Makula, gözün arkasında bulunan retina tabakasında bulunan 4-5 mm çapındaki alandır. Retinanın merkezinde yer alan makula gözün net bir şekilde ve renkli görmesinden sorumludur. Küçük olmasına rağmen keskin görme ve renkli görme gibi önemli görevleri yerine getiren makulanın göz içinde oynadığı önemli rol ve anotomisi hakkında daha fazla bilgi aşağıda verilmiştir.
Makula Anatomisi
Yapısı: Makula, retinanın en merkezinde bulunan retinanın pigmentli kısmıdır. Makula merkezinde fovea, belki de gözün en önemli kısmıdır. Fovea en iyi görme keskinliği alanıdır. Çok miktarda koni içerir ve yüksek keskinlikte fotoreseptör olan sinir hücrelerinden oluşmaktadır.
Rengi: Makula sarı renktedir. Sarı renk, diyet içindeki lutein ve zeaksantinden, makula içinde bulunan her iki sarı ksantofilkarotenoidden elde edilir. Sarı renginden dolayı, makula göze giren mavi ve ultraviyole ışığı emerek retina bölgesini korumak için güneş kremi görevi görür.
Fonksiyonları: Makulanın ana işlevi keskin, berrak, düz ileri görüş sağlamaktır. Tüm merkezi vizyondan ve renkli vizyonun çoğundan sorumludur. Gözün gördüğü ince detaylar makula ile mümkün olmaktadır. Makula, ışığı algılayan ve beyine sinyal gönderen birçok fotoreseptör hücreye sahiptir ve beyin daha sonra sinyalleri görüntü olarak yorumlar. Merkezi görmeden sorumlu olduğu için, makula dejenerasyonu gibi makula içeren hastalıklar merkezi görme kaybına neden olur.
Makulanın Önemi
Makulaya verilen hasar görme merkezinde net bir şekilde görme kabiliyetine sahip değildir. Periferik görme etkilenmediğinden, makulaya zarar veren bir kişi yaşama adapte olabilir ve yardımsız yürüme gibi normal günlük aktivitelere devam edebilir. Makulayı birkaç sorun etkileyebilir ve en yaygın görülen maküler dejenerasyondur. Makulayı etkileyen diğer yaygın durumlar, makuler ödem ve makuler deliklertir.
Makuler Dejenerasyon
Maküler dejenerasyon (AMD, ARMD) Amerika Birleşik Devletleri’nde körlüğün önde gelen nedenidir. Bu durum öncelikle 65 yaş ve üstü kişileri etkiler. AMD, keskin ve merkezi görmeden sorumlu retinanın orta kısmı olan makulada bozulmaya neden olur. AMD tedavi edilemez ve iki tür AMD vardır. Kuru AMD en yaygın tip olup, tüm AMD vakalarının yaklaşık %90’ını oluşturur. Kuru makula dejenerasyonunda, gözlerde bulunan pigmentli hücrelerin görünümünde farkedilir tarzda değişim ortaya çıkarken depigmentasyon, pigment topaklaşması ve drusene (retina altında sarı birikintiler) sebep olarak alanları etkiler. Kuru AMD üç aşamada çok yavaş ilerler: Bunlar erken, orta ve ileri sevilerde olmaktadır. En erken evre esasen normal görme varlığı veya hafif görme kaybı ile karakterizedir. Durum ilerledikçe, merkezi görme kaybı artar, ilave drusen görünebilir veya genişleyebilir ve pigment değişiklikleri oluşabilir. Görme kaybı derecesi kuru AMD dejenerasyonuna göre değişir, ancak nadiren yasal körlüğe ilerler. Maküler doku atrofisi ve hafif skar da gelişebilir.
Bunun yanında Islak AMD dejenerasyonu, tüm AMD vakalarının yaklaşık %10’unu oluşturur. Kuru AMD formu daha şiddetli ıslak forma ilerleyebilir. Retina altında yeni kan damarı büyümesi (neovaskülarizasyon) ortaya çıkar. Kan ve sıvı, yeni kan damarlarından sızarak sıklıkla makulayı kaldırır ve görsel bozulmalara neden olarak potansiyel doku hasarına neden olur. Kayma, önemli görme kaybı ve bazen de yasal körlüğe neden olabilir. Bu hastalığın ıslak şekliyle, merkezi görme kabiliyetleri hızla zarar görebilir.
Makuler Ödem
Makula ödemi, makulada sıvı biriktiğinde meydana gelir. Bu birikim, makula şişer ve kalınlaşırken görüşü bozar. Makuler ödem, genellikle diyabetli kişilerin başına gelebilecek bir hastalık olan diyabetik retinopatiden kaynaklanır. Makuler ödem bazen göz ameliyatından sonra, makuler dejenerasyonla bağlantılı olarak veya gözdeki diğer enflamatuar hastalıkların bir sonucu olarak ortaya çıkar. Bunun yanında maküler ödem, retinadaki kan damarlarına zarar veren herhangi bir hastalıktan dolayı da ortaya çıkabilir.
Maküler Delik
Makula deliği makulanın sinir hücrelerinin birbirinden ayrılmasıyla ve bir delik oluşturmasıyla ortaya çıkar. Delik oluştukça, merkezi görüş bulanıklaşabilir, dalgalı veya çarpık olabilir. Delik büyüdükçe, merkezi görmede karanlık veya kör bir nokta belirir, ancak çevresel (yan) görüş etkilenmez.
Maküler Hasar Belirtileri
Makulada hasar varsa, aşağıdaki belirtileri fark edebilir. Aşağıdaki değişikliklerden herhangi biri fark edildiğinde bir göz doktoruna görünmek gerekir.
• Azalan merkezi görüş: Görme alanının orta kısmı veya net görüşü alanını engelleyen yama gibi görünebilir.
• Görüntüde bozulma: Görüntüler bozuk görünmeye başlayabilir, özellikle düz çizgiler eğri gibi görünebilir. Amsler grid bozulma için ortak kendinden sınavıdır.
• Görüntü boyutunda bozulma: Nesneler normalden daha büyük veya daha küçük görünebilir. Bu, sağlıklı gözde ve sağlıksız gözde algılanan görüntü arasında bir tutarsızlık geliştiğinden, çift görme (diplopi) olarak gelişebilir.
Ne Zaman Doktora Müracat Edilmelidir?
Kişinin ailesinde makula dejenerasyonu öyküsü varsa, özellikle de önemli görme kaybıyla birlikte, yıllık tıbbi göz muayenelerinin planlanması şiddetle önerilir. Birinci basamak doktor tarafından gerçekleştirilen basit bir vizyon taraması değil, gözün dilatasyonu ile kapsamlı bir muayene yaptırılması gerektiğine dikkat etmek önemlidir. Bu muayeneler bir optometrist veya göz doktoru tarafından yapılabilir. Ayrıca sigara içmek ve kardiyovasküler hastalığa sahip olmak, hastalığa yakalanma riskini artırır. Kişi bu koşullardan herhangi birine sahipse, her yıl göz muayenesi yaptırması şarttır.
Kaynakça:
ncbi.nlm.nih.gov
sciencedirect.com
eyewiki.aao.org
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu