Tiroit hormonu olarak bilinen bir kimyasalın oluşabilmesi için vücutta belirli miktarda iyot gerekmektedir. Tiroit hormonu metabolizmayı ve diğer önemli vücut fonksiyonlarını kontrol eder. Düşük iyot seviyeleri düşük tiroit fonksiyonunun tek nedeni değildir. Ancak iyot eksikliği, guatr olarak bilinen tiroit bezinin anormal genişlemesine, diğer tiroit sorunlarına ve ayrıca çocuklarda zihinsel geriliğe neden olabilmektedir.
Vücut doğal olarak iyot üretmez, bu yüzden bu besini almanın tek yolu diyetlerden geçmektedir. Yetişkinler de tipik olarak günde 150 mikrogram (mcg) gereklidir ve hamile ile emziren kadınların günde 200 mcg’ye ihtiyacı vardır. İyot birçok yiyecek türünde bulunur ve bazı yiyeceklerde ise daha yoğun bulunmaktadır. Yoğun iyota sahip olan yiyecekler aşağıdaki gibidir:
• Balık
• Yumurta
• Fındık
• Et
• Ekmek
• Süt Ürünleri
• Deniz yosunu
• İyotlu sofra tuzu
İyot eksikliği dünya çapında yaklaşık 2 milyar insanı etkilemektedir. Gelişmekte olan ülkelerde, kişilerin yeterince sağlıklı yiyeceğe erişimi bulunamadığı yerler çok yaygındır. Ancak, gelişmiş ülkelerde yeterli bir diyete sahip olmayan veya vücudunu iyotla işlemeyen kişileri de etkileyebilmektedir. Hamile kadınlar, diğer tüm kişilerden daha fazla iyota ihtiyaç duymaktadır. Bu nedenle, yüksek iyotlu gıdaları tüketmek için bilinçli bir çaba göstermedikleri takdirde eksiklik yaşamaları olası bir durumdur.
Belirtileri
İyot eksikliğinin belirtileri ve semptomları bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
Boyunda tiroit bezlerinin şişmesi: Bu, boyunda guatr adı verilen görünür bir yumru oluşmasına neden olabilmektedir.
Düşük tiroit hormon seviyeleri (hipotiroidizm): Hipotiroi, tipik olarak içerebilecek semptomlara neden olur ve bu semptomlar aşağıdaki gibidir:
• Yorgunluk
• Soğuğa karşı artan hassasiyet
• Kabızlık
• Kuru cilt
• Kilo almak
• Şişmiş yüz
• Kas Güçsüzlüğü
• Yüksek kan kolesterol düzeyleri
• Kaslarda ve eklemlerde ağrı veya sertlik
• Yavaşlamış kalp hızı
• Seyrekleşen saç
• Depresyon
• Zayıf hafıza
• Adet gören kadınlarda normalden daha ağır bir dönem
Bebeklerde, hipotiroidizm gibi belirtilere neden olması muhtemeldir ve bu belirtiler aşağıdaki gibidir:
• Sık olarak boğuluyormuş gibi olması
• Geniş dil
• Şişmiş yüz
• Kabızlık
• Zayıf kas tonusu
• Aşırı uyku hali
Çocuklarda ve gençlerde bu durum aşağıdakilere bazı neden olabilir ve bu nedenler aşağıdaki gibidir:
• Zayıf büyüme
• Gecikmiş diş gelişimi
• Gecikmiş ergenlik
• Zihinsel gelişim zayıf
Bilişsel konular: Bilişsel konularda bazı belirtiler vardır ve bu belirtiler aşağıdaki gibidir:
• Düşük IQ
• Öğrenme zorluğu
• Özellikle çocuklarda zihinsel engellilik
İyot Eksikliği Bozuklukları ve Komplikasyonları
İyot eksikliği tedavi edilmediği takdirde ciddi hipotiroidizme yol açabilmektedir ve bazı komplikasyonları içermektedir. Bu komplikasyonlardan bazıları aşağıdaki gibidir:
• Kalp hastalığı, genişlemiş kalp ve kalp yetmezliği gibi ilgili bozukluklar
• Depresyon ve bilişsel bozulma gibi akıl sağlığı sorunları
• Periferik nöropati olarak bilinen vücudun periferik sinirlerine zarar
• Kadınlarda kısırlığa neden olabilecek bozulmuş yumurtlama
Hamile kadınlarda düşük miktarda tiroit hormonu, çocuklarının doğum kusurları riskini artırabilmektedir. İyot eksikliğinin neden olabileceği hamilelikle ilgili sorunlar bulunmaktadır ve bu sorunlar aşağıdaki gibidir:
• Düşük
• Ölü doğum
• Erken doğum
• Yeni doğanlarda konjenital anormallikler
Ayrıca ağır vakalarda, iyot eksikliği, kretinizm denilen bir duruma neden olabilmektedir.
Ne Zaman Doktora Başvurulmalı?
Myxedema, iyot eksikliğinden kaynaklanabilecek nadir görülen ancak hayatı tehdit eden bir komplikasyondur ve bazı belirtileri bulunmaktadır. Bu belirtiler aşağıdaki gibidir:
• Soğuk ve sıcağa yoğun bir tahammülsüzlük
• Uyuşukluktan sonra aşırı yorgunluk ve nihayetinde bilinçsizlik
Hipotiroidizmi olan kişilerde, bazı şeyler bir myxedema komaya neden olabilmektedir. Bunlar, yatıştırıcıları, enfeksiyonu veya vücuttaki diğer stresleyicileri içermektedir. Ayrıca acil tıbbi tedavi gerektiren acil bir durumdur. Belirtilerinden herhangi birini yaşanıyorsa, hemen acil servis aranmalıdır.
İyot Eksikliğini Nasıl Test Edilir?
Doktor kişinin iyot eksikliğinden şüpheleniyorsa, iyot seviyesini dört yoldan biriyle kontrol eder ve bu yollar aşağıdaki gibidir:
• İdrar testi: İdrar testi en hızlı ve basit bir testtir. Birkaç dakika içinde sonuç alınabilir, ancak diğer iyot testlerinin bazıları kadar kesin değildir.
• Kan testi: Kan testi vücuttaki iyot seviyeleri için doğru ve basit bir testtir. Bununla birlikte, sonuçlanması idrar testinden daha fazla zaman almaktadır.
• İyot düzeltme eki testi: İyot düzeltme eki testi, doktorların cilde iyot düzeltme ekini boyadığı ve 24 saat sonra nasıl göründüğünü kontrol ettiği bir testtir. İyot eksikliği olmayanlar için söz konusu boyama yani yama 24 saatten daha kısa sürede kaybolur. Ancak eksiklik, iyotun cilde daha hızlı emilmesine neden olmaktadır. Bu test doğru kesin sonuç vermemektedir, ancak ucuz ve nispeten hızlı sonuç vermektedir.
• İyot yükleme testi: Bu test 24 saatlik bir süre içinde idrarda ne kadar iyot salgılandığını ölçer. En hızlı ve en uygun olan test değildir. 24 saatlik bir sürede sahip olunduğu her idrar örneğini toplanmalıdır, çünkü bu doğru bir sonuç için gerekli bir uygulamadır.
Tedavi
İyot eksikliği en iyi sağlıklı beslenme ile giderilmektedir. Tek başına diyet yeterince iyot sağlamıyorsa, iyot takviyesi almayı düşünülmelidir. Yiyeceklerden yeterince iyot alamayacak kişiler arasında genellikler vejeteryanlar, veganlar ve hamile kadın bulunmaktadır. Potasyum içeren iyot takviyeleri vücut tarafından kolay emilmektedir. Potasyum iyodür içeren takviyeler alınmalıdır ve ayrıca günde 150 mcg’dan fazla takviye alınmamalıdır. Bu, tiroit için de zararlı olan iyot aşırı yüklenmesine neden olabilmektedir.
İyot eksikliği olan çoğu kişi, sağlık sorunlarını diyetlerini değiştirerek ve takviye alarak düzeltebilirler. Myxedema hastalarının hastaneye yatması gerekmektedir. Hastanede, doktorlar intravenöz sıvıları ve diğer dengeleyici tedavileri uygulayacaktır. Ayrıca durumu düzeltmek için tiroit hormonları da uygularlar. Myxedema hastası stabil kaldıktan sonra, doktor tiroit fonksiyonlarını izler ve yeterince iyot tüketmelerini sağlamak için diyetteki değişimin hormon seviyelerini sabit tutacağını belirler.
İyot Eksikliği İçin Görünüm Nedir?
Kişi erken yakalanırsa iyot eksikliği, çok az veya hiç yan etki olmadan tamamen tersine çevrilebilir. Ancak, eğer komplikasyonlar ortaya çıkarsa özellikle çocuklarda kalıcı olabilmektedir. Ancak iyot eksikliğinden sonra komplikasyonlar ortaya çıksa bile, ileriye doğru yeterince iyot alındığından emin olmak komplikasyonların daha da kötüleşmesini önleyebilmektedir.
Kaynakça:
bda.uk.com
thyroid.org
mayoclinic.org
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu