Herhangi bir eklem gibi, faset eklemleri artrit geliştirmektedir ve bu artrit tipine faset artropatisi denmektedir. Ayrıca Faset eklem osteoartriti (FJOA) olarak da adlandırılmaktadır. Omurganın sırtındaki faset eklemleri, omurlar denilen özel kemikleri bir arada tutar ve omurgada çeşitli hareketler sağlamaktadırlar. Faset artropatisi faset eklemleri dejenere olduğunda veya aşındığında ortaya çıkmaktadır. Özellikle, kıkırdak ve sıvının faset eklemleri arasındaki koruyucu minder ince olabilmektedir, ayrıca aşınma ve yıpranma nedeniyle hasar oluşabilmektedir. Sonuç olarak, eklemlerdeki kemikler birbirine sürtünür veya olması gerektiği gibi hareket edemez; bu da ağrıya, şişmeye ve sertliğe neden olmaktadır. Hiçbir tedavi olmasa da, ağrı ve sertlik tedavisi yaşam kalitesini önemli ölçüde arttırmaktadır.
Faset Artropatisine Ne Sebep Olur?
Faset artropatisinin ortak ve tek neden olduğu düşünülmektedir. Bu ortak neden de yaşlı erişkinlerde sırt veya boyun ağrısıdır. Faset eklemleri arasındaki kıkırdak parçalandığında veya hasar gördüğünde faset artropatisi meydana gelmektedir. Buna neden nedenler vardır ve bu nedenler aşağıdaki gibidir:
Osteoartrit: Bu dejeneratif hastalık eklemlerde kıkırdak yıpranmasının sonucudur. Kalça ve dizlerde en sık görülmesine rağmen faset eklemleri de dahil olmak üzere herhangi bir eklemi etkileyebilmektedir.
Kazalar veya yaralanmalar: Araba kazası, spor yaralanması veya düşme faset artropatisine yol açan faset eklemlerinden bir veya daha fazlasına zarar verebilmektedir.
Faset bağlantılarda aşınma ve yıpranma: Ağır kaldırma, uygun olmayan duruş ve disk sorunları, kıkırdakta aşınmaya neden olabilecek faktörlerden bazılarıdır.
Belirtileri
Faset artropatisinin en sık görülen nedenlerinden biri de ağrıdır. Bunun yanında Faset artropatisi olan kişiler başka belirtiler de yaşamaktadırlar ve bu belirtiler aşağıdaki gibidir:
• Eğilirken veya geriye yaslanırken kötüleşen sırt veya boyun ağrısı
• Vücudu bükerek veya nesneleri kaldırarak ağırlaşmış bel ağrısı
• Sırt veya boynun bir kısmını hareket ettirememe veya sertlik
Bel ağrısının faset artropatisinden veya başka bir şeyden kaynaklandığını bilmek zordur. Sırt kas yaralanmaları, burkulmalar veya disk problemleri gibi diğer problemler de benzer semptomlara neden olmaktadır ve ağrı kişiden kişiye büyük ölçüde değişmektedir.
Risk Faktörleri
Faset artropatisinin tek ve açık bir nedeni yoktur. Bazı risk faktörleri olabilmektedir, ancak sırtın hangi bölgesinden etkilendiğine bağlı olarak değişmektedir.
Boyunda faset artropati
Omurganın üst kısmı, boynun omurunu içermektedir ve omurganın servikal alanı olarak bilinmektedir. Bu bölgeyi etkileyen faset artropatisi önemli risk faktörleri gibi görünmemektedir. Aslında yapılan bir çalışmanın incelemesine göre, servikal faset artropatisi ile cinsiyet, yaş, vücut ağırlığı veya fiziksel aktivite arasında bağlantı olmadığı belirtilmiştir. Bununla birlikte, kaldırma, çekme veya taşıma gibi yorucu faaliyetlerin servikal faset artropatiye neden olup olmayacağına dair hiçbir araştırma çalışması yapılmamıştır.
Lomber faset artropati
Omurganın bel bölgesi, omurganın eğri olduğu sırtın küçük kısmında bulunmaktadır. Bu alan, vücudun ağırlığının çoğunu taşıyacak şekilde oluşmuştur. Bu bölgedeki omurlar, omurgadaki diğer omurlardan daha büyük ve geniştir. Bel bölgesini etkileyen faset artropatisinin bazı risk faktörleri vardır, ancak bunları doğrulamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Lomber faset artropati olası risk faktörleri içermektedir. Bu olası risk faktörleri aşağıdaki gibidir:
• Yaş: Lomber faset artropatisi yaşlılarda daha sık görülmektedir
• Cinsiyet: Kadınların bel faset artropatisi oluşturma olasılığı erkeklerden daha fazladır
• Etnik yapı: Afrikalı Amerikalıların lomber faset artropatisi geliştirme olasılığı daha düşüktür
• Vücut ağırlığı: Kilolu kişiler Lomber faset artropatisi riski yaklaşık olarak üç kat daha yüksektir.
Kalıtım
Bazı kişiler genetiklerinden dolayı faset artropatisi geliştirmeye yatkındırlar veya aile öyküsü vardır. Kalıtım, faset artropatisine yol açabilen arkadaki disklerin parçalanması veya bozulmasında rol oynamaktadır. Faset artropatisinin yanı sıra diğer osteoartrit şekilleri de ortaya çıkmaktadır. Kalça ve dizleri etkileyebilecek bu diğer osteoartrit tipleri genetik ile bağlantılıdır. Ayrıca faset artropatisinin de bu risk faktörünü taşıması olası bir durumdur.
Teşhisi
Faset eklem hasarı görüntüleme testleriyle teşhis edilmektedir. Doktor görüntüleme testleri kullanarak faset artropatisi tanısı koyabilmektedir. Bu testler faset eklemlerindeki hasarı belirlemek için omurgadaki kemiklere ve eklemlere bakılır. Faset artropatisini teşhis etmek için, tıbbi uzman görüntüleme testlerinin birini veya daha fazlasını kullanmaktadır. Bu görüntüleme testleri aşağıdaki gibidir:
• Röntgen
• Kemik taraması
• Bilgisayarlı tomografi (BT) taraması
• Manyetik rezonans görüntüleme (MRG)
Bu testlerin sonuçları, kişi de hangi faset eklemlerinin zarar gördüğünü ve varsa hasar ciddiyetini ortaya çıkarmaktadır.
Tedavi
Faset artropati tedavisi, ağrı ve sertliğin giderilmesine ve kişinin mümkün olduğunca aktif kalmasına yardımcı olmaktadır. Bazı tedavi şekilleri vardır ve bu tedaviler aşağıdaki gibidir
• İbuprofen, aspirin ve naproksen gibi steroidal olmayan antienflamatuar ilaçlar (NSAID’ler). Bu ilaçlar ağrıyı hafifletmeye ve iltihabı azaltmaya yardımcı olmaktadırlar, ayrıca bu ilaçları doktor gözetiminde alınmalıdırlar.
• Fizik Tedavi, özel egzersizlerle kişinin omurgada bir miktar kuvvet ve hareket kazanmasına yardımcı olmaktadır.
• Radyofrekans ablasyonu, bu prosedür de etkilenen faset eklemindeki bir siniri kapatmak için radyofrekans dalgaları kullanılmaktadır. Bu, sinirlerin beyine ağrı sinyalleri göndermesini önlemektedir.
• Anestezik enjeksiyonlar, doktorun ağrı kesiciyi veya anesteziyi doğrudan omurganın içine enjekte etmek için iğne kullanma işlemidir
• Omurga cerrahisi, spinal füzyon olarak bilinen bir prosedür, etkilenen spinal kemiklerin bir kemiğe kaynaşması için kullanılmaktadır. Bu, hasarlı faset eklemlerinin hareket etmesini durdurarak ağrıyı hafifletmektedir.
Önleme
Yürüme gibi düzenli düşük etkili faaliyetler eklemler üzerinde yumuşak etkiler yaratır. Faset artropatisini önlemek her zaman mümkün olmamakla birlikte, kişinin geliştirme riskini azaltmak için atabileceği adımlar vardır. Bu adımlar aşağıdaki gibidir:
• Sağlıklı vücut ağırlığını korumak: Fazla kilolu olmak osteoartrit ve faset artropatisi riskini arttırmaktadır.
• Düzenli egzersiz yapmak: Yürümek, yüzmek ve diğer düşük etkili faaliyetler eklemler üzerinde kolaydır ve düzgün hareket etmelerine yardımcı olmaktadır.
• Yaralanmalardan kaçınmak: Kazalar olur, ancak uygun önlemler alındığında bazı yaralanmalar önlenebilmektedir. Spor yaparken kişi koruyucu giysiler giymeli, uygun kaldırma teknikleri kullanmalı ve çok ağır nesneler kaldırmamalıdır.
• İyi duruş sürdürmek: Kişi otururken, ayakta dururken ve yürürken sırtını dik tutmaya dikkat etmelidir.
• Sigara içmemek: Sigara içmek vücudun dokularına ve kemiklerine zararlıdır.
• Sağlıklı diyet yemek: Dengeli meyve, sebze, kepekli tahıllar ve yağsız protein diyeti kemik ve eklemlerin ihtiyaç duyduğu besinleri içermektedir.
• Takviyeler almak: Bazı kişiler kemikleri sağlıklı tutmak için kalsiyum veya D vitamini takviyelerinden faydalanabilirler. Kişiler takviyeleri almadan önce mutlaka uzman bir doktorla görüşmelidir.
Maalesef, faset eklemleri bir kez hasar gördüklerinde iyileşemezler. Ancak bu, rahatlama şansı olmadığı anlamına gelmemektedir. Faset artropatisinin ağrılarını, ilaçlar ve fizik tedavi de dahil olmak üzere yönetmek için birçok tedavi seçeneği mevcuttur. Sağlık uzmanıyla görüşmek ve kişiselleştirilmiş tedavi planını takip etmek, daha sağlıklı ve daha aktif yaşam sürdürme şansını artırmaktadır.
Kaynakça:
nih.gov
biomedcentral.com
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu