Yaz aylarında çok sıcak hava vücudumuzu etkiler. Sıcaklığın, özellikle nemle birlikte olursa etkisi artmaktadır. Sıcaklıkla birlikte damarlar genişler, terleme devreye girer. Böylece vücut ısısı düşürülmeye çalışılır. Terleme ile su kaybı gerçekleşir. Su kaybı tuz kaybından fazladır. Aşırı sıcakta terleme mekanizmaları da bozulur. Sıvı kaybını azaltmak için böbrekler idrar miktarını azaltır. Vücut suyunun azalması ve kan sodyumu (tuzu) azalarak organlarda hasar meydana gelir.
Vücut ısısının 40 derecenin üzerine çıkmasıyla sağlıklı hücreler zarar görür. Vücut ısısı 41 derecenin üzerine çıkmaya başlayınca karaciğer, beyin, böbrek ve diğer organlar ciddi olarak etkilenir ve işlevleri bozulur.
65 yaş üstü kişiler ve 4 yaş altı çocukların ısı kontrol merkezleri yükse
k ısı ile mücadele yetenekleri daha az olduğu için güneş çarpmasından daha fazla etkilenirler. Ayrıca hamileler, şeker hastaları, tansiyon hastaları, kalp hastaları, akciğer hastaları ve böbrek hastaları sıcaktan daha kolay ve hızlı etkilenir. Sıcak havalarda yapılan spor karşılaşmaları veya askeri eğitimler de sıcak çarpmasının nedenidir.
Bazı ilaçlar sıvı dengesini veya vücutta ısıyı kontrol eden mekanizmaları etkileyebilir. Özellikle kan damarı büzücü (vazokonstrüktör) ilaç, adrenalin sistemini engelleyen tansiyon düşürücü ilaçlar (beta bloker), sodyum ve su atılmasını sağlayan ilaçlar (idrar söktürüctiler diüretikler), psikiyatrik ilaçlar (antidepresan ve antipsikotikler) kullananların aşırı sıcaklara dikkat etmesi gereklidir.
Dikkat eksikliği hiperaktivite ilaçları kullananlar, kokain ve amfetarnin gibi uyarıcıları kullananlar da sıcak çarpmasından daha çabuk etkilenirler.
BULGU, BELİRTİ VE YAKINMALAR
Bulantı, kusma, baş ağrısı, baş dönmesi, çarpıntı, halsizlik, yüksek ateş, huzursuzluk, adale krampları, bilinç bulanıklığı, nefes darlığı, beyin ödemi, korna ve ölüm görülebilir.
Yapılan muayenede dil kuru ve paslı, yanaklar çökük, deri kuru ve esnekliği azalmış tespit edilir. Tansiyon düşük, nabız sayısı yüksektir. İdrar miktarı azalmıştır. İdrar miktarının çok azalması halinde üre yükselir. Böbrek yetmezliği gelişebilir. Kan yoğunluğu artmıştır, kan tuzu yükselmiştir.
TIBBİ TEDAVİ
Hafif güneş çarpmasında hasta serin bir yere götürülür. Islak havlularla serinletilir. Direkt olarak buz tatbiki yapılmamalıdır. Bulantı, kusma yoksa bol sıvı verilir. Kusma varsa hasta yan çevrilerek 112 çağrılır.
Ciddi güneş çarpmaları acil müdahale gerektirir. Acil tıbbi yardım çağrılarak acil servise başvurulmalıdır. Damardan sıvı tedavisine başlanır. Kalp ve böbreklerin durumu kontrol edilerek sıvı tedavisine devam edilir. Hastanın kan tuzu ve mineralleri ölçülerek gerekli takviyeler yapılır. Tansiyon, idrar, kilo takibine alınır. Vücut ısısının düşürülmesi için yapılan soğuk uygulamalar titremeye yol açabilir. Titreme de vücut ısısının artmasını sağlar, bu nedenle doktor gözetiminde diazepam türevi yatıştırıcı enjeksiyon yapılarak titremenin önüne geçilebilir.
DİYET DEĞİŞİKLİKLERİ
Bol sıvı tüketilerek kayıp olan sıvı yerine konur. Aşırı sıcaklarda 16- 20 bardak sıvı (çoğunluğu su olarak) tüketilmelidir. Ayrıca terleme yoluyla tuz da kaybedilir. İçeceklerin içine biraz tuz eklenebilir veya ayran içilebilir. Doktor tarafından tuz kısıtlanması önerildiyse günlük ekstradan ne kadar tuz kullanılabileceği bilgisi alınmalıdır.
Sıvı kaybına neden olabileceği için şekerli içecek (kola, gazoz), kafeinli (kahve, çay) veya alkollü içki içilmemelidir. Bu içecekler vücudun sıcaklığı kontrol etme yeteneğini bozabilir. Ayrıca, çok soğuk içecekler mide kramplarına neden olabilir, geçici rahatlama sonrası karın ağrılarına neden olur.
YAŞAM TARZI DEĞİŞİKLİKLERİ
Sıcak çarpması olan ve buna bağlı şikayetleri olan kişi gölgeye veya kapalı bir alana alınarak üzerindeki giysiler çıkarılmalıdır. Terleme ile aşırı sıvı kaybını azaltmak için soğuk suyla ıslatılmış bezlerle sarılarak üzerine su tanecikleri püskürten bir fan ile vücut ısısı düşürülmeye çalışılır.
Dış ortamda ise gölgeye alınarak bahçe hortumu, çeşme suyu veya varsa soğuk su ile kişi ıslatılmalıdır. Hortumun ucunun süzgeçli olması suyun daha yaygın alana dağılmasını sağlar. Soğuk su ile ıslatılmış sünger, havlu veya beze sarılı buz paketleri baş, boyun, koltuk altı ve kasıklara konarak vücut ısısı azaltılabilir. Bu uygulamalardan hangisi uygunsa hızlı bir şekilde yapılmalıdır.
Fan veya vantilatör fazla rahatsızlık vermeden geçici rahatlama sağlayabilir. Fakat aşırı sıcaklarda klimalı ortamlarda ortam ısısı daha iyi ayarlanıp nem azaltılabilir ve sıvı kaybının önüne geçilebilir.
Aşırı sıcakların olduğu dönemlerde evde klima yoksa sinema, alışveriş merkezi veya kütüphane gibi klimalı ortamlarda zaman geçirilmelidir.
Aşırı sıcaklarda gün içinde sık olarak soğuk suyla duş alınarak vücut ısısının aşırı artması engellenmelidir. Güneşte fazla kalmadan göle, denize veya havuza girilmesi de yararlıdır.
Sıcak çarpması geçirdikten sonraki hafta, aşırı sıcaklıklardan daha çabuk etkilenme riski devam etmektedir. Bu nedenle aşırı sıcaktan korunma ile ilgili önerilere uyulmalıdır.
Yazar: Enes Eker