Ayaklar günlük olarak yürüme, koşma, zıplama ve tırmanma gibi aktivitelerden dolayı çok fazla kullanılırlar. Bu yüzden doğal olarak birçok farklı soruna maruz kalabilmektedirler ve yaralanmalardan iltihaplanmaya kadar, birçok farklı tipte sorunla karşılaşmaktadırlar. Ayakların her biri 26 kemikten oluşur ve bu da onları vücudun en karmaşık uzuvlarından biri yapar. Bununla birlikte, Pediatri Koleji’ne göre, bir kişi yaşam boyu yaklaşık 150.000 mil yürür, bu da dünyayı altı kez dolaşmaya eşdeğerdir. Uygun olmayan ayakkabılar, diyabet ve yaşlanma gibi faktörler ayak problemlerine katkıda bulunan başlıca nedenler arasındadır. Aşağıda en sık karşılaşılan ayak problemlerinden bazılarını, nedenlerini ve ne zaman tedavi edileceği hakkında bilgiler bulunmaktadır.
Sporcu Ayağı
Sporcu ayağı en çok nemli bölgelerde yürüyüş yapmaktan kaynaklanmaktadır ve çok bulaşıcı bir rahatsızlık olabilmektedir. Sporcu ayağı, genellikle ayak parmakları arasında bulunan derinin mantar enfeksiyonu olması durumudur. Bununla birlikte, bu enfeksiyon yayılabilir, ciddi rahatsızlık verebilir, kaşıntı ve hatta ağrıya neden olabilmektedir.
Nedenleri: Bir bireyin en sık mantara maruz kaldığı alanlar, duş veya havuzun içinde ayağında mantar olan kişilerin yalınayak gezdiği alanlardır. Çünkü mantar ılık, nemli bölgelerde gelişmeye meyillidir. Sıcak ve nemli ayakkabı giymek mantarın büyümesine ve yayılmasına neden olabilmektedir. Bu durum oldukça bulaşıcıdır, eller, kasık ve saç derisi dahil olmak üzere cildin diğer alanlarına da yayılabilmektedir.
Belirtileri:Sporcu ayağı kaşıntı, çatlama, kabarma ve ayakların soyulmasına neden olmaktadır. Bu durum genellikle dördüncü ve beşinci ayak parmakları arasında başlar, daha sonra diğer parmaklara yayılır. Ayrıca kişi topuklarda veya ayak parmaklarının derisinde çatlaklar geliştirebilir.
Tedavi: Kişi ayaklarını temiz, kuru tutmalı ve ayrı bir havluyla kurutmalıdır. Antifungal tedaviler çoğu eczanede ayaklara uygulanacak spreyler, tozlar veya losyonlar halinde bulunmaktadır. Mantar tedaviden sonra yayılır ya da kötüleşirse, kişi bu durum için oral antifungal ilaçlar reçete edebilecek bir doktorla görüşmelidir.
Bunyonlar
Özellikle küçük veya dar ayakkabılar bunyonlara neden olabilmektedir. Bunyonlar, ayak başparmağı üzerinde bir yumru oluşmasına neden olan ayak anormallikleridir. Bu, başparmağın hafifçe içe doğru dönmesine neden olabilir. Doktorlar bunyonlara halluks valgus demektedir. Kadınların dar ayakkabılardan gelen baskıların artması nedeniyle bunyon olma olasılığı daha yüksektir.
Nedenleri: Küçük veya dar ayakkabı giymek bunyonların gelişmesine neden olabilmektedir. Sıkı ayakkabılar, ayak kemiğinin ayak başparmağının kemiğiyle birleştiği metatarsofalanjal eklem (MTP) üzerine baskı uygular. Ayrıca ailede bunyon geçmişi olması da bir risk faktörüdür. Ek olarak, romatoid artrit veya çocuk felci gibi bazı durumlar bunyon geliştirme olasılığını arttırmaktadır.
Belirtileri: Bunyonlu bir birey, bazı semptomlardan bir veya daha fazlasına sahip olabilmektedir. Bu semptomlar aşağıdaki gibidir:
• Ayağın yan tarafındaki görünür durumdaki bir yumru
• Başparmağın üstündeki veya etrafındaki hassasiyet
• Ayak parmağının altındaki kemikte nasır
• Ayak başparmağını hareket zorluğu
• Yürürken ayak başparmağında ağrı
Tedavi: Konservatif tedavi önlemleri genellikle bunyon semptomlarını iyileştirmektedir. Bir kişi yüksek topuklu ayakkabılar yerine uygun ayakkabı giymelidir. Ayrıca, ayakkabı mağazasından veya bunyonu ekstra basınçtan koruyan eczaneden bunyon pedi satın alabilirler. Bez kaplı bir buz torbasıyla 10 dakikalık artışlar şeklinde buz uygulamak da iltihaplanmayı azaltabilmektedir. Ayak bakımı konusunda uzmanlaşmış bir doktor, ısmarlama ayakkabı ekleri veya ayak başparmağını düzeltebilecek bir atel yazabilir. Kişinin bunyonu azalmaz ve sürekli ağrıya neden olursa, bu durumu düzeltmek için ameliyat olma tercih edilebilir.
Diyabetik Nöropati
Diyabetli kişiler kan şekeri dalgalanmalarına daha yatkındır. Diyabetik nöropati tek bir durum değildir, diyabet nedeniyle ayaklara zarar veren bir grup durumdur.
Nedenleri: Zamanla, yüksek kan şekeri seviyeleri sinirlere, özellikle de ayaklardaki sinirlere zarar verebilmektedir. Diğer faktörler arasında, ailede sigara içme, alkolizm veya diyabetik nöropati öyküsü gibi durumlar bu sinir hasarını daha da kötüleştirebilmektedir.
Belirtileri: Diyabetik nöropati belirtileri ayaklarda uyuşma, karıncalanma ve ağrıyı içermektedir. Bu, duygu eksikliği nedeniyle ayaklarda yaralanma veya sakatlanmalar yaşayan kişinin daha büyük bir risk yaşamasına katkıda bulunabilmektedir.
Tedavi: Sağlığı ve kan şekeri kontrolünü sağlamak, kişinin diyabetik nöropatisini tedavi etmesine yardımcı olabilmektedir. Doktor sinir hasarını tersine çeviremese de kötüleşmesini önlemek için tedaviler önerebilir. Diyabetli kişi düzenli ayak muayeneleri için de gitmelidir. Ayak tırnaklarını profesyonelce düzeltmek ve ayak yaralarını tespit ettikleri takdirde tıbbi yardım almak isteyebilirler.
Batık Ayak Tırnakları
Batık ayak tırnakları rahatsızlığa neden olur ve tedavi edilmezse bu tırnaklar düşebilirler. Batmış ayak tırnakları, içe doğru büyümeye başladığında oluşmaktadır ve bu da ciddi ağrı ve rahatsızlığa neden olabilmektedir.
Nedenleri: Uygun olmayan ayakkabı giymek genellikle batık ayak tırnaklarına neden olmaktadır. Üst kısmında çok dar veya çok sıkı olan ayakkabılardan gelen basınç, parmak uçları üzerinde ekstra baskı oluşturabilmektedir. Diğer nedenler arasında ayak tırnaklarını çok kısa kesmek veya koşu dahil olmak üzere bazı faaliyet nedeniyle ayaklarda oluşan travma gibi nedenlerden dolayı batık tırnak oluşabilir. Ayrıca ailesinde batık tırnak geçmişine sahip olmak da kişinin riskini artırabilmektedir.
Belirtileri: Batmış ayak tırnaklarının yeri, enfeksiyonun var olduğunu gösterebilecek şekilde kızarıklığa, şişmeye, ağrıya ve hatta ayak tırnağından drenaja neden olmaktadır.
Tedavi: Batmış ayak tırnaklarını tedavi etmenin ve önlemenin birkaç yolu vardır. Ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Ayakları antibakteriyel sabunla yıkamak, temiz ve kuru tutmak.
• Tırnaklar yumuşak olduğunda ayak tırnaklarının banyodan hemen sonra kesmek
• Tırnakları yuvarlak bir şekilde kesmek, içe doğru büyüme riskini azaltabilir
• İyi oturan ve sivri ucu olmayan ayakkabılar giyilmelidir
Ayak tırnağı enfekte olmuşsa veya evde bakım durumu iyileştirmiyorsa, uzman bir ayak doktoruyla veya ortopedi cerrahıyla görüşmelidir. Ortopedi cerrahı veya pediatristin, ayak tırnağının bir kısmını çıkarması ve enfeksiyonu tedavi etmek için antibiyotik vermesi gerekebilmektedir.
Plantar Fasiit
Amerikan Ortopedi Doktorları Akademisi’ne göre plantar fasiit, topuk ağrısının en sık nedenidir. Bu durum, ayağın altındaki plantar fasya iltihaplandığı zaman meydana gelmektedir. Ayrıca bu bağ, ayağın kemerini desteklemekten sorumludur.
Nedenleri: Plantar fasiit, çoğunlukla açık bir sebebi olmayan inflamatuar bir durumdur. Doktorlar bu duruma idiyopatik plantar fasiit olarak bakmaktadırlar. Risk faktörleri arasında obez olmak, çok yüksek ayak kemerine sahip olmak, baldır kaslarına sahip olmak ve koşmak gibi topuğu tekrarlayan baskı yapan etkinliklere katılmaktır.
Belirtileri: Plantar fasiit, kişinin topuğun dibinde ağrı hissetmesine neden olmaktadır. Bu ağrı genellikle sabahları yataktan kalkarken hissedilen ilk ağrıdır ve ağrı da aktivite ile daha da kötüleşebilmektedir.
Tedavi: Çoğu kişi evde tedavi ile plantar fasiit tedavisini yapabilmektedir. Ayağı dinlendirmek ve buz uygulamak iltihabı azaltmaktadır. Ayrıca İbuprofen veya naproksen sodyum gibi steroidal olmayan antienflamatuar ilaçlar (NSAID’ler) ağrı yönetiminde yardımcı olabilmektedir. Ayağın fiziksel aktivite öncesinde, sonrasında ve gün boyunca iyice gerilmesi ve ayrıca destekleyici ayakkabılar giymek topuk ağrısının azalmasına yardımcı olabilmektedir. Bireyin plantar fasiiti bu tedavilerle iyileşmezse, fizik tedaviyi deneyebilir veya daha ileri tedaviler için pediatrist veya ortopedi cerrahı ile görüşmelidir. Enflamasyonu azaltmak için steroid enjeksiyonları önerilebilir veya doktor topuğa ekstra destek sağlamak için ısmarlama ortezler önerebilmektedir.
Kabarcıklar
Terli ayaklar kabarcıkları daha olası hale getirmektedir. Kabarcıklar yaygın bir oluşumdur ve çoğu kişi bu kabarcıkları yaşamlarının bir noktasında yaşamaktadırlar.. Uzun süre yürüdükten veya koşulduktan sonra ortaya çıkarlar, özellikle de ayaklar terlerse veya uygun olmayan ayakkabılar giyildiğinde oluşmaktadır. Kabarcıklar sıvı dolu torbacıklar halinde ortaya çıkar ve genellikle ciddi bir endişe söz konusu değildir. Kabarcıkları patlatmamak, kendi başlarına iyileşmelerini sağlamak en iyisidir, ayrıca bir bandaj uygulamak rahatlama sağlayabilmektedir. Eğer kabarcıklar grip benzeri semptomlarının yanında düzenli olarak ortaya çıkarsa, bir doktorla görüşülmelidir.
Nasır
Nasırlar genellikle ayak tabanlarında veya ayak parmaklarında bulunan kalınlaşmış cilt lekeleridir ve başlangıçta normal de ağrısızdırlar. Bu alanlar cildi korumak ve vücudu kabarma oluşumuna karşı korumak için oluşmaktadır. Nasır, bunyon, çekiç burunlu veya uygun olmayan ayakkabılardan kaynaklanabilmektedir. Zamanla ağrılı olabilirler ve tedavi edilmelidirler. Nasır için sıvı maddeler mevcuttur ve bunlar nasır üzerindeki baskıyı hafifletir ve zamanla iyileşmesini sağlamaktadır. Ayrıca bazı durumlarda ise, doktor cerrahi olarak çıkarılmasını önerebilmektedir.
Topuk Dikeni
Bir topuk mahmuzu, topuk kemiği ile ayağın kemeri arasında gelişen kalsiyumun bir çıkıntısıdır. Birçok birey için semptom yoktur ancak diğerleri için acı verici ve iltihaplara neden olabilmektedir. Bu kolayca teşhis edilebilen ve onaylanması için tıbbi görüntüleme gerektiren bir durum değildir. Topuk mahmuzları, kas ve bağlardaki uzun süreli zorlanmalardan kaynaklanmaktadır. Ayrıca artrit, aşırı vücut ağırlığı ve kötü malzemeden yapılmış veya aşınmış ayakkabılar giymekten oluşabilmektedirler. Tedaviler arasında soğuk kompres, antienflamatuar ilaç enjeksiyonları, OTC ağrı kesici ilaçlar, dinlenme ve ortotik ayakkabı ekleri bulunmaktadır.
Pençe Ayak
Pençe ayağı olarak da bilinen pençe parmağı, ilk ayak ekleminin yukarı doğru ve ikinci ayak ekleminin aşağı doğru işaret ettiği durumdur. Bazen bu durum doğumdan olabildiği gibi daha sonra da aniden ortaya çıkmaktadır. Bazı kişiler için rahatsızlığa neden olmaz, bazıları için ise acı verici olabilmektedir. Pençe parmağı diyabet, romatoid artrit ve serebral palsi dahil olmak üzere diğer durumların bir işareti olabilmektedir. Tedaviler atelleri, uygun ayakkabıları, egzersizleri, bazı ilaçları ve bazen de ameliyatı içerebilmektedir.
Ayak Çürüğü
Ayak morluklarına metatarsalji de denilmektedir. Yüksek etkili egzersizlerden sonra veya zayıf ayakkabı giyildiğinde ortaya çıkabilmektedir. Alternatif olarak, altta yatan bir durumun işareti olabilmektedir. Ayak parmakları ile ayak kemeri arasındaki alan, sanki ayakkabıların üzerinde taş varmış gibi ara sıra keskin ağrılar ve uyuşma hissedilmektedir. Ayrıca bu belirtiler zamanla kötüleşebilmektedir. Genel olarak tedaviler dinlenme, buz torbası uygulama ve daha iyi oturan ayakkabılar almayı içermektedir. Ayrıca ağrı düzelmezse veya daha da kötüye giderse, doktora gidilmelidir.
Kaynakça:
scpod.org
clevelandclinic.org
scpod.org
orthoinfo.aaos.org
orthoinfo.aaos.org
niddk.nih.gov
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu