Hanefi mezhebinin kurucusu olan Ebu Hanife, 699 yılında Irak’ın Kufe kentinde doğmuştur. 70 yıla yakın hayatı boyunca fıkıh konusunda çeşitli çalışmalar yapmıştır. Aynı zamanda kadılık vazifesinde görev aldığı da söylenmektedir. Toplamda 6 binden fazla vakayı çözüme kavuşturduğu ve her davada barışçıl bir yöntem izlediği biliniyor.
Ebu Hanife’nin bir diğer adı İmam-ı Azam’dır. Kelime anlamı olarak Büyük İmam manasına gelen bu ismin önderliğinde birçok farklı önemli görüş sürmüş, İslam’ın anlaşılması açısından önemli çalışmalara doğrudan katkı sağlamıştır. Ebu Hanife 767 yılında zehirlenerek öldürülmüştür. Bir başka tevatüre göre kırbaçlanarak öldürüldüğü de söylenmektedir. Öldürüldüğü zaman Abbasiler döneminde Mansur başta idi. İslam dünyasına getirdiği yenilikler, o dönemde büyük tartışmalara yol açmış ve kafirlik suçlamaları onu idama götürmüştür.
Uydurma Hadislerin Tamamını Reddetmesi
Hz. Ömer döneminde yakıldığı bilinen hadislerin tamamı, Emeviler döneminde yeniden canlandırılarak ayyuka vardırılmıştır. Sahih hadislerin toplamda 500’ü bulmadığı ifade edilmektedir. Ancak dönemin ünlü fıkıhçıları tarafından sürekli olarak yeniden üretilen hadislerin sayısı o dönemde 600 bini geçmektedir. Özellikle İmam Buhari ve Maliki tarafından rivayet edilen hadislerin çoğuna karşı çıkmıştır. Hadislerde Kuran’a uygunluk ilkesini ilk getiren zat da kendisidir. Bu yönüyle dönemin ileri gelenlerinin tepkisin çekmiştir. Ebu Hanife olan ismi Ebu Cife olarak değiştirilmiştir. Ebu Cife, kelime anlamı bakımından yoz, çirkin, pislik anlamlarına gelmektedir. Ancak kendisi tüm eleştirilere, kırbaç cezalarına ve sürgünlere rağmen bildiğinden şaşmamış ve ömrünün sonuna kadar Büyük İmam lakabını hak ederek yaşamıştır.
Kamu Yararını Ön Plana Çıkarması
Maslahat adlı yöntemi ilk uygulana imamların başında gelmektedir. Çözülmesi zor davalarda dahi halkın çıkarını ön planda tutmuştur. Bu noktada Emeviler ve Abbasiler dönemindeki sünnet geleneğini sıklıkla eleştirmektedir. Meselelerin Kuran ayetlerine ve akıl yoluyla çözülebileceğine inanan İmam-ı Azam ömrünün sonuna kadar bu anlayışını terk etmemiştir.
Kadınlara Haklar Tanıması
İmam-ı Azam döneminin en yenilikçi imamlarından biri idi. Hemen hemen 
her dini ve sosyal alanda reform yoluna gitmiş, aydınlıkçı bir fikir önderi olarak tanınmıştır. Kadınların erkeklerle eşit olduğunu savunan Ebu Hanife onlara da söz hakkı tanımıştır.
Tercüme ile Namaz Kılınabilir Diyen İlk Alim
Emeviler döneminde Arapça kutsal dil ilan edilmiş ve bunun dayanağı olarak da Kuran’ın Arapça olarak nazil edilmesi öne sürülmüştür. Buna şiddetli bir şekilde karşı çıkan Büyük İmam, namazın her dilde kılınabileceğini öne sürmüştür. Mustafa Kemal Atatürk, Kazım Karabekir Paşa’ya İmam’ı Azam’dan etkilenerek şöyle demiştir: ”Kuran tercüme edilemez demek, Kuran’ın mana ve anlamı yoktur.”
Ebu Hanife, yaptığı reformlarla adından sıkça söz ettiren ve hala tartışmaya açık olan bir liderdir. Dinin her dilde yaşanabileceğini ileri süren zat, bu yönüyle de ilerici ve aydın bir imam olduğunu ispatlamaktadır.
Mal ve Haklar Konusunda Tamamen Adil Davrandı
Hakkında yazılan tüm kitaplar Ebu Hanife’nin ekonomik olarak eşitlikçi ve adil bir politika ortaya koyduğunu gözler önüne sermektedir. Kamu malından tek bir şeyin çalınmasının dahi zulüm olduğunu belirten Ebu Hanife, ileri gelenlerin dahi hırsızlık durumlarında fetvalarının hükümlerinin geçersiz sayılması gerektiği düşüncesindedir.
İdealist Bir Karakterdi
Dönemin zor koşullarına karşı asla geri adım atmadı. O dönemde ve sonrasında yazılan kitapların büyük çoğunluğu bu yöndedir. Ancak aleyhinde yazılan eserler de bulunmaktadır. Yaşamından ölümüne kadar büyük tehditler altında yaşadı. Çeşitli zamanlarında sürgünlere gönderildi. Ancak orada da çalışmalarına ve fetvalarına devam etti. Zehirle öldürülürken dahi metanetini bozmadığı söylenmektedir. İlim ve fıkıh alanında ürettiği tüm eserler günümüzde hala en önemli kaynaklar arasında sıralanmaktadır.
Kaynakça:
Yaşar Nuri Öztürk-İmam-ı Azam Savunması
Yazar: Aytaç Arslan