Karpuz herkesin favori yaz meyvesidir. Yüzde 90’dan fazlası sudan oluştuğu için en sıcak günlerde bile yiyenleri ferahlatır. Küp biçiminde karpuzlar yetiştirebilen Japonya’da ve Çin’de bir eve konuk giderken hediye olarak karpuz götürülmektedir. Amerika’nın eyaletlerinden biri olan Oklahoma’da karpuz 2007’de resmi devlet sebzesi olarak ilan etmiştir. Bu sevilen tatlı, pembe meyvenin kimlik karmaşası vardır. Bazı kişiler onu bir sebze olarak bazıları da meyve olarak tanımlar. Peki, haklı olan kimdir? Bunun cevabı kime sorulduğuna bağlıdır. Bir botanikçiyle konuşulursa karpuzun meyve olduğunu savunacaktır çünkü karpuz çiçeklendikten sonra bitkinin yumurtalıklarından gelişir ve içinde tohumları taşır. Bir sebze diyebilmek için bitkinin diğer kısımlarından (ıspanak yaprakları veya havuç gibi) yararlanılmalıdır.
Karpuz Hem Bir Meyve Hem de Bir Sebzedir
Karpuz, kabakları da içeren Cucurbitaceae olarak bilinen salatalık ailesinin bir üyesidir.
*Meyvenin teknik tanımı: Meyve, bitkinin çok özel bir bölümünü ifade eden bir botanik terimidir. Meyve, tohum (örneğin, kirazda ve erikte tek tohum) ya da tohumlar (örneğin, elmada, portakalda, fasulyede, bezelyede, domates ve biberde birden fazla tohum) içeren olgunlaşmış yumurtalıklardır.
Botanik olarak karpuz bir meyvedir. Özel bir tür meyve olan karpuz yenilebilir meyvesi için yetiştirilir. Çoğu insan onları sebze olarak görse de tanım gereğinde kabak ve yeşil fasulye de bir meyvedir. Tarımsal olarak konuşursak, karpuzlar sebzelere daha çok benzemektedir. Mevsimsel olarak ekilen tohumlardan geliştirilir ve sebze ekim teknikleriyle yetiştirilir.
*Sebzenin tanımı: Mutfak ayrımları kullanılarak früktoz şekeri düşük olan ve daha tuzlu bir tada sahip olan bitki kısımları sebze olarak, daha tatlı kısımlar meyve olarak kabul edilir. Sebze tanımını daha fazla açıklığa kavuşturmak için çoğu insan sebzeleri, bazı bitkilerin yaprakları, gövdeleri, sapları ve kökleri olarak görür. Bu, kereviz, havuç, marul ve soğanların neden hepsinin tamamen sebze olduğunu tanımlamaya yardımcı olur. Botanik veya bilimsel anlamda birer meyve olan kabaklar ve salatalıklar mutfakta sebze olarak kullanılır.
Mutfak perspektifinden, tatlı şeyler meyvedir ve tatlı olmayanlar sebzedir. Meyvenin tatlı olması birçok hayvanı onları yemeye teşvik eder ve daha sonra dışkılarla tohumlar çevreye yayılır. Biber ve domates sebze olarak kabul edilir çünkü früktoz oranı düşüktür ve hafif tuzludurlar. Tohumları (çekirdekleri) olması teknik olarak onları meyve yapar.
Karpuz hem bir meyve hem de bir sebzedir. Meyvedir çünkü bir tohumdan yetişir, tatlı bir lezzeti ve ferahlatıcı özelliğe sahiptir. Bir sebzedir çünkü diğer sebze üretim sistemleri kullanılarak yetiştirilir, diğer sebzeler gibi tarladan hasat edilir ve temizlenir, salatalık ve kabak ile aynı ailenin üyesidir.
Karpuzun Botanik Özellikleri
Karpuz (Citrullus lanatus) bitkisi sıcak iklimlerde iyi yetişen, sürünücü ve tek yılık bir bitkidir. Kavun, salatalık ve kabaklarla aynı aileye dahil edilen karpuzların 5 farklı türü vardır: 
çekirdekli, çekirdeksiz, mini, sarı ve turuncu karpuzlar. Sarı Karpuzlar dünya çapında yetişen 1,200 karpuz çeşidinden sadece biridir. Etli kısmın rengi, meyvenin şekli ve kabuğun kalınlığı karpuzun cinsine göre değişir.
Karpuzun Kökeni
Kesin olarak doğrulanmasa da karpuzun Güney Afrika’da veya Afrika’nın tropikal bölgelerinde ortaya çıktığı düşünülmektedir. Bugün tüm dünyada ekilmektedir. Karpuz binlerce yıldır yetiştirilmektedir, kanıtlar Eski Mısırlılara kadar uzanan bir geçmişe sahip olduğunu göstermektedir. Yaklaşık beş bin yıl önce karpuz hasadı yapıldığı Mısır hiyerogliflerinden anlaşılmaktadır.
Karpuzun Besin Değeri
Doğal tatlılığı yılın her zamanı karpuzun favori olmasını sağlar. Karpuzlar tüm yıl boyunca marketlerde mevcuttur. Bir bardak doğranmış karpuz (152 gram) şunları içerir: 43 kalori, 0 gram yağ, 2 miligram sodyum,11 gram karbonhidrat (9 gram şeker dahil), 1 gram lif.
Bir bardak karpuzun günlük vitamin ve mineral ihtiyacını karşılama yüzdeleri aşağıdadır:
*A vitamininin yüzde 17’sini,
*C vitamininin yüzde 21’ini,
*Demirin yüzde 2’sini,
*Kalsiyumun yüzde 1’ini karşılar.
Karpuz ayrıca tiamin, riboflavin, niasin, B–6 vitamini, folat, pantotenik asit, magnezyum, fosfor, potasyum, çinko, bakır, manganez, selenyum, kolin ve betain içerir. Aynı zamanda kanser ve diğer hastalık risklerini azaltmaya yardımcı olabilecek bir antioksidan olan yüksek konsantrasyonlarda likopen içerir. Araştırmalar karpuzun diğer meyve veya sebzelerden daha fazla likopen içerdiğini göstermektedir.
Karpuz Nelere İyi Gelir?
Karpuz bugüne kadar gelmiş geçmiş en güzel meyvedir. Karpuzlar yaklaşık % 92 oranında su, % 2 oranında şeker içermesine rağmen çok lezzetlidir. Her türlü meyve ve sebzeyi tüketmek birçok sağlık sorunu riskini azaltmaktadır. İşte karpuzun tüm zamanların en iyi, en faydalı meyvesi olmasını sağlayan nedenler:
*Karpuz A vitamini yüklüdür: A vitamini göz sağlığını güçlendiren, daha iyi görmeyi sağlayan bir vitamindir. Dahası, A vitamini cilt sağlığını ve dişleri korur.
*Astımı önleyebilir: Yüksek miktarda belirli besin tüketen kişilerde astım gelişme riski daha düşüktür. Karpuzda ve diğer birçok sebze ve meyvenin içeriğinde yer alan C vitamini böyle bir besindir.
*Tansiyonu (kan basıncını) düşürür: Amerika’da yayınlanan bir çalışmada karpuz özü takviyesinin prehipertansiyon ya da evre 1 hipertansiyonu olan obez orta yaşlı erişkinlerde dolaşım sisteminin sağlığını iyileştirdiği açıklanmıştır. Karpuz gibi likopen bakımından zengin yiyecekler kalp hastalıklarına karşı korunma sağlayabilmektedir.
*Kanser riskini azaltır: C vitamini de dahil olmak üzere mükemmel bir antioksidan kaynağı olan karpuz, kansere neden olduğu bilinen serbest radikallerin oluşumuyla savaşır. Karpuzda bol miktarda bulunan likopeni bazı araştırmalar prostat kanseri riskinin azalmasıyla ilişkilendirmiştir.
*Sindirimi ve bağırsak düzenini iyileştirir: Karpuz, su ve lif içeriği nedeniyle kabızlığın önlenmesine ve sağlıklı bir sindirim sistemi için bağırsak düzeninin geliştirilmesine yardımcı olur.
*Su kaybını önler: Yüzde 92’si sudan oluşan ve önemli elektrolitlerle dolu olan karpuz, vücudun su kaybını önlemek için sıcak yaz aylarında el altında olması gereken harika bir atıştırmalıktır.
*İltihabı giderir: Kolin, karpuzda bulunan çok önemli, uyku, kas hareketi, öğrenme ve hafızada yardımcı olan çok yönlü bir besindir. Kolin ayrıca hücresel zarların yapısını korumaya, sinir uyarılarının iletilmesine, yağ emilimine yardımcı olur ve kronik iltihabı azaltır.
*Kas ağrısını azaltır: Karpuzun ve karpuz suyunun kas ağrısını azalttığı ve sporcularda egzersizi takiben iyileşme süresini hızlandırdığı gösterilmiştir. Araştırmacılar bunun muhtemelen karpuzda bulunan amino asit L-sitrülin nedeniyle olduğuna inanmaktadır.
*Cilde ve saça iyi gelir: Karpuz cilt için mükemmeldir çünkü saçların nemli kalmasını 
sağlayan sebum üretimi için gerekli olan bir besin olan A vitamini içerir. A vitamini, cilt ve saç da dâhil olmak üzere tüm vücut dokularının büyümesi için de gereklidir. Cilt ve saçın temelini oluşturan kollajenin yapımı ve bakımı için de yeterli miktarda C vitamini alınması gerekir. Karpuz, sağlıklı görünen cilt ve saçlar için hayati öneme sahip olan genel hidrasyona da katkıda bulunur.
Karpuz Diyete Nasıl Dahil Edilebilir?
A vitamini ve bir miktar C vitamini içeren karpuz genellikle çiğ olarak yenir. Karpuzun her kısmı hatta kabuğu bile yenilebilir. Mesela kabuğu turşuda kullanılabilir. Karpuz çok yönlü olduğundan, kolayca diyete dahil edilebilir. Aşağıda karpuzun değerlendirilmesi hakkında bazı ipuçları verilmiştir:
*Kavrulmuş karpuz çekirdekleri: Kesilen karpuzun içindeki çekirdekler (tohumlar) alınıp fırında 15–20 dakika fırında kavrulup lezzetli bir atıştırmalık haline getirilebilir. Az miktarda tuz eklenebilir.
*Karpuzlu içecek: Doğranmış karpuz ve birkaç buz küpüyle birlikte bir blenderin içine atılıp karıştırılarak egzersiz sonrası veya güneşte kalınan bir günde kaybedilen suyun vücuda geri kazandırılması için mükemmel olan soğuk, canlandırıcı bir elektrolit içeceği hazırlanabilir. Smoothie’ler karpuz tüketmek için iyi bir yoldur. Yüksek su içeriği bu içecekleri çok koyulaştırmaz ve saniyeler içinde içmeye hazır hale getirir.
*Karpuzlu salata: Ispanak yapraklarından oluşturulan bir yatağa karpuz, nane ve taze mozzarella eklenerek hoş bir salata hazırlanıp üzerine balzamik sos gezdirilebilir.
*Karpuz kabuğu reçeli: İçinin tatlı kısmı çıkarılıp yenir ve genellikle kabukları atılır. İşte bu kabuklar kirece yatırılıp şekerle kaynatılarak kıtır kıtır ve lezzetli reçeller hazırlanabilir.
*Dondurulmuş karpuz: Lezzetli bir atıştırmalık için karpuz, çekirdekleri çıkarılmış ve şekil verilmiş dilimler haline getirilip dondurma çubuğuna batırılarak ya da ezilip kalıplara doldurularak dondurulabilir.
*Karpuzlu dondurma: Evde dondurma yapmak aslında zor değildir. Karpuz püresi, süt, salep, toz şeker ve krema ile karıştırılıp kaynatıldıktan sonra ocaktan indirilip ılık hale gelince geniş kâselere alınıp dondurucuda 7–8 saat dinlendirilir. Daha sonra dolaptan çıkarılıp kaşıklarla dondurma kâselerine alınarak servis yapılabilir.
Karpuz Yemek Riskli Olabilir mi?
Belli miktarda yenen karpuz ciddi sağlık riski oluşturmaz. Aşırı tüketimi, vücuttaki bazı vitaminlerin seviyelerini yükseltebilir, bu da komplikasyonlara, mesela karpuzda bol miktarda bulunan C vitamini, ishal veya gastrointestinal rahatsızlık gibi semptomlara neden olabilir. Karpuz gibi likopen içeren yiyecekler de bu belirtileri oluşturabilir. Bu belirtiler sadece normalde aşırı alımın besinlerden değil, takviyelerden alınması durumunda görülür.
Potasyum seviyeleri başka bir konudur. Fazlası anormal kalp ritmine neden olan ve tehlikeli olabilen hiperkalemi gibi komplikasyonlara yol açabilir. Yine, komplikasyonlar çoğunlukla aşırı takviye alımından kaynaklanır. Genel olarak, çok az risk oluşturan karpuz güvenle tüketilebilir.
Karpuz Nasıl Seçilir?
Çatlak, çürük, yumuşak lekeler veya küf içermeyen sağlam, simetrik karpuzlar seçilmelidir. Olgunlaşmış karpuz sağlıklı bir parlaklığa, mat bir kabuğa, kurumuş sapa ve yere temas eden kısmında tereyağı sarısı bir renge sahip olacaktır. Alt tarafı çok sert, beyaz veya çok soluk yeşil renkli karpuzlar olgunlaşmamışlığın belirtisidir. Parmakla kabuğa hafifçe vurulursa çıkan ses tok olmalıdır. Ses çıkmıyorsa karpuzun iyi olmadığı anlaşılmalıdır. Karpuz ele alıp kaldırıldığında ağır hissedilmelidir. Hafif hissedilenler kelek çıkabilir.
Karpuzlar Nasıl Saklanmalıdır?
Tarladan toplandıktan sonra karpuz kolayca olgunlaşmaz. Olgunlaşmamışsa, karpuz bütün halde, buzdolabının dışında, kâğıt torbada saklanmalıdır. Bu işlem karpuzu biraz olgunlaştırabilir. Karpuzlar 2 haftaya kadar oda sıcaklığında, kesilmemiş olarak tutulabilir. Meyveler büyük vitamin kaynaklarıdır ancak meyvelerde birçok kimyasal ve bakteri bulaşmış olduğundan yemeden önce düzgün bir şekilde temizlenmelidir. Kesilmeden önce karpuzun kabuğu sabun ve suyla iyice yıkanmalı, kesildikten sonra, kapalı plastik kaplara veya torbalara yerleştirilerek buzdolabında saklanmalıdır.
Yazar: Müşerref Özdaş