Marburg Virüsü Hastalığı Nedir?

Eskiden Marburg hemorajik ateşi olarak bilinen Marburg virüsü hastalığı (MVD), insanlarda şiddetli, genellikle ölümcül bir hastalıktır. Virüs, insanlarda şiddetli viral hemorajik ateşe neden olur. Ortalama MVD vaka ölüm oranı yaklaşık %50’dir. Vaka ölüm oranları, virüs suşu ve vaka yönetimine bağlı olarak geçmiş salgınlarda %24 ile %88 arasında değişmiştir.

Rehidrasyon ile erken destekleyici bakım ve semptomatik tedavi sağkalımı iyileştirir. Henüz virüsü nötralize ettiği kanıtlanmış lisanslı bir tedavi yoktur, ancak bir dizi kan ürünü, bağışıklık terapileri ve ilaç tedavileri şu anda geliştirilme aşamasındadır.

Pteropodidae familyasının meyve yarasaları olan Rousettus aegyptiacus, Marburg virüsünün doğal konakçıları olarak kabul edilir. Marburg virüsü insanlara meyve yarasalarından bulaşır ve insandan insana bulaşma yoluyla insanlar arasında yayılır.

Topluluk katılımı, salgınları başarılı bir şekilde kontrol etmenin anahtarıdır.

Marburg virüsü, vaka ölüm oranı %88’e varan bir hastalık olan Marburg virüsü hastalığının (MVD) etken maddesidir, ancak iyi hasta bakımı ile çok daha düşük olabilir. Marburg virüsü hastalığı ilk olarak 1967’de Almanya’da Marburg ve Frankfurt’ta tespit edildi. Buradan da Belgrad ve Sırbistan’a kadar yayıldı.

Marburg ve Ebola virüsleri, Filoviridae ailesinin (filovirüs) üyeleridir. Farklı virüslerin neden olmasına rağmen, iki hastalık klinik olarak benzerdir. Her iki hastalık da nadirdir ve yüksek ölüm oranlarına sahip salgınlara neden olma kapasitesine sahiptir.

Almanya’da Marburg ve Frankfurt’ta ve 1967’de Sırbistan’ın Belgrad kentinde eşzamanlı olarak meydana gelen iki büyük salgın, hastalığın ilk tanınmasına yol açtı. Salgın, Uganda’dan ithal edilen Afrika yeşil maymunlarının (Cercopithecus aethiops) kullanıldığı laboratuvar çalışmalarıyla ilişkilendirildi. Daha sonra, Angola, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Kenya, Güney Afrika (yakın zamanda Zimbabve’ye seyahat geçmişi olan bir kişide) ve Uganda’da salgınlar ve sporadik vakalar bildirilmiştir. 2008 yılında, Uganda’da Rousettus yarasa kolonilerinin yaşadığı bir mağarayı ziyaret eden gezginlerde iki bağımsız vaka bildirildi.

Bulaşma

Başlangıçta, insan MVD enfeksiyonu, Rousettus yarasa kolonilerinin yaşadığı mağaralara uzun süre maruz kalmaktan kaynaklanır. Marburg, enfekte kişilerin kanı, salgıları, organları veya diğer vücut sıvılarıyla ve bu sıvılarla kontamine olan yüzeyler ve malzemelerle bulaşabiliyor.

Sağlık çalışanları, şüpheli veya doğrulanmış MVD hastalarını tedavi ederken sıklıkla enfekte olmuştur. Bu, enfeksiyon kontrol önlemlerinin sıkı bir şekilde uygulanmadığı durumlarda hastalarla yakın temas yoluyla meydana gelmiştir. Kontamine enjeksiyon ekipmanı veya iğne batması yaralanmaları yoluyla bulaşma, daha ciddi hastalık, hızlı bozulma ve muhtemelen daha yüksek ölüm oranı ile ilişkilidir.

Ölen kişinin bedeniyle doğrudan teması içeren defin törenleri de Marburg’un bulaşmasına katkıda bulunabilir. İnsanlar kanlarında virüs olduğu sürece bulaşıcı kalır.

Marburg Virüsü Hastalığının Belirtileri

Kuluçka süresi (enfeksiyondan semptomların başlamasına kadar geçen süre) 2 ila 21 gün arasında değişir.
Marburg virüsünün neden olduğu hastalık, yüksek ateş, şiddetli baş ağrısı ve şiddetli halsizlik ile aniden başlar. Kas ağrıları ortak bir özelliktir. Üçüncü gün şiddetli sulu ishal, karın ağrısı ve kramplar, bulantı ve kusma başlayabilir. İshal bir hafta boyunca devam edebilir. Bu aşamadaki hastaların görünümü, “hayalet benzeri” çizilmiş yüz hatları, derin gözler, ifadesiz yüzler ve aşırı uyuşukluk olarak tanımlanmıştır. 1967 Avrupa salgınında, çoğu hastada semptomların başlamasından 2 ila 7 gün sonra görülen bir özellik kaşıntısız döküntüydü.

Birçok hasta 5 ila 7 gün arasında şiddetli hemorajik belirtiler geliştirir ve ölümcül vakalarda genellikle birden fazla bölgeden bir tür kanama olur. Kusmuk ve dışkıdaki taze kana genellikle burun, diş etleri ve vajinadan kanama eşlik eder. Damar giriş yerlerinde (sıvı vermek veya kan örnekleri almak için intravenöz erişimin sağlandığı yerlerde) spontan kanama özellikle zahmetli olabilir. Hastalığın şiddetli aşamasında, hastalar yüksek ateşler yaşarlar. Merkezi sinir sisteminin tutulumu kafa karışıklığı, sinirlilik ve saldırganlık ile sonuçlanabilir. Hastalığın geç evresinde (15 gün) zaman zaman orşit (testislerden birinin veya her ikisinin iltihaplanması) bildirilmiştir.

Ölümcül vakalarda, ölüm en sık semptomların başlamasından 8 ila 9 gün sonra meydana gelir ve genellikle öncesinde şiddetli kan kaybı ve şok olur.

Teşhis

MVD’yi sıtma, tifo ateşi, şigelloz, menenjit ve diğer viral hemorajik ateşler gibi diğer bulaşıcı hastalıklardan klinik olarak ayırt etmek zor olabilir. Belirtilerin Marburg virüsü enfeksiyonundan kaynaklandığına dair doğrulama, aşağıdaki teşhis yöntemleri kullanılarak yapılır:

Antikor yakalama enzim bağlantılı immünosorbent tahlili (ELISA)
Antijen yakalama tespit testleri
Serum nötralizasyon testi
Ters transkriptaz polimeraz zincir reaksiyonu (RT-PCR) testi
Elektron mikroskobu
Hücre kültürü ile virüs izolasyonu.

Hastalardan toplanan numuneler aşırı biyolojik tehlike riski taşır; inaktive edilmemiş numuneler üzerinde laboratuvar testleri, maksimum biyolojik muhafaza koşulları altında yapılmalıdır. Tüm biyolojik örnekler, ulusal ve uluslararası nakliye sırasında üçlü paketleme sistemi kullanılarak paketlenmelidir.

Tedavi ve Aşılar

Şu anda MVD için onaylanmış herhangi bir aşı veya antiviral tedavi bulunmamaktadır. Bununla birlikte, destekleyici bakım – oral veya intravenöz sıvılarla rehidrasyon – ve spesifik semptomların tedavisi, sağkalımı iyileştirir. Geliştirilmekte olan monoklonal antikorlar (mAb’ler) ve Ebola Virüsü Hastalığı (EVD) için klinik çalışmalarda kullanılmış olan Remdesivir ve Favipiravir gibi antiviraller vardır ve bunlar aynı zamanda MVD için test edilebilir veya ihtiyatlı kullanım/genişletilmiş erişim altında kullanılabilir.

Mayıs 2020’de EMA, Zabdeno (Ad26.ZEBOV) ve Mvabea’ya (MVA-BN-Filo) pazarlama izni verdi. Mvabea, Vaccinia Ankara Bavarian Nordic (MVA) olarak bilinen ve Zaire ebola virüsünden 4 protein ve aynı gruptan diğer üç virüs (filoviridae) üretecek şekilde modifiye edilmiş bir virüs içerir. Aşı potansiyel olarak MVD’ye karşı koruma sağlayabilir, ancak etkinliği klinik deneylerde kanıtlanmamıştır.

Hayvanlarda Marburg Virüsü

Rousettus aegyptiacus yarasaları, Marburg virüsü için doğal konak olarak kabul edilir. Meyve yarasalarında belirgin bir hastalık yoktur. Sonuç olarak, Marburg virüsünün coğrafi dağılımı, Rousettus yarasalarının aralığı ile örtüşebilir.
Uganda’dan ithal edilen Afrika yeşil maymunları (Cercopithecus aethiops), ilk Marburg salgını sırasında insanlar için enfeksiyon kaynağıydı.

Farklı Ebola virüslerine sahip domuzlarda deneysel aşılar bildirilmiştir ve domuzların filovirüs enfeksiyonuna duyarlı olduğunu ve virüsü saçtığını göstermektedir. Bu nedenle domuzlar, MVD salgınları sırasında potansiyel bir yükseltici konak olarak düşünülmelidir. Henüz başka hiçbir evcil hayvanın filovirüs salgınlarıyla bir ilişkisi olduğu doğrulanmamış olsa da, bir önlem olarak, aksi kanıtlanana kadar potansiyel amplifikatör konakçıları olarak düşünülmelidirler.
Domuzların meyve yarasaları ile temas yoluyla enfekte olmasını önlemek için Afrika’daki domuz çiftliklerinde ihtiyati tedbirlere ihtiyaç vardır. Bu tür bir enfeksiyon, virüsü potansiyel olarak çoğaltabilir ve MVD salgınlarına neden olabilir veya katkıda bulunabilir.

Önleme ve Kontrol

İyi bir salgın kontrolü, vaka yönetimi, sürveyans ve temaslı takibi, iyi bir laboratuvar hizmeti, güvenli ve onurlu definler ve sosyal seferberlik gibi bir dizi müdahalenin kullanılmasına dayanır. Topluluk katılımı, salgınları başarılı bir şekilde kontrol etmenin anahtarıdır. Marburg enfeksiyonu için risk faktörleri ve bireylerin alabileceği koruyucu önlemler konusunda farkındalığı artırmak, insan bulaşmasını azaltmanın etkili bir yoludur.

Risk azaltma mesajları birkaç faktöre odaklanmalıdır:

Meyve yarasa kolonilerinin yaşadığı mağaralara uzun süre maruz kalmaktan kaynaklanan yarasadan insana bulaşma riskini azaltmak, meyve yarasası kolonilerinin yaşadığı madenlerde veya mağaralarda çalışma veya araştırma faaliyetleri veya turist ziyaretleri sırasında, insanlar eldiven ve diğer uygun koruyucu giysiler (maskeler dahil) giymelidir. Salgınlar sırasında tüm hayvansal ürünler (kan ve et) tüketilmeden önce iyice pişirilmelidir.

Enfekte hastalarla, özellikle vücut sıvılarıyla doğrudan veya yakın temastan kaynaklanan toplum içinde insandan insana bulaşma riskini azaltmak, Marburg hastaları ile yakın fiziksel temastan kaçınılmalıdır. Evde hasta hastalara bakarken eldiven ve uygun kişisel koruyucu ekipman giyilmelidir. Hastanede hasta yakınlarını ziyaret ettikten sonra ve evde hasta hastalarla ilgilendikten sonra düzenli el yıkama yapılmalıdır.

Marburg’dan etkilenen topluluklar, hem hastalığın doğası hem de gerekli salgın kontrol önlemleri hakkında nüfusun iyi bilgilendirilmesini sağlamak için çaba göstermelidir.

Salgın sınırlama önlemleri, ölen kişinin hızlı, güvenli ve onurlu bir şekilde gömülmesini, Marburg ile enfekte olmuş biriyle temas halinde olabilecek kişilerin belirlenmesini ve 21 gün boyunca sağlıklarının izlenmesini, daha fazla yayılmayı önlemek için sağlıklıları hastalardan ayırmayı ve doğrulanmış kişilere bakım sağlamayı içerir. Hasta ve iyi hijyen sağlanması ve temiz bir çevre gözetilmelidir.

Olası cinsel bulaşma riskini azaltmak. Devam eden araştırmaların daha fazla analizine dayanarak, DSÖ, Marburg virüsü hastalığından kurtulan erkeklerin, semptomların başlangıcından itibaren 12 ay boyunca Marburg virüsü için iki kez negatif test edilene kadar daha güvenli seks ve hijyen uygulamalarını önermektedir. Vücut sıvıları ile temasından kaçınılmalı, sabun ve su ile yıkanması tavsiye edilmektedir. DSÖ, kanında Marburg virüsü testi negatif çıkan nekahat dönemindeki erkek veya kadın hastaların izolasyonunu önermemektedir.

Sağlık Hizmetlerinde Enfeksiyon Kontrolü

Sağlık çalışanları, varsayılan tanıları ne olursa olsun, hastalara bakarken her zaman standart önlemler almalıdır. Bunlar arasında temel el hijyeni, solunum hijyeni, kişisel koruyucu ekipman kullanımı (sıçramaları veya enfekte malzemelerle diğer teması engellemek için), güvenli enjeksiyon uygulamaları ve güvenli ve onurlu gömme uygulamaları yer alır.
Marburg virüsü olduğundan şüphelenilen veya teyit edilen hastalara bakan sağlık çalışanları, hastanın kan ve vücut sıvıları ve kontamine yüzeyler veya giysi ve yatak takımı gibi malzemelerle teması önlemek için ekstra enfeksiyon kontrol önlemleri almalıdır. MVD’li hastalarla yakın temasta (1 metre içinde) olduğunda, sağlık çalışanları yüz koruması (yüz siperi veya tıbbi maske ve gözlük), temiz, steril olmayan uzun kollu bir elbise ve eldivenler (steril eldivenler) giymelidir.
Laboratuvar çalışanları da risk altındadır. Marburg enfeksiyonunun araştırılması için insanlardan ve hayvanlardan alınan numuneler, eğitimli personel tarafından ele alınmalı ve uygun donanımlı laboratuvarlarda işlenmelidir.

Marburg Virüsü Hastalığından İyileşen Kişilerde Marburg Viral Kalıcılığı

Marburg virüsünün, hastalıktan iyileşen bazı kişilerde bağışıklık ayrıcalıklı bölgelerde kaldığı bilinmektedir. Bu bölgeler testisleri ve gözün içini içerir.

Hamileyken enfekte olan kadınlarda virüs plasenta, amniyotik sıvı ve fetüste kalır.

Emzirirken enfekte olan kadınlarda virüs anne sütünde kalabilir.

MVD’den iyileşen bir kişide yeniden enfeksiyonun yokluğunda nüks-semptomatik hastalık nadir bir olaydır, ancak belgelenmiştir. Bu fenomenin nedenleri henüz tam olarak anlaşılmamıştır.

Marburg virüsünün enfekte semen yoluyla bulaştığı, klinik iyileşmeden sonra yedi haftaya kadar belgelenmiştir. Cinsel yolla bulaşma riskleri ve özellikle spermada canlı ve bulaşıcı virüsün zaman içinde prevalansı konusunda daha fazla sürveyans verisine ve araştırmasına ihtiyaç vardır. Bu arada ve mevcut kanıtlara dayanarak DSÖ şunları önermektedir:

Marburg’dan kurtulan erkekler, taburcu olduklarında (danışmanlıktan başlayarak) semen testi programlarına kaydolmalı ve hastalık başlangıcından sonraki üç ay içinde zihinsel ve fiziksel olarak hazır olduklarında semen testi teklif edilmelidir. Art arda iki negatif test sonucu alındığında semen testi önerilmelidir.

Marburg’dan kurtulan tüm kişiler ve cinsel partnerleri, menileri Marburg virüsü için iki kez negatif test edilene kadar daha güvenli cinsel uygulamalar sağlamak için danışmanlık almalıdır.

Hayatta kalanlara prezervatif sağlanmalıdır.

Marburg’da hayatta kalanlar ve cinsel partnerleri:

Tüm cinsel uygulamalardan kaçınmalı veya semenleri Marburg virüsü için iki kez tespit edilmeden (negatif) test edilene kadar doğru ve tutarlı prezervatif kullanımıyla daha güvenli cinsel uygulamaları gözlemlemilidir.

Tespit edilmemiş (negatif) testlerden sonra hayatta kalanlar, Marburg virüsü bulaşma riskini en aza indirerek normal cinsel uygulamalarına güvenle devam edebilirler.

Marburg virüsü hastalığından kurtulan erkek kişiler, semptomların başlangıcından itibaren 12 ay boyunca veya semenleri Marburg virüsü için iki kez saptanamayan (negatif) olana kadar daha güvenli cinsel uygulamalar ve hijyen uygulamalıdır.
Menileri Marburg için iki kez tespit edilemeyen (negatif) test edilene kadar, hayatta kalanlar, mastürbasyon sonrası da dahil olmak üzere, meni ile herhangi bir fiziksel temastan sonra derhal ve iyice sabun ve suyla yıkayarak iyi el ve kişisel hijyen uygulamalıdır. Bu süre zarfında kullanılmış prezervatifler güvenli bir şekilde kullanılmalı ve seminal sıvılarla teması önlemek için güvenli bir şekilde atılmalıdır.

Tüm hayatta kalanlara, eşlerine ve ailelerine saygı, haysiyet ve şefkat gösterilmelidir.

Kaynakça:
Dünya Sağlık Örgütü

Yazar: Tuncay Bayraktar