Fenilalanin, vücutdaki proteinleri, nörotransmiterleri ve diğer önemli molekülleri oluşturan bir amino asittir ve iki şekilde bulunur. Besin takviyeleri, benzersiz mekanizmalar ve sağlık etkileri ile birlikte farklı fenilalanin formları içerebilir. Bu yazıda fenilaninin ne olduğu, yapısı, işlevi hakkında bilgiler bulunmaktadır.
Yapısı
Fenilalanin molekülü, aynı yapıya sahip ayna görüntüleri olan L ve D-fenilalanin olmak üzere 2 farklı forma sahiptir. Yukarıdaki resimde gördüğünüz gibi, bunlar yalnızca uzaya farklı şekilde yönlendirilmişlerdir. L-fenilalanin, çeşitli yiyeceklerde doğal olarak oluşan aktif formdur. Vücutta proteinleri ve diğer molekülleri yapmak için kullanır. D-fenilalanin, laboratuarda yapılan sentetik formdur. Vücudunuz kısmen L formuna dönüştürür veya idrarla yok eder, ancak aşağıda tartışılan bazı spesifik sağlık etkilerine de sahiptir. Takviyeler DLPA (DL-fenilalanin) olarak bilinen ya da eşit miktarlarda bir karışım içerebilir.
Fenilalaninin yararları olduğunu düşünenlerin savundukları şunlardır:
• Vitiligo ile yardımcı olur
• Depresyon ile yardımcı olabilir
• Yağ yakmayı destekler
• Madde bağımlılığını azaltabilir
Olası faydası olmadığı düşünenlerinde ileri sürdükleri şunlardır:
• Mide bulantısına neden olabilir
• Fenilketonüri hastaları için tehlikeli
• Kan basıncı üzerinde karışık etkileri var
• Parkinson hastalığı tedavisi ile etkileşime girer.
Fenilalanin Gıdalar
Protein bakımından zengin yiyeceklerin çoğu, iyi miktarda L-fenilalanin içerir. Bunlar arasında şu gıdalar bulunmaktadır:
• Yumurtalar
• Süt ve süt ürünleri
• Baklagiller (fasulye ve fıstık)
• Ayçiçeği ve susam tohumları
• Kırmızı et ve kümes hayvanları
• Balık
Çeşitli iyi protein kaynaklarını yemek size en uygun fenilalanin alımını sağlar. Fenilketonüri (PKU) olarak adlandırılan doğuştan metabolik bozukluğu olan kişilerde fenilalanin oranı yüksek olan tüm yiyecek ve takviyeleri kullanmamalıdır.
İşlevi
Diğer amino asitlerle birleştirilmiş L-fenilalanin, tüm vücudun yapısını ve hassas fonksiyonlarını destekleyen proteinler oluşturur. L-fenilalanin, başka bir amino asite, tirosine dönüşür ve bu, ayrıca şunları sağlamaktadır:
• Dopamin, epinefrin ve norepinefrin (temel nörotransmiterler ve adrenal hormonlar)
• Melanin (cilt pigmenti)
• Tiroksin (tiroid hormonu)
Aynı zamanda iştahı azaltan bir hormon olan CCK’nın salınımını da arttırmaktadır. Bu karmaşık roller sayesinde, L-fenilalanin zihinsel sağlığı, bilişi, cilt görünümünü, kilo kontrolünü ve daha fazlasını etkileyebilir. Vücut, bu amino asidin diğer D şeklini yapı taşı olarak kullanamaz. Bunun yerine, D-fenilalanin iltihapla mücadele eder ve zevk, ağrı, bağışıklık ve ruh halini kontrol eden doğal opioidleri arttırır.
Fenilalanin Yan Etkileri ve Güvenliği
Tüm ek formlar klinik çalışmalarda güvenliydi ve önemli yan etkilere neden olmadı. Bununla birlikte, L-fenilalanin yüksek dozlarda bulantıya neden olmuştur. FDA’ya göre, L-fenilalanin gıdalarda ve takviyelerinde genellikle güvenli olarak tanınır (GRAS)
Diyabet Riski
1680 genç erişkinlerde, artan aromatik ve dallanmış zincirli amino asit alımları, insülin direnci ve daha yüksek diyabet riski ile ilişkilendirilmiştir. Bağlantı erkeklerde aşağıdakilerde dahil daha güçlü olduğu belirlenmiştir:
• Fenilalanin
• Tirozin
• Lösin
• Isolösin
• Valin
Kan Basıncı Üzerindeki Etkileri
Fenilalaninin kan basıncını arttırma potansiyeli hakkında halkın endişesi var, ancak çalışmalar karışık etkileri ortaya koymaktadır. 4.000’den fazla hasta ile yapılan gözlemsel bir deney, artan fenilalanin alımı ile yüksek tansiyon arasında bir bağlantı olduğunu göstermiştir. Bununla birlikte, kontrollü bir klinik çalışma bu etkiyi doğrulamamıştır. Diğer yandan, fenilalanin sıçanlar üzerinde yapılan birçok çalışmada kan basıncını düşürdü ve kan damarlarını korumuştur. Ek çalışmalar bu çelişkili bulgular üzerine daha fazla ışık tutmalıdır.
Fenilketonüri
fenilketonüri (PKU) nadir görülen doğuştan metabolik bozukluğu olan kişilerde görülür ve fenilalanini uygun şekilde parçalayamazlar. Bu amino asidin birikmesi sırayla beyin hasarına ve bilişsel bozulmaya neden olmaktadır. Bozukluk, fenilalanini tirosine dönüştüren bir enzim olan kalıtımsal bir fenilalanin hidroksilaz (PAH) eksikliği nedeniyle oluşur. PAH eksikliği, hastaların az miktarda fenilalanini metabolize edebildiği daha hafif bir formdur. Fenilketonürikler, fenilalanin alımını en aza indirmek için özel bir düşük proteinli diyeti takip etmelidir. Açıkçası, tüm fenilalanin takviyelerinden uzak durmaları gerekir.
Aspartam, fenilalanin içeren yapay bir tatlandırıcıdır. Diyet tozu (ve çiklet) gibi şekersiz ürünler içerebilir. Fenilalanin veya aspartam içeren tüm yiyecek ve içecekler, fenilketonüri hastaları için bir uyarı etiketine sahip olmalıdır. Katı diyet rejiminin yanı sıra, bilim adamları bu hastalık için gen tedavisi de dahil olmak üzere yeni tedavi seçenekleri geliştirmektedirler.
İlaç Etkileşimleri
Ek ilaç etkileşimleri tehlikeli olabilir ve nadir durumlarda hayatı tehdit edici olabilir. Takviye yapmadan önce daima doktorunuza danışılmalı, kullanılan veya kullanılmayı düşünülen tüm ilaçlar ve takviyeler hakkında bilgi verilmelidir. Fenilalanin, Parkinson hastalığı için bir ilaç olan L-DOPA ile etkileşime girer. L-DOPA’nın beyne taşınmasını engeller ve açık” enomen olarak bilinen klinik bir cevapta keskin değişikliklere neden olabilir. Bazı kişilerin Parkinson hastalığı için fenilalanin takviyesi kullanması, bu etkileşimi özellikle önemli ve tehlikeli kılmaktadır.
Hassas Gruplar
Çocuklar fenilalanini iyi tolere ediyor gibi gözüküyorlar, ancak tıbbi gözetim altında almaları gerekiyor. Hamile kadınlar, güvenlikleri hakkında daha fazla bilgi edinene kadar tüm fenilalanin takviyelerinden uzak durmalıdır. Fenilketonüri (PKU) olan anneler fenilalanin takviyesinden kesinlikle kaçınmalıdır.
Fenilalanin Takviyeler ve İncelemeler
Fenilalanin takviyeleri, tıbbi kullanım için FDA tarafından onaylanmamıştır. Genel olarak, düzenleyici kurumlar, takviyelerin kalitesini, güvenliğini ve etkinliğini garanti etmemektedir. Takviye almadan önce uzman bir doktorla görüşülmelidir. Hem L hem de D-fenilalanin genellikle 500 mg kapsüller şeklinde satılmaktadır. L-fenilalanin içeren dökme toz da mevcuttur. Kullanıcılar L-fenilalanin ile depresyon, anksiyete ve zihinsel açıklık için olumlu deneyimler bildirirler. Bununla birlikte, birçok insanın bu takviyeden bir faydası olmadı ve hatta bazılarında ruh hali dalgalanmaları ve baş ağrıları yaşanmıştır. İnsanlar kronik ağrı için D-fenilalanin alırlar ve çoğu sonuçtan memnun kalırlar. Bazıları ise odak ve enerjilerini geliştirdiklerini söylemektedirler.
Fenilalanin Genetiği
Fenilalanin hidroksilazı (PAH) kodlayan gendeki varyantlar fenilketonüri ile ilişkilidir. 160 denekten oluşan klinik bir çalışmada, SNP EX6-96 ve R243Q, fenilketonürikler arasında en yaygın PAH varyantıdır. Bu gendeki diğer yaygın değişkenler, sağlıklı insanlarda hafıza performansıyla ilişkilendirilmiştir. 600 erişkin üzerinde yapılan bir çalışmada, rs2037639’da GG genotipine sahip olanlar daha kötü sözel belleğe sahiptir. 
Fenilalanin, zihinsel sağlığı ve metabolizmayı destekleyen nörotransmiterler ve proteinler oluşturur. Yumurta, peynir, fasulye ve et gibi protein bakımından zengin besinler, bu amino asidin mükemmel kaynaklarıdır. Fenilalanin vitiligo ile yardımcı olabilir ve depresyon tedavisini iyileştirebilir. Kilo kontrolü, madde bağımlılığı ve Parkinson hastalığı için yeterli kanıt yoktur. Muhtemelen ağrı yönetimi ve dikkat bozuklukları için çalışmaz. Takviyeleri sağlıklı yetişkinler için muhtemelen güvenlidir. Hamile kadınlar, çocuklar ve Parkinson hastalığına ilaç kullanan kişiler, bunlardan kaçınmalıdır. Fenilketonüri hastaları fenilalanini metabolize edemezler. Bu amino asitin tüm kaynaklarından uzak durmalı ve özel düşük proteinli bir diyeti izlemelidirler. Takviye almadan önce uzman bir doktora danışılması tavsiye edilir.
Kaynakça:
nih.gov
aaos.org
uwhealth.org
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu