Ksantan sakızı, günde birkaç kez tüketebilek bir gıda katkı maddesidir. Glutensiz gıdalardan diş macunu ve kremler gibi kişisel bakım ürünlerine kadar her şeyde yaygındır. Ksantan sakızı hakkında bilgiler bu makalede yer almaktadır.
Ksantan Sakızı Nedir?
Polisakkarit B-1459 olarak da bilinen ksantan zamkı, genellikle bakteriler (Xanthomonas campestris) kullanılarak yapılan doğal bir karbonhidrattır. X. campestris, yaygın şeker kaynaklarından ksantan zamkı üretmektedir. Şekerler X. Campestris ile fermente edilir, alkol ile muamele edilir ve ksantan zamkı oluşturmak üzere kurutulmaktadır. Bununla birlikte bakteriler, siyah çürüme, bakteriyel yaprak yanması ve turunçgiller hastalığı gibi hastalıklardan sorumlu ölümcül bir bitki patojenidir. İnsanlar için tehlikeli olmasa da, bu bakteriler kontrol edilmezlerse mahsulleri tahrip etmektedirler. Ksantan zamkı toksik olmayan olarak sınıflandırılmıştır. Gıda katkı maddesi olarak kullanılmak üzere FDA (Gıda ve İlaç İdaresi) tarafından herhangi bir sınırlama olmaksızın onaylanmıştır. Ksantan sakızı çeşitli gıda uygulamalarına sahiptir. Bazı ürünlerde koyulaştırıcı ve stabilize edici bir ajan olarak kullanılmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Salata sosu
• Kuru Karışımlar
• Şuruplar
• Soslar
• Süt Ürünleri
• Makyaj malzemeleri
• Pişmiş ürünler
• Dondurulmuş gıdalar
• Meyveli içecekler
Bununla birlikte sağlık açısından büyük faydalarının yanı sıra, ksantan zamkı gelişmiş bağlanma özelliklerini kullanarak petrol alanlarından ham petrol geri kazanımını arttırmak için kullanılmaktadır.
Bileşenler
Ksantan sakızı, bakteriyel fermantasyon ile birbirine bağlanan basit şekerlerin tekrarlayan birimlerinden oluşmaktadır. Glikoz, sükroz ve fruktoz gibi şekerler üretimini arttırmak için kullanılmaktadır. Çevre dostu bir yakıt olan soya fasulyesi biyodizeli, ksantan sakızı üretim sürecinde şekerin yerine umut verici sonuçlar göstermiştir.
Hareket Mekanizması
Ksantan sakızı, uzun şeker zincirleri nedeniyle su, organik ve inorganik maddelerle bağlanma özelliklerine sahiptir. Bir sıvı ile karıştırıldığında, ksantan zamkı bu sıvının kalınlığını arttırmaktadır, böylece daha yavaş reaksiyon hızları nedeniyle birçok sağlık faydası sağlamaktadır.
İlaç Salınımı
Modifiye salım dozu, ilacın kan dolaşımına salım oranını değiştirmek için birçok hap veya tablette çok önemlidir, Ksantan sakızı, ilaç salımını değiştirmek için harika bir çözümdür. Simüle edilmiş su sistemlerinde, ksantan sakızı bazlı haplar ilaçların salınımını uzatmaktadır, böylece zaman içinde tutarlı bir dozaj muhafaza edebilmektedir. Bu sık sık reçete alma ihtiyacını azaltmaktadır.
Ksantan Sakızının Sağlık Açısından Faydaları
Ksantan sakızı FDA tarafından bir gıda katkı maddesi olarak kullanılmak üzere onaylanmıştır, ancak tıbbi kullanım için onaylanmamıştır. Herhangi bir sağlık amacı için ksantan sakızı kullanmadan önce doktora başvurulmalıdır. Ksantan sakızının sağlık faydaları bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
1) Diyabet: Diyabet, vücudun kan şekerini işleme yeteneğini etkileyen kronik bir durumdur. Kan şekeri çok yüksek kalırsa, sinirlere, gözlere, kan damarlarına ve böbreklere zarar vermektedir. 9 diyabetik denek içeren 12 haftalık bir çalışmada 12 g ksantan sakızı, yemeklerden hızlı ve 2 saat sonra kan şekeri düzeylerini düşürmüştür. Bu çalışmada ciddi sindirim semptomları bildirilmemiştir. 14 sağlıklı erkek denek ve 4 meyve suyu karışımı üzerinde yapılan bir çalışmada, ksantan zamkı karışımı kan şekerinde en büyük azalmaya neden olmuştur. İnsan sindirim sürecinin benzer bir simülasyonunda ksantan sakızı, sindirim sıvısı kalınlığını olumsuz etkilemeden glikoz konsantrasyonlarını azaltmıştır. Diyeti esas olarak pirinçten olanlar için, ksantan sakızı sağlıksız sonuçlarını azaltmaktadır. Kan şekeri, pirinç tüketiminden yaklaşık 30 dakika sonra yükselmektedir. 11 sağlıklı denek üzerinde yapılan bir çalışmada, ksantan sakızı insanlarda bu kan şekeri artışını bastırmıştır.
