Kalça protezi ameliyatı, doktorun artritli ağrılı bir kalça eklemini cerrahi olarak çıkardığı ve genellikle metal veya plastik bileşenlerden yapılmış yapay bir eklemle değiştirdiği bir prosedürdür. Genellikle diğer tüm tedavi seçenekleri yeterli derecede ağrı rahatlaması sağlayamadığında yapılmaktadır. Prosedür ağrılı bir kalça eklemini rahatlatmakta ve yürümeyi kolaylaştırmaktadır. Ameliyat, ciddi kalça hasarı olan kişiler için uygulanmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Kireçlenme
• Romatoid artrit
• Osteonekroz (eklemlerdeki kemiklere kan akışının azalmasından kaynaklanan bir hastalık)
• Hasar
• Kronik hastalık
Kalça protezi ağrıyı hafifletmektedir, daha iyi hareket etmeye yardımcı olmaktadır ve yaşam kalitesini artırmaktadır. Ayrıca daha konservatif tedavilerden yeterince yardım almayan kişiler için bir seçenektir.
Kalça Protezi Prosedürü
Ortopedik cerrah tipik olarak kalça protezi uygulamaktadır ve genel anestezi altında yapılmaktadır. Doktor kişinin kalçasının ön veya yanından bir kesi yapmaktadır ve kalça eklemini ortaya çıkarmak için kaslarını hareket ettirmektedir. Bu kesikten hastalıklı, hasarlı kemik ve kıkırdak çıkarılmaktadır. Cerrah hasarlı olanı değiştirmek için pelvik kemiğine protez bir soket yerleştirmektedir. Uyluk kemiğinin üstü bir gövdeye bağlanan protez bir top ile değiştirilmektedir. İşlem tamamlandığında, doktor kasları yeniden bağlayarak kesi bölümünü kapatmaktadır. Daha yeni teknikler birçok cerrahın büyük bir insizyon gerektirmeyen minimal invaziv bir yaklaşımla kalça protezleri yapmasına izin vermektedir. Bununla birlikte, bazı araştırmalar standart kalça protezi tekniklerine kıyasla bu prosedürlerin sonuçlarında karışık sonuçlar göstermiştir.
Kalça Protezi Öncesi
Kişi kalça protezi olmadan önce fiziksel muayeneden geçmektedir. Ayrıca X-ışını, MR, EKG ve diğer görüntüleme veya laboratuvar testleri de uygulanmaktadır. Bu işleme başlamadan önce kişi doktoruna aldığı tüm ilaçlar hakkında bilgi verdiğinden emin olmalıdır. Ayrıca ameliyattan önce bazı NSAID’ler gibi bazı ilaçları almayı bırakmak gerekebilmektedir.
Kalça Protezi Ameliyatı Sırasında Ne Olur?
Kalça protezi ameliyatı geleneksel veya minimal invaziv bir teknik olarak kabul edilen bir yöntem kullanılarak yapılmaktadır. Bu iki prosedür arasındaki temel fark kesi boyutudur. Standart kalça protezi ameliyatı sırasında, kasları gevşetmek ve geçici olarak derin bir uykuya dalmak için genel anestezi verilmektedir. Bu, ameliyat sırasında herhangi bir acı hissetmeyi veya prosedür hakkında herhangi bir farkındalığa sahip olmayı önlemektedir. Alternatif olarak ağrıyı önlemeye yardımcı olmak için bir spinal anestezi verilmektedir. Doktor daha sonra kalçanın kenarı boyunca bir kesim yapmaktadır ve kalça eklemini ortaya çıkarmak için uyluk kemiğinin üst kısmına bağlı kasları hareket ettirmektedir. Daha sonra, eklemin bilye kısmı, uyluk kemiği bir testere ile kesilerek çıkarılmaktadır. Daha sonra suni bir eklem, çimento veya kalan kemiğin yeni ekleme bağlanmasına izin veren özel bir malzeme kullanılarak uyluk kemiğine bağlanmaktadır.
Doktor kalça kemiğinin yüzeyini hazırlamakta, hasarlı kıkırdakları gidermekte ve yedek soket parçasını kalça kemiğine bağlamaktadır. Uyluk kemiğinin yeni top kısmı daha sonra kalçanın soket kısmına yerleştirmektedir. Herhangi bir sıvının boşaltılmasına yardımcı olmak için bir drenaj yapılmaktadır. Daha sonra kaslar yeniden bağlanarak insizyonu kapatılmaktadır. Günümüzde çoğu kalça protezi ameliyatı standart teknik (kalça kenarı boyunca bir 8 ila 10 inç kesim) kullanılarak yapılırken, son yıllarda bazı doktorlar minimal invaziv teknik kullanmaktadır. Minimal invaziv yaklaşımda, doktorlar 2 ila 5 inç uzunluğunda bir ila iki kesim yapmaktadırlar. Standart kalça protezi cerrahisinde olduğu gibi bu küçük kesikler ile aynı prosedür uygulanmaktadır.
Küçük kesimlerin kan kaybını azalttığı, ameliyat sonrası ağrıyı hafiflettiği, hastanede kalış sürelerini kısalttığı, skar görünümünü azalttığı ve iyileşmeyi hızlandırdığı düşünülmektedir. Bununla birlikte, bu işlemi uygulayacak cerrahın bu teknikte yetenekli olması önemlidir. Araştırmalar, minimal invaziv yaklaşımla elde edilen sonuçların, bu teknik konusunda çok deneyimli olmayan doktor tarafından yapılması durumunda standart kalça protezi ameliyatından daha kötü olabileceğini göstermiştir. Kalça protezi ameliyatı sırasında bir miktar kan kaybı olabileceğinden, kan transfüzyonuna ihtiyacı olabilmektedir, bu nedenle işlemden önce kişi kendi kanını bağışlamayı düşünmelidir.
Kalça Protezi Sonrası
Kişinin kalça protezi ameliyatından sonra muhtemelen dört ila altı gün hastanede kalması gerekmektedir. Yeni kalça eklemini yerinde tutmak için bacaklarının arasında kama şeklinde bir yastıkla yatakta kalmak zorunda kalmaktadır. Bu süre zarfında kan pıhtısı geliştirme riskini azaltmak için ilaç verilmektedir. Tuvalete gitmesine yardımcı olmak için mesaneye bir drenaj tüpü yerleştirilmektedir. Sağlık uzmanı muhtemelen fizik tedaviye mümkün olan en kısa sürede başlatmaktadır. Fizik tedavi genellikle ameliyattan sonraki gün başlar ve birkaç gün içinde bir yürüteç, koltuk değneği veya bastonla yürümeye başlanmalıdır. İyileşme sırasında tüm günlük egzersizleri yapmak önemlidir. Kişi hastaneden ayrıldıktan sonra haftalarca veya aylarca fizik tedaviye devam etmesi gerekmektedir. Ayrıca bir süre rehabilitasyon merkezinde kalması gerekebilmektedir.
Eve döndüğünde kişiye yardım etmek için yanında bir kişinin olduğundan emin olunmalıdır. Çoğu kişi ameliyattan altı ila sekiz hafta sonra normal günlük aktivitelere devam etmektedir ve tam iyileşme bir yıl kadar sürebilmektedir. Bununla birlikte ameliyattan sonra sekiz hafta araba kullanmaktan kaçınılması gerekir ve bunun yanında doktor kontrollerini aksatmaması gerekir. Yüzme, spor, yürüyüş veya bisiklete binme gibi bazı aktiviteler tamamen iyileştikten sonra yapılmalıdır. Ancak koşu gibi yüksek etkili etkinliklerden kaçınılması gerekmektedir. Hangi aktivitelerin kişi için uygun olduğu konusunda doktoruyla görüşmelidir.
Kalça Protezi Riskleri
Kalça protezi ameliyatının potansiyel riskleri bulunmaktadır ve bu riskler aşağıdaki gibidir:
• Enfeksiyon
• Kan pıhtıları
• Kan damarlarında veya sinirlerde yaralanma
• Kemik kırığı
• Yapay kalça çıkığı
• İkinci kalça protezi ihtiyacı
• Bacak uzunluğunda değişiklik
• Bacakta şişme (ödem)
Kalça Protezi Ameliyatından Sonra Hangi Faaliyetlerden Kaçınılmalıdır?
Kalça protezi ameliyatından altı ila 12 ay sonra, ameliyat olan bacağın etrafında döndürülmesinden veya bükülmesinden kaçınılmalıdır. Ayrıca, ameliyat olan bacak içe doğru çevrilmemelidir ve kalçayı 90 dereceden fazla bükülmemelidir. Bu, hem belde öne doğru bükülmeyi hem de çömelmeyi içermektedir. Fizyoterapist günlük aktiviteleri gerçekleştirirken yukarıdaki yönergelerden ve önlemlerden herhangi birini izlenmesine yardımcı olacak teknikler ve uyarlanabilir ekipman sağlamaktadır. Unutulmamalıdır ki, terapistin tavsiyelerine uymayarak yeni değiştirilen kalça ekleminin yerinden çıkmasına neden olunabilir ve başka bir ameliyat gerekmektedir. Kalça eklemi iyileştikten sonra bile, bazı spor veya ağır aktivitelerden kaçınılmalıdır. Değiştirme eklemi normal günlük aktivite için tasarlanmıştır. Ayrıca kalça protezleri sonsuza kadar sürmemektedir. Tipik olarak, yapay bir eklem 10 ila 15 yıl kullanıma dayanmaktadır ve bundan sonra kalça revizyon cerrahisine ihtiyaç duyulmaktadır.
Kalça Protezi Ameliyatından Sonra Evde Yapılması Gerekenler
Kalça protezi ameliyatından sonra kişi eve döndüğünde hayatı kolaylaştırmak için alabileceği birkaç basit önlemler bulunmaktadır. Bu önlemler aşağıdaki gibidir:
• Merdiven çıkmalarını minimumda tutulmalıdır. Adımları günde sadece bir veya iki kez yukarı ve aşağı inmek için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.
• Sağlam, düz bir sandalyede oturulmalıdır. Yatar koltuklar kullanılmamalıdır.
• Düşmeleri önlemek için tüm halılar kaldırılmalıdır
• Yükseltilmiş klozet kullanılmalıdır. Bu, kalçalara çok fazla eğilmeyi önlemeye yardımcı olmaktadır.
• Tamamen iyileşene kadar evcil hayvanlar uzak tutulmalıdır.
Ayrıca cinsel aktivite ve egzersiz gibi aktivitelere dönmeden önce doktorla konuşmak önemlidir.
Kalça Protezi Ameliyatı Güvenli midir?
Kalça protezi ameliyatı yıllardır uygulanmakta ve cerrahi teknikler sürekli geliştirilmektedir. Ancak her ameliyatta olduğu gibi riskler de bulunmaktadır. İlk başta kişi çok fazla hareket edemeyeceği için, kan pıhtıları özel bir endişe kaynağıdır. Doktor kişiye kan pıhtılarının oluşmasını önlemek için kan inceltici vermektedir. Genel anestezi kullanımı ile ilişkili riskler gibi enfeksiyon ve kanama da mümkündür. Kişi ve doktoru dikkat etmesi gereken daha az yaygın endişeler bulunmaktadır. Bu endişeler aşağıdaki gibidir:
• Ameliyattan sonra bacaklar eşit uzunlukta olmayabilir
• Eklem yerinden çıkabileceğinden bacakları geçmemeye veya çok alçak oturmamaya dikkat edilmelidir.
• Kemik iliğindeki yağ parçaları gevşeyebilir, kan dolaşımına girebilir, akciğerlere girebilir ve bu da çok ciddi solunum problemlerine neden olabilir.
• Kalça bölgesindeki sinirler şişlik veya basınç nedeniyle yaralanabilir ve biraz uyuşmaya neden olabilir
• Değiştirilen parçalar gevşeyebilir, kırılabilir veya enfekte olabilir.
Bununla birlikte prosedürden önce cerrahla bu riskler hakkında görüşülmelidir.
Kalça Protezi Ameliyatından Sonra Yeni Eklem Ne Kadar Sürecek?
Kalça protezi ameliyatları ilk olarak 1970’li yılların başında yapıldığında, ortalama yapay eklemin yaklaşık 10 yıl süreceği düşünülüyordu. Artık kalça eklemi implantlarının yaklaşık % 85’inin 20 yıl sürdüğü bilinmektedir. Cerrahi teknik ve yapay eklem materyallerindeki gelişmeler, bu implantların daha da uzun süre dayanmasını sağlamalıdır. Eklem hasar görürse, onarmak için cerrahi başarılı olabilir, ancak orijinal prosedürden daha karmaşıktır.
Kaynakça:
cedars-sinai.edu
hopkinsmedicine.org
nih.gov
orthoinfo.aaos.org
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu