Janos Kadar; 26.05.1912 yılında Fiume ‘de (Rijeka) hizmetçilik yapan Slovak bir kadının evlilik dışı ilişkisinden dünyaya geldi. Asıl adı Giovanni Czermanik ‘dir. Planlanmamış bir ilişkiden dünyaya gelen Janos ‘un çocukluğu, yoksul bir adam olan babalığının yanında, Kapoly ‘de geçti.
Janos, 19 yaşına geldiğinde Komünist Genç İşçiler Derneğine katıldı ve kısa sürede kendini kabul ettirdi. 1931 ‘de yasaklanmış olan Komünist partisine gidi ve yönetime katıldı. Bu süreç içinde Kadar lakabını kullandı ve bundan sonra bunu soyadı olarak kullanmaya başladı. 1937 yılında yürütüğü faaliyetlerden dolayı tutuklandı ve bu tutukluluk süresi yaklaşık 2 yıl sürdü. Jonas II. dünya savaşından sonra Komünist Partisi Politbürosunda görev alarak, Budapeşte ‘de parti örgütünün kuruluşuna öncülük etti. Macaristan İşçi Partisi (MDP) iktidara gelince (1948) Janos ilk kez bakan oldu. Sadakati ve azminden dolayı İçişleri bakanlığına getirilen Janos Kardinal, Joszef Mindszenty ve arkadaşı Laszlo Rayk ‘ın davalarına müdahale edince 1951 ‘in Nisan ‘ın da casusluk ve vatana ihanet suçlarından ömür boyu hapse mahkum edildi.
1954 yılında politik çevresinin yardımıyla serbest bırakılıp, itibarı iade edilen Janos, tekrar Politbüro ‘ya kabul edildi. (1956) 23.10.1956-04.11.1956 Macaristan ihtilali sırasında Janos ihtilalin iki tarafında da er almıştır demenin hiç bir sakıncası yoktur. Önce Imre Nagy hükümetinin üyesi olan Janos, daha sonra karşı bir hükümet kurarak Kızılordu’yu yardıma çağırdı. Halk ayaklanması Kızılordu tarafından bastırıldı ancak bedeli biraz ağır oldu kanlı çatışmalar Macaristan tarihine yazıldı bile. 1958 ‘de Imre Nagy idam edildi. Komünist Parti lideri Jonas (MDP) partinin adını Macaristan Sosyalist İşçi Partisi olarak değiştirdi.
1961 ‘den sonra hem devlet hem de hükümet başkanlığı olan Janos, iç politika da daha yumuşak bir tavır sergilemekteydi. 1968 ‘e kadar iki görevi de devam ettirdi. Kendinden önceki iktidarlara oranla sansürü azalttı, kiliseyle barıştı, hoşgörü politikasını yürüttü.
Dış politikada sıkı sıkıya Moskova ‘ya bağlı kaldı. Ancak ekonomi alanında kendi yöntemlerini uyguladı. 1968 ‘de ”Yeni Ekonomik Mekanizma” adlı bir uygulama başlatıldı. Bu anlayışa göre şirketlerin aldığı kararlarda özerklik tanıyordu. Bu uygulama aynı zamanda Gulaş komünizminin doğması için gerekli koşulları meydana getirmiştir. Janos komünizm ve biraz liberalizm arası bu uygulamayı piyasa ekonomisinin etkilerini onaylayıp, sosyal ekonominin özelliklerini koruyabilmek için yapmıştır.
Janos, halk tarafından seviliyor ve saygı duyuluyordu. Bu saygı ve sevginin asıl nedeni, alçak gönüllü ve içten tavırlarıydı. Ayrıca Jonas her türlü putlaştırmaya karşıydı ve hukuk devletinin gereklerini yerine getirmekte kararlıydı. Bu yönetim anlayışı iç politika da yükselmeyi beraberinde getirdi. Refah seviyesi arttıkça halkın sevgisi de aynı orantıda yükselmeye devam ediyordu.
Jonas gücünü Sovyet Komünist Partisi lideri Mihail Gorbaçov ‘un reformlarından sonra yavaş yavaş yitirmeye başladı. Komünizm ve liberalizmi ince bir noktada birleştirerek inanılmaz bir yükseliş sağlayan Jonas, otoritesinin ve gücünün kaybolmasının ardından ekonomik olarak gözle görülür bozulmalar yaşamaya başladı. Jonas 1988 yılına gelindiğinde 32 yıllık görev hayatını noktalamış ve yerini arkasından gelenlere bırakmıştı. Jonas ‘ın yerine Karoly Grosz geçti. İstifasının ardından partide ki görevleri de alının Jonas için ülkede söylentiler yayılmaya başlandı. Macaristan İhtilali sırasında kuşkulu işler yaptığı yönünde iddalar ortaya atılsa da Jonas hiçbir suçlamaya maruz kalmadı. Zaten alçak gönüllü olan Jonas istifasının ardından göz önünden uzak yaşamayı tercih etti.
77 yaşında ( 06.07.1989 ) Budapeşte ‘de öldüğü gün, Yüksek Hakimler Heyeti Nagy hakkında ki ölüm cezasını kaldırdı. 1958 yılında idam edilen bir insanın idam cezasını kaldırmak o kişiyi geri getirmeyecekti ama bu bir tepkiydi sanırım. Aslında bu konuyla ilgili bir açıklama hiç yapılmadı ancak anlaşılan o ki, Imre Nagy ‘nin idamında Jonas ‘ın baskısı olduğu ve onun öldüğü gün apar topar bu kararın kaldırılmasıyla da; onun öldürülemediği mesajı verilmek istenmiş olabilir.
*Politbüro: Komünizmde politikanın kararlaştırıldığı en üst merci.
*Yeni Ekonomik Mekanizma kararları (1.1.1968)
– Merkezi kara ve planlamalardan büyük ölçüde vazgeçilmesi,
– Serbest fiyat oluşturulumasına izin verilmesi,
– Ücret ve maaşların şirketlerin kar durumlarına göre belirlenmesi,
– İşçilerin şirket içi kararların alınmasına dahil edilmesi,
– Kooperatifli tarım sektörünün daha bağımsız hale getirilmesi kararları alınmıştır.
Yazar:Taner Gülmüş