2) Kabızlık: 18 gönüllü üzerinde yapılan bir çalışmada, ksantan sakızı insan vücudu üzerinde güçlü müshil etkilere sahiptir. Dışkı üretiminin miktarı ve sıklığı, ksantan zamkı takviyeleri ile artmıştır. 5 erkeğin bir başka çalışmasında, büyük miktarlarda ksantan sakızı tüketmek bağırsak hareketlerinin miktarını ve sıklığını arttırmıştır.
3) Ağız kuruluğu: Sjogren sendromunun neden olduğu şiddetli ağız kuruluğu olan 33 hasta üzerinde yapılan bir çalışmada, farklı kalınlıklarda ksantan sakızı bazlı tükürük ikameleri kullanılmıştır. Ksantan sakızı bazlı tükürük ikameleri kuru ağzı iyileştirmiştir. Böbrek diyalizi uygulanan hastalar, zorunlu sıvı kısıtlı diyet nedeniyle kuru ağız ve susuzluktan şikâyetçidir. 65 hastayı kapsayan bir çalışma, ksantan zamkı içeren tükürük ikamelerinin susuzluğu ve ağız kuruluğunu tedavi edebileceğini göstermiştir.
4) Disfaji: Disfaji, yutma veya yutma eylemini başlatma zorluğunu tanımlayan bir bozukluktur. Ksantan sakızı bazlı bir gıda kıvamlaştırıcısı 14 sağlıklı gönüllüye kıyasla güvenliği arttırmıştır ve 120 disfajili hastaya rahatlama sağlamıştır. Ayrıca inme sonrası disfajisi olan 76 hasta ksantan zamkı kıvamlaştırıcıları almış ve boğulma olaylarını azaltabilecek yutma güvenliğini arttırmıştır.
5) Açlık: 9 kişiyle yapılan bir çalışmada, ksantan takviyeli kekler tüketen katılımcılar daha büyük bir dolgunluk hissi bildirmişlerdir. Ancak, Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi, ksantan sakızı tüketimi ile artan tokluk arasında bir ilişki olmadığını bildirmiştir. Başka bir çalışma, ksantan sakızının 21 obez kadın hastada açlığı önemli ölçüde azaltmadığını doğrulamıştır.
6) Diş çürüğü: Güçlü diş minesi (dişin koruyucu yüzeyi) iyi diş sağlığının bir göstergesidir. Soda, kahve ve meyve suları gibi asidik gıdalar diş minesini bozmaktadır. Ksantan sakızı, diş macununda kullanılan yaygın bir kıvamlaştırıcı maddedir. Ksantan sakızının dişler üzerinde koruyucu bir bariyer oluşturduğuna ve bu nedenle gıdalardan kaynaklanan asit saldırılarını engellediğine inanılmaktadır. 16 denek üzerinde yapılan bir araştırma, ksantan sakızı ile karıştırılmış asidik meyve içeceklerinin aşındırıcı etkisini karşılaştırmış ve emaye kaybını 
azalttığını göstermiştir.
7) Osteoartrit: Osteoartrit, genellikle yaşlanan eklemler veya obezitenin neden olduğu ağrılı bir eklem bozukluğudur. Birçok hayvan çalışması, ksantan sakızı enjeksiyonlarının kıkırdağı korurken ağrıyı da hafiflettiğini göstermiştir.
8) Bağışıklık: Ksantan sakızı, fare dalak hücrelerinde antikor üretimini aktive edebilmiştir. Bununla birlikte, aynı cevabın insanlarda olacağına dair bir kanıt bulunmamaktadır.
Kanser araştırması
Ksantan sakızı, bağışıklık sistemini uyararak farelerde tümör büyümesini bastırmıştır. Yavaşlayan kanser büyümesi, cilt kanseri tanısı konan farelerin hayatta kalma süresini arttırmıştır.
Yan Etkiler ve Güvenlik
Ksantan sakızı eğer tüketilirse, müshil etkileri, şişkinlik ve hazımsızlık gibi bazı sindirim rahatsızlıklarına neden olmaktadır. Ksantan sakızını toz halinde tutarken dikkatli olunmalıdır. Yüksek miktarlarda ksantan sakızı tozuna maruz kalan işçiler yaşamı tehdit etmeyen burun ve boğaz tahrişini rapor etmişlerdir. Bunun dışında, ksantan zamkı tüketiminin bilinen herhangi bir yan etkisi bulunmamaktadır. 5 erkek gönüllü kullanan bir deney, 23 gün boyunca her gün kabul edilebilir günlük ksantan sakızı alımının 15 katını yutmuştur. Orta derecede müshil etkisinin ötesinde önemli bir sağlık sonucu bildirilmemiştir.
Alerjiler: Ksantan sakızı diğer gıda proteinlerine benzer bir yapıya sahiptir ve bir bağışıklık reaksiyonuna neden olmaktadır. 288 insan ve hayvan kan örneği üzerinde yapılan bir çalışma, ksantan sakızının fark edilir bir bağışıklık tepkisine neden olduğunu göstermiştir. Sağlıklı bireyler gizli gıda alerjilerinden mustarip olabilmektedirler.
İlaç Etkileşimleri
Diyabet hastaları ksantan sakızı alırken dikkatli olunmalıdır. Ksantan zamkı diyabet ilacı ile birleştirildiğinde kan şekeri düşük seviyelere ulaşmaktadır. Olumsuz etkilerden ve beklenmedik etkileşimlerden kaçınmak için, herhangi bir sağlık amacı için ksantan sakızı kullanmadan önce doktora başvurulmalıdır.
Sınırlamalar ve Uyarılar
Mevcut ksantan zamkı çalışmalarının çoğu sadece hayvanlar üzerinde test edilmektedir, bu nedenle bazı faydalar insanlar da kopyalanmayabilmektedir. Ksantan sakızı, sözde sağlık yararları için kullanmadan önce daha fazla insan denemesi yapılmalıdır.
Kaynaklar ve Formlar
Ksantan sakızı, bakteriler kullanılarak üretilen yaygın bir gıda katkı maddesidir. Yemek pişirmek için toz halinde bulunmaktadır. Bazı gıdalarda ve ürünlerde bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Diş macunu
• Kremler/losyonlar
• Salata sosları
• Dondurmalar
• Şuruplar
• Glutensiz ürünler
Ksantan Sakız Alternatifleri
Ksantan sakızı birçok tarifte ikame edilmektedir ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Guar zamkı
• Keçiboynuzu zamkı
• İrlanda yosunu
• Chia tohumları
• Agar-agar
Dozaj
Herhangi bir tıbbi amaç için güvenli ve etkili bir ksantan sakızı dozu bulunmamaktadır, çünkü birini bulmak için yeterince güçlü bir çalışma yapılmamıştır. Çoğu uzman günde 10 mg / kg’ın altında kalmayı önerilmektedir. Bununla birlikte kıvam arttırıcı bir ajan olarak tariflerde ksantan sakızı eklemesi, ev yapımı ekmek gibi gıdalarda ekstra karbonhidrat ihtiyacını azaltmaktadır. Vegan ve glutensiz tarifler, bağlayıcı lezzetlerinden faydalanırken, aynı zamanda mükemmel lezzeti korumaktadır. Çoğu kişi protein salları, milkshake, smoothies ve dondurmada ksantan sakızının en iyi kullanımını bildirmiştir ve hoş bir doku üretmeye yardımcı olmaktadır. Ksantan sakızı da ev yapımı güzellik ürünlerinde bir bileşendir. Saç jölelerini ve losyonlarını karıştırmak için ucuz ve etkili bir yol sağlamaktadır.
Kaynakça:
draxe.com
veggieshake.com
forkandbeans.com
thedailymeal.com
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu