Herkes arada sırada geç kalabilir, ama sürekli olarak gecikiyorsa, bu zincirleme olarak başka sorunlar da üreten bir kişilik özelliğidir. Sinir bozucu, rahatsız edici ve kaybettiren bir özellik. Ya da, araştırmaların da gösterdiği gibi, bazı kişilik özelliklerinin bir yan etkisidir. Öyleyse, bazı insanların, düzenli olarak beklettiği arkadaşlarını çileden çıkartan, bir türlü yetişemediği ulaşım araçlarının peşinden koşmalarına, işyerlerine hep geç gitmelerine, düğüne bile geç kalmalarına neden olan şey nedir? Bunu düzeltmek çok mu zor?
Araştırmacılar, yıllardır bu özelliği inceliyor ve kaynağını çözümlemeye çalışıyorlar. New York Üniversitesi İşletme Fakültesi’nden Sosyal Psikolog Justin Kruger’e göre, geç kalmanın binbir türlü cezası ve bazen büyük kayıplara yol açan sonuçları var ve paradoksal olarak, bütün bu cezalar uygulandığında ve üzücü sonuçlar ortaya çıktığında bile, söz konusu kişiler yine geç kalmayı sürdürüyorlar.
İnsanların, yaşam koşulları ve kültürel faktörlerin etkileri dışında, sık sık bir yerlere gecikmelerinin en belirgin ve en yaygın nedenlerden biri de, yapmakta oldukları bir işin ne kadar süreceğini planlamakta bilinçli olarak ya da biliçaltı nedenlerle hata yapmaları, bilimsel adıyla planlama yanılgısı. Yapılan araştırmalar, insanların bir işin ne kadar sürede biteceğini ortalama olarak yüzde 40 oranında doğru tahmin edebildiklerini gösteriyor.
Yukarıdaki sorunla ilişkili bir başka bulgu, hep gecikenlerin oranının bir kaç işi birden yapmaya çalışanlar arasında yüksek olmasıdır. San Diego Eyalet Üniversitesi’nden Jeff Conte’nin sürdürdüğü bir araştırmada, New York’ta bulunan 181 metro istasyon operatöründen çok görevliliği tercih edenlerin görevlerine daha sık geç kaldıkları görüldü.
Bunun nedeni, Drake Baer’e göre, çok görevliliği gerektiren işlerin üstbilişi (metacognition) veya yapılan işin farkındalığına sahip olmayı zorlaştırıyor olmasıdır. Conte, daha önceki başka bir çalışmasında, geç kalma olasılığı daha yüksek olan bir kişilik türünü keşfetmişti. Araştırmada, başarıya odaklı asabi A Tipi bireylerin, serinkanlı B Tipi bireylere göre dakik davranma ihtimallerinin daha yüksek olduğu ortaya çıkmıştı.
Aslında, A Tipi kişilerin ve B Tipi kişilerin, geçen zamanı duyumsamaları da farklı. Jeff Conte, A Tipi gergin kişilerin, geçen 58 saniyeyi bir dakika olarak duyumsadığını, B tipi rahat kişilerin, geçen 77 saniyeyi bir dakika olarak duyumsadığını buldu. Conte’ye göre, deney ortamındaki 17 saniyelik bir farkın, gerçek ortamda ve zamanla katlanma olasılığı da çok yüksek. ABD’de, kronik gecikme özelliği olanların ekonomiye getirdiği yük, yılda yaklaşık 90 milyar dolar olarak hesaplanıyor. Bilim insanları, dakikliği artırabilecek stratejiler üzerinde durmaya başladılar. Bir görevi çok ayrıntılı adımlara ayırmak, insanların bir işin ne kadar süreceğini daha doğru tahmin edebilmelerine yardımcı oluyor.
Ayrıca, 2012 yılında yapılan bir araştırmada da, işe başlamadan önce, o işin nasıl yapılacağının zihinde resimlerle canlandırılmasının, işin tamamlanma süresinin daha gerçekçi biçimde tahmin edilmesini sağladığı bulundu. Kronik gecikme özelliği olanların, aynı anda iki yerde olamayacaklarını unutmamaları, aynı süre içinde daha az sayıda ve birbirlerinden çok farklı olmayan işler yapmaları, o işleri de mümkün olduğu kadar çok basamağa bölmeleri yararlı olacaktır. Bireylerin kişiliklerini değiştirebilmek söz konusu olmadığına göre, bu sorunlu özelliği telafi edecek yöntemler geliştirmek önem kazanmaktadır.
Kaynakça:
-J.M. Conte,F. Cochrum-Nguyen, M.S. Yama, “Type A Behavior Pattern (Coronary Prone Personality)”, Oxford Bibliographies in Psychology, Oxford University Press, (2013).
-K.L. Schell, J.M. Conte, “Associations among polychronicity, goal orientation, and error orientation”, Personality and Individual Differences, 44, (2008).
-J.M. Conte, R.R. Jacobs, “Validity evidence linking polychronicity and Big 5 personality dimensions to absence, lateness, and supervisory ratings of performance”, Human Performance, 16, (2003).
Yazar: Oben Güney Saraçoğlu