Kaya, bir veya daha fazla mineralden oluşan katı bir yapışkan bütünüdür.
Petroloji, kaya çalışmasıdır. Petrologlar, dünyanın her yerinde bulunan binlerce kaya örneğiyle gözlem yapmıştır. Böylece, kayaların nasıl oluştuğunu öğrendiler. Ve kayaçların bileşimi ve yapısındaki değişimi belirlediler.
Kayalar birkaç şekilde sınıflandırılır:
-Menşei
-Mineral bileşimi
-Doku
-Renk
Kaya Çağı Tayini
Kayaçların yaş tayini, içlerinde bulunan belirli kimyasal elementlerin radyoaktivitesi ile yapılır. Jeologlar, yeryüzünün jeolojik tarihini günümüze kadar olan oluşumundan itibaren yeniden yapılandırmıştır. Ay’dan gelen kayalar da yeryüzü tarihinin bilgisine çok fazla katkıda bulunmuştur.
Kaya Kökenleri
Kayaların, bileşiminin kökenlerini ortaya koyduğu söylenir. Bazı kayalar organik kökenlidir. Ayrıca minerallerin renkleri, dokuları ve diğer özellikleri, çok çeşitli görünümlere neden olur. Ancak kayaların bu özellikleri, altında kaya kütlelerinin oluştuğu ipuçlarını vermektedir. Kayaların nerede magmatik, tortul veya metamorfik olduğunu gösterecektir. Fakat, bazen metamorfik kayaçların kökeni belirlenemez.
Kaya Döngüsü
Patlayan volkandan gelen magma, dünyanın yüzeyine ulaştığında, soğuma ve katılaşma sürecinden geçerek kayaya dönüşür. Magmatik kaya taşındığında, biriktirildiğinde, birleştiğinde tortul kayaçlar haline gelir . Daha sonra ısı ve basınç yoluyla metamorfik kayaya dönüştürülür. Tortul ve metamorfik kayaçlar yıpranabilir, taşınabilir ve genç çökeltilere dönüşebilir. Metamorfik kayaç, ısı ve basınç nedeniyle derinden gömüldüğü zaman, erime süreci boyunca yeni magmatik maddelere geri gönderilebilir.
Kayaçların Genetik Sınıflandırılması
Volkanik Taşlar: Magmadan oluşturulmuş veya kristalize edilmiş bir kayadır. Magmada katılaşan kayaçlardır.
Suda yüzen, hızlıca soğumuş olan istilacı kaya örnekleri şunlardır:
-Magmatik Girişler: Magma soğumasının kaya dokusunu etkilediği bir yoldur.
–Batolit: Alt sınırı belirsiz olan büyük istilacı magmatik kaya kütlesidir.
-Lakolit: Asit magmanın kabuk tabakasına sokulması ile oluşan, genellikle kubbe şeklindeki volkan kütlesidir. Batolitten küçüktür.
-Sill: Tabakaların arasına yatay olarak sokulan ve katılaşan püskürük kayaçlardır.
-Dayk: Kayalardaki çatlaklara dik olarak sokulan ve üzerindeki örtü aşınınca duvar görünümü alan derinlik volkanizmasıdır.
Volkanik Kaya Örnekleri
1. Bazalt (Volkanik veya Plütonik)
-İnce tanelidir.
-Oldukça ağırdir.
-Siyah kayadır.
-Yoğundur.
2 . Gabro (Derinlik)
-İri tanelidir.
-Koyu yeşilden siyah renge dönüşür.
-Piroksen, feldspat, amfibol, hematit veya manyetit içerir.
3 . Granit (Derinlik)
-İri tanelidir.
-Asitli açık renklidir.
4. Obsidiyen (Volkanik)
-Yarı saydamdır.
-Siyah camdır.
-Konhoidal kırığı vardır.
-Sertliği yaklaşık 7’dir.
5. Ponza (Volkanik)
-İnce tanelidir.
-Neredeyse beyaz renktedir.
-Köpüklü camdır.
-Hafif ağırlıktadır.
Tortul Kayaçlar
Düşük sıcaklıktaki tortuldan oluşan tortul kayaç grupları şunlardır:
-Kırıntılı tortul kayaçlar: Mekanik olarak taşınan parçacıklardan oluşur. İnce taneli büyüklüklere, sıralama formuna ve düzenlemeye sahiptir.
-Kimyasal tortul kayaçlar: Okyanustan çökelen kayalardır.
-Organik tortul kayaçlar: Silisyum türleri, kalkerli türler ve karbonlu türlerdir.
Tortul Kayaç Örnekleri
1. Chert
-İnce tanelidir.
-Gri veya kahverengidir.
-Sertlik olarak 7’dir.
-Suda taşınan çakıl taşları ve parke taşlarıdır.
2. Konglomera
-Yuvarlak kayadır.
-Çakıllardan kalaslara kadar büyüklüktedir ve çimentoludur.
3. Kireçtaşı
-İnce tanelidir.
-Açık gri,ten rengi veya siyah renklerdedir.
-Kalsit oluşur.
-Fosiller içerir.
-Sertlik 3’tür.
-Seyreltilmiş HCL ile teması engeller.
4. Dolomit
-Kireçtaşı özelliklerine benzer, ancak toz haline gelmediği sürece HCL’ye seyreltildiğinde reaksiyona girmez.
5. Kumtaşı
-Kaba kum taneleridir.
-Fosiller içerir.
6. Şist
-İnce parçacıklıdır.
-Gridir.
-Fosiller içerir.
-Yumuşaktır.
-Kolayca çizilir.
Kayaların Kullanım Alanları
1. Tarih öncesinde insanlar tarafından alet ve silah olarak kullanılmıştır.
2. Takı olarak ve süslemeler için kullanılır.
3. Laboratuvarda örnek olarak kullanılır.
4. Bölgesel sınırlar olarak kullanılır.
5. Arazi ve toprağı gübrelemek için kullanılır.
6. Tuz olarak yemeklerde kullanılır.
7. Gelir kaynağı olarak kullanılır.
8. Köprü, altyapı ve benzeri binaların yapımında kullanılır.
Metamorfik Kayaçlar
Diğer kayaçlar üzerindeki ısı, basınç ve kimyasal etkinin etkisiyle oluşan bir kayadır. Bu kayaçlar, magmatik ve tortul kayaçların birleşimidir.
Metamorfik Kayaç Örnekleri
1. Gneiss
– Şeritli veya çizgilidir.
– Açık ve koyu renklidir.
– Orta veya kaba tanelidir.
2. Mermer
– Beyaz ve kaba kristaldir.
– Kristalize kilometre taşıdır.
– Sertliği 3 civarındadır.
3. Kuvarsit
– Beyaz, gri ve ten renklerindedir.
– Kristallenmiş kuvars kumtaşlarıdır.
– Sertliği 7 civarındadır.
4. Şist
– Yassı mineralli, orta taneli kayadır.
5. Arduvaz
– Son derece ince taneli kayadır.
– Siyah, mavi gri ve yeşil renklerdedir.
– Bölünme ile karakterizedir.
Kaynakça:
https://hubpages.com/education/Types-of-Rocks-Its-Cycles-and-Classifications
Yazar: Katibe Melis Dinçer