Mani Nazım Şekli ve Özellikleri

Mani

• Kendine göre bir ezgiyle söylenen halk şiirinin bu en küçük nazım şekli dört mısradan oluşur.
• Kafiye düzeni aaxa’dır.
• Mısra sayısı dörtten artık maniler de vardır. Bu tür manilerin genellikle birinci mısraında hece sayısı yediden azdır.
• İlk iki mısra kafiyeyi doldurmak veya temel düşünceye bir giriş yapmak için söylenir. Asıl söylenmek istenenler son dizede ifadesini bulur.
• Sevgi, tabiat, aşk, övgü, yergi hasret gibi konular mânilerde anlatılır.
• İlk iki mısraında konuya giriş yapılır, son iki kıtasında ise asıl konu işlenir.

Mâni Çeşitleri

1. Yapılarına Göre Mâniler
• Düz (Tam) Mâni: Yedişer heceli ve dört dizeden oluşan manilerdir.
Sunam sese mi geldin
Kadem basa mı geldin
Sağlığımda gelmedin
Öldüm yasa mı geldin
• Kesik (Cinaslı) Mâni: Birinci dizesinin hece sayısı yediden azdır ve genellikle anlamsızdır. Cinaslı kafiye kullanılır. Dört, beş veya yedi dizeli olabilir.
Böyle bağlar Yar asar Tası yok
Yar başın böyle bağlar Hekimsen bak nabzıma Ne viran çeşme imiş
Gül açmaz bülbül ötmez Cerrah isen yara sar Su içecek tası yok
Yıkılsın böyle bağlar Beni kimse asamaz Yıkıldı viran gönlüm
Asar ise yar asar Yapacak ustası yok
Şu vefasız dünyanın
Ucu var ortası yok

• Yedekli/Artık Mâni: Düz mânileri sonuna uyakları aynı olan iki dize daha eklenerek yapılan mânilerdir. Kesik manilerde birinci dize anlamsız iken yedekli/artık manilerde birinci dize anlamlıdır. Ayrıca kesik manilerde olduğu gibi cinaslı kafiye kullanılmaz.
Ağlarım çağlar gibi
Derdim var dağlar gibi
Ciğerden yaralıyım
Gülerim sağlar gibi
Her gelen bir gül ister
Sahipsiz bağlar gibi

• Deyiş/Karşılıklı Mâni: İki kişinin karşılıklı olarak söyledikleri mânilerdir. Sorulu cevaplı biçimdedir.
Ağa- Adilem sen naçarsın Ağa- Ağam derim nâçarım
İnci mercan saçarsın İnci mercan saçarım
Dünya deniz olunca Dünya deniz olunca
Gülüm nere kaçarsın Ben kuş olup uçarım
2. Konusuna Göre Mâniler
• Niyet Mânileri: Belirli özel günlerde söylenen mânilerdir.
• Sevda Mânileri: Ülkenin kimi yörelerinde kızlarla erkeklerin karşılıklı söyledikleri mânilerdir.
• İş Mânileri: Köylerde imece şeklinde çalışanların aralarında söyledikleri mânilerdir.
• Davulcu Mânileri: Ramazan davulcularının sahur vakti söyledikleri mânilerdir.
• Satıcı Mânileri: Satıcıların satış yaparken söyledikleri mânilerdir.
• Cinaslı Mâniler: İstanbul kahvehanelerinde külhanbeyleri ile şairlerin karşılıklı söyledikleri mânilerdir.
• Mektup Mânileri: Hasret ve gurbet gibi durumlarda mektuplara eklenen mânilerdir.

Kaynakça:

Cem Dilçin, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, TDK Yayınları

Yazar: Serpil Altunyay