım edebilmek için kişinin daha iyi bir pozisyona gelmesine ve kayıpla başa çıkmaya yardımcı olabilir. Uzmanlara göre ebeveynler kendilerine bu fırsatı tanımalıdır çünkü ebeveynde yas tutmaktadır ve çocuğu için rol model olduğunu unutmamalıdır.
Hangi Durumlarda Terapistten Yardım Alınmalıdır
Uzmanlara göre çocuk için profesyonel bir danışmandan hemen destek almak istenebilir ancak bazen bir terapistle konuşmadan önce çocuğun kendi başına yas tutmasına izin vermek daha iyidir. Ebeveynin çocuğun nasıl olduğunu görmesi için bir süre beklemelerini gerekir. Bu birkaç haftadan altı aya kadar sürebilir. Kaybın büyüklüğü göz önüne alındığında, çocuğun ruh hali veya davranışında bazı değişiklikler olacağı bilinmeli ve çocukların davranışlarında gerileme, okula odaklanma konusunda sorun yaşamaları, çok küçük faktörlerde bile dağılmalarını gibi durumlarda onlara karşı sabırlı olunmalıdır.
Ancak, bazen bu değişiklikler yoğun veya aşırı olduğunda, çocuğun profesyonel yardıma ihtiyacı olabilir. Aşağıda çocuklarda görülmesi halinde terapiste başvurmayı gerektirecek bazı işaretler bulunmaktadır:
• Çocuk ölüm ve nasıl hissettiği hakkında konuşmayı defalarca reddediyorsa
• Çocuk okulda, davranış sorunları, başını belaya sokma veya başarısız dersler gibi önemli sorunlar yaşıyorsa
• Çocuk uyurken veya yemek yerken ciddi değişiklikler gösteriyorsa (fazla veya hiç yapmama)
• Çocuk sosyal olarak arkadaşlarıyla oynamayı bıraktıysa veya spor ve diğer ders dışı etkinlikleri bırakmak istediği bir noktadaysa
• Çocuk kendine zarar vermekle tehdit ediyorsa, hayvanlara veya diğer çocuklara karşı şiddet içeren hareketler sergiliyorsa
Kaybedilen Ebeveyn İle İlgili Hatıraları Canlı Tutmanın Yolları
Ölen ebeveyni anmak için yollar bulmak hem sağ olan ebeveynin hem de çocuklar için şifa olabilir. Bu kısa vadede, çocuğun cenaze veya anma törenine bir şekilde katılmasına izin verilmesini içerebilir. Örneğin, bir mektup yazmak, sergilenecek olan aile fotoğraflarını seçmek, ebeveyn için bir resim çizmek gibi şeyler yapılabilir. Daha sonra, ebeveynin onuruna bir ağaç dikmek, en sevdikleri yerlerden birini ziyaret etmek, ebeveynin doğum gününü kutlamak, yatak odasına ya da evin etrafına asmak için fotoğrafların çerçevelenmesi ve sadece kişi hakkında düzenli olarak konuşmak ve bir şeyler paylaşmaları anlamına gelebilir.
Bir not defteri veya hafıza kutusu oluşturmak, çocuğun ölen bir ebeveyne bağlı hissetmesine yardımcı olabilir. Bu anılarını istedikleri zaman tekrar ziyaret etmelerini sağlar. Çocuğa, ebeveynlerini hatırlatan mektuplar, kartlar, fotoğraflar ve diğer hatıra eşyaları içeren bir hafıza kutusu hazırlamasına yardımcı olunabilir. Uzmanlar ayrıca hafızalarını güvenli bir şekilde yeniden deneyimlemesine olanak veren çizilmiş veya yazılı his ve düşünceler topluluğu şeklinde bir hafıza kitabı da oluşturabilir fikrini vermiştir.
Kitaplar, çocukların ölen kişi hakkında söyleyebilmelerini ve tartışmayı açabilmelerini sağlamak için yararlı araçlar olarak hizmet edebilir. Çocuklar komik, mutlu ya da üzgün hatıraları paylaşabilirler. Fakat nihayetinde, onlar için en iyi olanı belirlemek aileye kalmış bir durumdur. Bu konuda doğru ya da tek bir yaklaşım olmadığı için, ailede bu konuda diyaloglar oluşturulması, beyin fırtınası yapılması ve paylaşım yapılması sağlanabilir.
Kaynakça:
aap.org
kidshealth.org
fatherly.com
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu