Ebeveynlik, genellikle hem büyük ödüllere hem de önemli taleplere sahip olarak algılanan bir roldür. Bir ebeveynin rolü, bir bireyin çocuklarının uzun yıllar refahını sağlamak için gerekli kaynaklara sahip olmasını gerektirir. Bu sadece çocuk yetiştirme uygulamalarındaki yeterliliği değil, aynı zamanda çocuğun (çocukların) fiziksel ve davranışsal ipuçlarına ve duygusal ihtiyaçlarına cevap verme yeteneğini de içerir. Ebeveynlik en iyi, ebeveynlik davranışlarını ve bir ebeveyn olarak kişinin kendi algısını birleştiren çok boyutlu bir kavram olarak görülür. Sıcaklık, kabul, aidiyet ve duyarlılık gibi pozitif ebeveynlik uygulamaları, olumsuz yaşam durumları karşısında bile sağlıklı gelişim ve sonuçlarla ilişkilidir. Yamaoka ve Bard’a göre, pozitif ebeveynlik uygulamaları, özellikle erken gelişimdeki olumsuzlukların olumsuz etkilerine karşı bir tampon sağlayabilir ve bu tür ebeveynliğin yokluğu başlı başına bir sıkıntı olarak görülebilir. Ebeveynlik rolündeki başarı, çocuk için içselleştirilmiş bir güvenlik ve güven duygusu yaratır ve bu, kendi kendini düzenleme tepkilerinin geliştirilmesinde ve yaşam boyu uyumunun kritik bir bileşenidir.
Bir ebeveynin çocuk yetiştirmenin günlük taleplerini etkin bir şekilde yönetme beklentisi, görece normatif kabul edilen durumlarda bile orta derecede bir stres tepkisi yaratabilir. Abidin’in ebeveynlik stres modeli, stres ve ebeveynlik uygulamaları arasındaki bağlantıyı tanımlar ve artan ebeveyn stresinin daha az optimal ebeveynlik davranışlarına yol açtığını öne sürer. Dahası, bu model ebeveynlik rolündeki deneyimlerinin ebeveyn tarafından değerlendirilmesi ile ebeveynlik stresinin ortaya çıkması ile ebeveynlik stresinin ortaya çıkması arasındaki bağlantıyı vurgular; bu, yararlanacak kaynakları olan ebeveynler için motive edici bir güç olarak hizmet etmektedir. Bu bölümün amacı, olumsuz deneyimler ve ebeveynlik davranışları arasındaki ilişkiyi ebeveyn-çocuk ilişkileri ve çocuklar için sonuçlar üzerinde etkileyen faktörleri araştırmaktır. 
Birçok anne-baba bu stresi etkili bir şekilde yönetirken, bu rol için tatmin ve olumlu saygı bulur. Yine de olumsuz yaşam durumları karşısında ebeveynlik gerçekleşirken ebeveyn stresi daha da şiddetlenebilir. Ebeveynlerin stres düzeyleri ve davranışları, bir ebeveynin rollerinde deneyimlediği öz-yeterlik düzeyinden etkilenir ve bağlamda ortaya çıkan sosyal destekler tarafından aracılık edilebilir. Ebeveynin öz-yeterliği, yani ebeveyn rolünü etkin bir şekilde yönetebileceğine ve ortaya çıkan sorunları yönetmede çocuklarına yardımcı olabileceğine olan güven, uyarlanabilir aile ortamları ve çocuklar için olumlu sonuçlar ile ilişkili bulunmuştur. Ebeveynlerin beklentileri ve damgalanma algısı, olumsuz durumların yaşadığı stresi artırabilir ve onu tüketebilir. Çocuk yetiştirme uygulamalarının kalitesine büyük önem veren bir toplumda, çocukları için en iyi sonuçları sağlamaları için ebeveynlere uygulanan baskı çok fazladır ve bu uygulamaların ve sonuçların değerlendirilme şekli sert olabilir.
Zorluk insan deneyiminin rutin bir parçası olsa da, bireysel ve aile işleyişi üzerindeki etkisi oldukça çeşitlidir. Bazı bireylerin neden diğerlerinden daha etkili bir şekilde uyum sağladığını anlamaya adanmış birçok araştırma vardır. Olumsuz durumlarda ebeveynlik, ebeveyn öz-yeterliği, dayanıklılık ve bağlam içinde ebeveynliğin araştırılması, aileler için sonuçları iyileştirebilecek ve savunmasızlıkları azaltabilecek desteklerin geliştirilmesine olanak sağlayacaktır. Ebeveynlerin güçlükler karşısında stresi nasıl deneyimlediklerini anlamak, ebeveynlerin ebeveynlik uygulamaları ve davranışları için erişebilecekleri kaynaklara ve olumsuz olayların ebeveynlerin kendileri üzerindeki etkisine dair içgörü sağlar. Müdahaleleri ve hizmetleri planlarken, bu bilgi, bireysel stres tepkilerini ve olumsuz aile dinamiklerini azaltmak için değer ve ek kaynaklar katan tavsiyelere yardımcı olabilir. Stresli yaşam durumlarında sağlıklı yörüngeleri sürdürme yeteneğini etkileyen faktörleri anlamak önemlidir, sanki güçlük deneyimi ortadan kaldırılamasa da destek sağlanan ve ebeveynlerin deneyimlerini anladığı duyarlılığı artırılabilir.
Ebeveynlikte Sosyal Destek ve Olası Müdahaleler
Yaşanan stresörle doğrudan ilişki içinde ortaya çıkan sosyal desteğin, olumlu uyum algısını artırdığı ve stresi azalttığı bulunmuştur. Sosyal destek, olumsuz yaşam durumları karşısında daha iyi sonuçlarla ilişkilendirilirken, stresin kaynağına göre uyarlanmış desteğin, örneğin ebeveynlik stresi hem ebeveynler hem de çocuklar için stresin azaltılması ve sonuçların iyileşmesi üzerinde en büyük etkiye sahip olduğu bulunmuştur. Crnic ve Booth, destek hizmetleri ebeveynlik rolünde karşılaşılan zorlukları vurguladığında, bunun çocuklarının davranışlarını yönetmede yararlı olduğunu tespit etmişlerdir. Daha fazla aile desteği, arkadaşlıklar ve bir eşten sağlanan samimi destek, ebeveynlik rolündeki zorlukların olumsuz etkisini tamponlamakta yardımcı olmaktadır. Belki de en büyük endişe kaynağı, sosyal desteği destekleyen literatürün bolluğu ve zorluklar karşısında tamponlayıcı etkidir. Yine de ebeveynlerin zorluklarla ilgili deneyimlerini araştıran çalışmalar düzenli olarak destek eksikliğini ve izole hissettiklerini bildirmektedir.
Sosyal destek, zorluk karşısında ebeveyn başarısı için kritiktir ve aynı zamanda çocukların olumsuz durumları yönetme becerilerini de artırmaktadır. Aslında, sosyal desteğin olmaması çocuklar ve ebeveynler için bir sıkıntı yaratır. Sosyal desteğin, ebeveynlik stresinin uzun vadeli etkilerine karşı bir tampon işlevi gördüğü de gösterilmiştir. Ayrıca, özellikle ebeveyn stresi ile ilgili olarak sosyal desteğe erişimi olan bir ebeveyn, sırayla çocuklarına benzer destek sağlayabilir. Sosyal destek, direnç geliştirmeye yardımcı olabilir ve güçlüğün olumsuz etkilerine karşı tampon görevi görebilir. Sosyal destek, bir bireyin stresli yaşam olaylarıyla başa çıkma yetkinliğini arttırır ve sağlıklı gelişimsel yörüngelerin sürdürülmesine yardımcı olan mevcut kaynakları iyileştirir.
Olası Müdahaleler
Ebeveynlerin öz yeterliği ve sosyal desteklerin, olumsuz durumların ardından uyum sağlamanın kritik bileşenleri olduğu bulunmuştur. Bir ebeveynin stresi düzenleme, çocuklarının ihtiyaçlarını tanıma ve davranışları yorumlama becerisi, stresli yaşam olaylarının başarılı bir şekilde yönlendirilmesi için çok önemlidir. Müdahaleler, çok düzeyli bağlamsal faktörleri ele alan ebeveynler için kaynakların oluşturulmasını hedeflemelidir. Önceki araştırmalar, zorluklar karşısında hem ebeveyn hem de çocuk ihtiyaçlarını ele almanın önemini belirlemiş olsa da zorluk yaşayan ebeveynlerde öz yeterlik ve sosyal desteğin nasıl geliştirileceğine dair çok az rehber bulunmaktadır. Olumsuz olaylara bağlı olarak sıkıntı riski altında olan ebeveynlerin ve çocukların belirlenmesi ve sağlık hizmeti sağlayıcılarıyla bağlantı kurulması, çocuk davranış sorunları veya okula başlamak için hazırlıksızlık gibi olumsuz sonuçları azaltabilir.
Zorluk yaşayan ebeveynler, ebeveynlik rolünde doğal olarak var olanlardan daha fazla strese sahiptir ve destek ve kaynak toplamak için fırsatları azaltır. Ebeveyn öz yeterliğini artırmaya odaklanan müdahaleler, engelli çocuk yetiştiren ebeveynlerin ruh sağlığı üzerinde olumlu etkilere sahip olabilir. Üçlü P-Pozitif Ebeveynlik Programı gibi çeşitli zorluk faktörlerini ele almaya çalışan davranışsal aile müdahale programlarının, ebeveynlik becerilerini ve stratejilerini geliştirerek, ebeveynler için stresle başa çıkma becerilerini geliştirerek, çocuk davranış sorunları olan ailelerde etkili olduğu bulunmuştur.
Ebeveynleri hedefleyen mevcut müdahaleler temel olarak çocukların zor davranışlarının veya duygularının yönetimine odaklanır ve ebeveynin deneyimini özellikle nasıl etkilendiklerini hedef almaz. Strese neden olan kişiyi hedef alan sosyal desteği sağlayan müdahaleler, ebeveynlerin kullanabilecekleri kaynakları artıracak ve ebeveynlik rolüne girmede daha kolaylık sağlayacaktır. Sosyal destek ebeveynlik stresine aracılık edebilir, böylece ebeveynler ve çocuklar için optimal sonuçların olasılığını artırabilir. Ebeveynlere çocuklarına hedeflenen becerileri ve tepkileri öğretmek için birçok müdahale varken, bunu ebeveynlerin iyiliği ve sağlığı üzerine odaklanmayı içerecek şekilde genişletmek ebeveynlik stresini artırma potansiyelidir.
Ebeveyn deneyimlerine yapılan vurgu, ebeveynlerin olumsuz durumlara karşı kendi duygusal ve fizyolojik tepkilerinde desteklenmelerine de olanak tanıyacak ve deneyimlenen patoloji ve yargılamayı azaltacaktır. Ebeveynin deneyimine vurgu yapmak için yer açmak, çocukların ipuçlarını okumak, kendi tepkileri karşısında sıkıntıya etkili bir şekilde yanıt vermek ve davranışsal ve duygusal öz-düzenlemenin gelişimine yardımcı olmak için gerekli becerilerin nasıl geliştirileceğine odaklanmaya olanak tanır.
Olumsuz olayların hem ebeveynler hem de çocuklar için sağlık sonuçları üzerinde bir etkisi olduğu gösterilmiştir; ancak, olumsuz sonuçlar yaratan olayların kendisi değildir. Olumsuz yaşam olayları ile psikolojik ve sosyal destek kaynakları gibi bağlamsal faktörler arasındaki kesişimin, sonuçların kalitesinin belirlendiği yer olduğunu kabul etmek önemlidir. Ebeveynler, onarım fırsatları olmadan kendi güvenliklerine veya güvenliklerine yönelik tehditlerle karşılaştıklarında, kalkınma ve sağlık yörüngesi üzerinde kalıcı olumsuz etkiler potansiyeli önemli ölçüde artar. Sosyal destek ve öz-yeterlik, ebeveynlik stresini ve sıkıntı deneyimini etkileyebilecek önemli kaynaklardır. Ebeveyn öz yeterliliğinin geliştirilmesini hedefleyen ve sosyal desteği hedefleyen müdahaleler, ebeveynlerin yeterlilik duygusunu, ebeveynlik rolündeki memnuniyetini ve ailenin tüm üyeleri için dayanıklılığı önemli ölçüde artırabilir.
Kaynakça:
https://www.thejakartapost.com/life/2016/05/02/parental-pressure-a-fine-line-between-caring-and-caring-too
https://adelphipsych.sg/the-damage-parents-could-be-doing-by-pressuring-kids-to-get-high-grades/
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu