Dolaşım sistemi hayvanlarda kan aracılığıyla besin, oksijen, artık madde ve hormonların vücutta gerekli yerlere taşınmasını sağlar. Dolaşım sisteminin bağışıklığın sağlanması ve üretilen ısının vücuda dağılması gibi görevleri de vardır. Bütün bunlar canlıların iç ortamının dengesini, sabitliğini (homeostasis) sağlamaya yöneliktir. 
Bu sistemin bitkilerdeki karşılığı taşıma sistemidir. Hayvanların dolaşım sistemindeki damarların görevini bitkilerde odun ve soymuk boruları yapar.
Odun boruları (ksilem) topraktan emici tüylerle alınan su ve erimiş mineralleri yukarıya, yapraklara doğru, yapraklarda fotosentez sonucu üretilen organik besinler soymuk (floem)borularıyla köklere ve alt kısımdaki dokulara doğru taşınır. Tek hücreli canlılarda taşıma hücre zarından difüzyonla gerçekleşir.
Hayvanlardaki dolaşım sistemi iki çeşittir.
- Açık Dolaşım Sistemi
- Kapalı Dolaşım Sistemi
Açık Dolaşım Sistemi
Hayvanlar âlemindeki omurgasızlardan süngerler ve sölenterelerde özelleşmiş dolaşım, boşaltım ve solunum sistemi olmadığından madde alışverişi doğrudan doğruya vücut yüzeyi ile gerçekleşir. Yassı solucanlar madde alışverişini nemli ve ince derileriyle yapar. Daha ileri, kompleks yapılı canlılarda maddelerin taşınması için vücut yüzeyi ve difüzyon yeterli olmaz. Halkalı solucanlardan başlayarak özelleşmiş dolaşım sisteminin geliştiği görülür. Hem açık hem kapalı dolaşımda kalp, dolaşım sıvısı olan kan, kanın içinde bulunup dolaştığı damarlar ortak yapılardır.
Açık dolaşım çoğu yumuşakçada, derisidikenlilerde, eklembacaklılarda görülür. Bu sistem kısa damarlar, dolaşım sıvısı ve kalpten oluşur. Açık dolaşım yapanların kanı doku sıvısına benzer ve hemolenf adını alır. Hemolenf kalbin itici gücüyle damarlarda ilerler ve bazı deliklerden damar dışına, sinüs denilen boşluklara çıkar. Boşluklarda ilerlerken hücreler ve hemolenf arasında madde alıverişi gerçekleşir ve hemolenf yeniden kalbe döner. İşte bu sıvı sürekli olarak kapalı bir sistem içinde bulunmadığından sistem açık dolaşım olarak adlandırılır. Açık dolaşım yapanlarda kılcal damar yoktur, kanın akışı da yavaştır. Bu sistem besin ve enerji ihtiyacı çok olmayan canlı gruplarında görülür.
Eklembacaklılarda Kan Oksijen Taşımaz
Eklembacaklılarda hemolenf sıvısı oksijen taşıyan pigment bulundurmaz. Oksijen trake denilen dallanmış borularla alınır ve doğrudan dokulara taşınır. Bu canlılarda hemolenf sadece besinlerle artık maddeleri taşır. Eklembacaklılardan çekirgede dolaşım sistemi sırt taraftadır. Damar yedi bölmelidir, bu kısım kasılarak kalp gibi çalışır ve ön kısmı açıktır. Yan taraflarında kanın doku aralarına yayılmasını sağlayan delikler bulunur. Vücuttaki kaslar kasılınca damarlardaki kan öne tarafa ilerler. Kan (hemolenf) damarın öndeki açık ucundan dışarı çıkar ve vücut boşluğuna yayılır. Kaslar gevşediğinde damarların yan taraftarlarındaki bölme ya da delikler açılır, doku aralarındaki hemolenf tekrar damara girer.
Kapalı Dolaşım Sistemi![Hayvanlarda Dolaşım Sistemi]()
Kapalı dolaşım tüm omurgalı hayvanlarda görülür. Ancak omurgasız olmasına rağmen halkalı solucan, mürekkep balığı, sülüklerin bazıları ve ahtapot gibi canlılarda da görülmektedir. Kapalı dolaşımda atar ve toplardamarlar kılcal damarlarla birbirine bağlanır. Ayrıca güçlü bir kalp yapısı ve damarlar içinde dolaşan dolaşım sıvısı yani kan da bulunur. Kapalı dolaşımda açık dolaşımda olmayan kan ve doku sıvısı ayrımı vardır. Açık dolaşımdan bir başka farkı da kanın daha hızlı dolaşmasıdır. Oksijen kanda bulunan ve renk veren pigmentlerle taşınır. Oksijen taşıması bakımından dolaşım sistemi solunum sistemiyle bağlantılıdır. Kapalı dolaşıma sahip olan canlılarda kan yaralanma gibi bir sebep olmadıkça damardan dışarı çıkmaz, normal olarak tamamen kapalı bir sistemde dolaşır.
Toprak Solucanlarında Kapalı Dolaşım
Toprak solucanlarında (halkalı solucanlarda) dolaşım arkadan ön tarafa doğrudur. Baş kısmındaki ( 7. vücut bölmesi ile 11. vücut bölmesi arasındakiler) beş çift halka damar karın ve sırt damarlarını birbirine bağlar. Arkadan ön tarafa doğru ilerleyen kan bu bölgeden karına ve daha arkaya gönderilir. Kanda oksijen taşıyıcı pigment olarak hemoglobin bulunur. Bu nedenle kanları kırmızıdır. Kandaki maddeler kılcal damarlarla vücuda dağılır.
Omurgalılarda Kapalı Dolaşım
Omurgalılar 5 sınıfta incelenir. Balıklarda tek dolaşım, kurbağa, sürüngen, kuş ve memelilerde çift dolaşım (büyük ve küçük dolaşım) görülür.
Balıklarda Tek Dolaşım
Balıkların kalbi biri kulakçık biri de karıncık olmak üzere 2 odacıktan oluşur. Kirli kan kalbin karıncığından çıkarak solungaçlara gider. Burada temizlenen ve oksijenlenen kan kalbe gelmez, dokulara gönderilir. Tekrar kirli kan kalbin kulakçığına döner. Kan basıncı az ve akış hızı düşüktür. Temiz kanın kalbe dönmemesi nedeniyle diğer omurgalılarda görülse de balıklarda küçük dolaşım görülmez. Bu durum tek dolaşım olarak adlandırılır.
Kurbağalarda Kapalı Dolaşım
Kurbağaların kalbi 3 odacıklıdır. Üstte 2 kulakçık, altta bir karıncık bulunur. Kirli kan sağ kulakçığa gelir. Sol kulakçığa gelen temiz kandır. Temiz kan sadece akciğerden gelmez. Akciğerleri yeterli gelmediğinden solunumun büyük kısmı deriyle yapılır. Derileri ince ve nemli olduğundan deri solunumuna uygundur. Kulakçıklardaki kan karıncığa dökülür ve burada kirli kanla temiz kan karışır. Karıncıktaki karışık kan akciğere ve deriye gönderilir. Kanlarında yeterli oksijen olmadığından kurbağalar soğukkanlı ya da değişken sıcaklığa sahip canlılardır.
Sürüngenlerde Kapalı Dolaşım
Sürüngenlerin kalbi kurbağalardaki gibi 3 bölmelidir. Ancak kurbağalardan farklı olarak karıncık kısmında yarım perde bulunur. Bu perde kirli ve temiz kanın birbirine karışmasını tam engelleyemez ama karışma oranı daha azdır. Vücutta dolaşan karışık kandır.
Timsahların kalbinde perde tamdır. Bu nedenle kalpleri dört odacıktan oluşur. Aradaki bölmenin (perdenin) tam olması nedeniyle oksijen bakımından zengin kanla fakir olan kan kalpte birbirine karışmaz. Kalpte karışmasa da kan kalpten çıkınca temiz kan bulunduran ana atardamarla (aort) kirli kan bulunduran akciğer atardamarı arasında yer alan panizza kanalı aracılığıyla ve sadece timsah su altında iken birbirine karışır. Kanlarında yeterli oksijen olmadığından sürüngenlerin metabolizması da kurbağalarda olduğu gibi düşüktür ve vücut sıcaklıkları sabit değildir.
Kuşlarda ve Memelilerde Kapalı Dolaşım
Kuş ve memelilerin dolaşım sistemi birbirine benzer. Her ikisinin de kalbi 4 bölmelidir. Kalplerinde 2 kulakçık ile 2 karıncık bulunur. Kalbin sol kulakçık ve karıncığına temiz kan, sağ kulakçık ve karıncığına kirli kan dolar. Kirli ve temiz kan kalpte iken ve ya sonradan birbirine asla karışmaz. Büyük dolaşımda (sistemik dolaşımla) kalpten temiz kan vücuda, küçük dolaşımda (pulmoner dolaşımla) kalpten kirli kan akciğerlere gönderilir. Kuş ve memelilerin kanında yeterli oksijen taşındığı için metabolizma hızlıdır. Vücut sıcaklıkları dış ortamdan etkilenmez, sabittir. Bu durumdaki canlılara sıcakkanlı ya da sabit sıcaklığa sahip canlılar denir. Kuşlarda kalpten çıkan aort damarı (ana atar damar) yayı sağa, memelilerin aort (ana atardamar) yayı sola döner.
Kaynakça:
http://www.biyolojidersnotlari.com
https://www.universitego.com
http://www.biyologlar.com
Yazar: Müşerref Özdaş