Kromatografi, kan ya da hücrelerde bulunan maddeleri ya da tek bir maddenin bileşenlerini ayırmak için kullanılan tekniklerin en iyilerinden biridir. İlk defa kromatografi ile bakterilerin 1000’den fazla farklı sayıda proteine sahip olduğu gösterilmiş ve kromatografi ile bu proteinlerin çoğu izole edilmiştir. Tek bir protein, kromatografi kullanılarak izole edildikten sonra, onu hidrolize edebiliriz ve daha sonra amino asitlerini birbirinden ayırmak için tekrar kromatografi kullanırız.
Kromatografinin birçok çeşidi aynı temel mekanizmayı paylaşırlar. Bu mekanizma çalışılan karışımın karışmayacak iki çözücü bir katı adsorbent gibi iki farklı maddeye aynı anda maruz bırakılmasıdır. Yüzeyine (molekülleri, erimiş katı ya da sıvı ) yapışan maddeler adsorbent diye adlandırılır. Karışımdaki her çözünenin her molekülü iki madde arasında ileri ve geri yönde yayılır, çözünen molekülün bu iki çözücüye olan bağıl afinetesi ortalama olarak her birinde ne kadar süre kalacağını belirler. Örneğin suda yüksek oranda çözünüp fenolde az miktarda çözünen A maddesi bir kavanozda (karışmayan) su ve fenol ile çalkalanırsa A’nın her molekülü, zamanını suda daha uzun süre kalacak şekilde, bu iki çözelti arasında paylaşacaktır.
Kağıt Kromatografisi
Kağıt kromatografisi, kromatografi çeşitlerinden en basitidir. Bilinmeyen moleküller karışımından çok sayıda damla su ile nemlendirilmiş bir filtre kağıdının alt kenanna damlatılır. Kağıdın alt kenarı daha sonra fenol gibi su içermeyen bir çözeltiye batırılır. Çözücü kapiller hareket ile yukarı doğru çıkarken, çözücüye sudan daha fazla afinitesi olan kanşımdaki çözünenler filtre kağıdında çözücü ile birlikte yukarı doğru ilerler. Buna karşılık filtre kağıdındaki neme afinitesi daha fazla olan çözünenler uzağa gidemezler; ama bunun yerine çok hızlı bir şekilde akan çözücüden transfer olup filtre kağıdı üzerindeki sabit su tabakasına bağlanırlar. Su ile kıyaslandığında çözücü için orta düzeyli afinitesi olan materyaller orta derecedeki uzaklıklara ilerleyebilirler. Belirli bir süre sonunda orjinal kanşımdaki çeşitli çözünenler filtre kağıdı boyunca farklı yerlerde bulunurlar. Sıklıkla, daha ileri ayırımlar için ikinci çözücü kullanılır ve çözücülerin farklı yönlerde hareket ettirilmesiyle başarılır. Teknik, bu şekilde olduğu zaman, iki eksenli kromatografi olarak adlandırılır.
Elektroforez
Maddeleri ayırmada diğer popüler bir yol da “elektroforez”dir. Bir eksen boyunca yapılan kromatografık ayırım sonrası diğer eksen boyunca bir elektrik alanı kurulur; farklı iyonik güçteki ve polaritedeki moleküller farklı hızlarda bir uçtan diğerine doğru ilerler.
![Kağıt Kromatografisi ve Elektroforez Nedir?]()
Kolon Kromatografisi
Kolon kromatografisi basit kağıt kromatografisi gibi işler, yalnız kağıt yerine nişasta ve silika gibi bazı hidrafik adsorbent materyal ile doldurulmuş cam kolon kullanılır. Su içermeyen çözücü içindeki test edilecek karışım kolonun tepesinden damlatılır ve aşağıya doğru süzülmesi sağlanır (ya da bir pompa ile aşağıya çekilir.) Karışımdaki her bileşen, akan çözücü ve adsorbent materyalin hareketsiz taneciklerine olan bağıl afinitesine bağlı olarak hareket etme eğilimindedir. Yani çözücü için yüksek afinitesi olan maddeler doğruca akarken, taneciklere afinitesi olanlar, geride kalacaklardır.
Tüm materyalleri hareket halinde tutmaya yetecek kadar çözücü, kolondan döküldüğünde her biri kolonun dibinden farklı zamanlarda çıkarlar ve daha ileri bir analiz için her biri ayrı kaplarda toplanır.
Kaynakça:
https://www.britannica.com
Yazar: Taner Bakan
Güzel yazı için teşekkürler.