Pelvik Enflamatuar Hastalık ya da kısa adıyla PEH, hastalığın İngilizce yazılışı olan “Pelvik İnflamatory Disease” kelimeleri kısaltılarak “PID” adıyla tıbbi kaynaklarda yer almaktadır. PID ya da PEH ( Pelvik Inflamatuar Hastalık şeklinde yazılıyorsa tıbbi kaynaklarda PIH kısaltmasına da rastlanmaktadır) kadınların üreme organlarını (yumurtalık, yumurta kanalları, rahim, bu organlara ait zar ve bağlar) ilgilendiren bir enfeksiyon çeşididir. İdrar yoluna ve anüse de yakınlığı nedeniyle kadın cinsel organlarına kolayca bakteri bulaşabilmektedir. Bakterilerin cinsel ilişki yoluyla da bulaşabileceği bilinmektedir. Vajinadan daha iç kısımlara ilerleyen bakteriler uterus yani döl yatağına, yumurta kanalı ile yumurtalıklara kadar ulaşabilir. Bu hastalığın bulunduğu kadınların birçoğu hastalık belirtisi yaşamamakta, dolayısıyla tedavi olmamaktadır. Hamile kalma sorunu ya da pelvik bölgede ağrı yaşandığında varlığı ortaya çıkartılan PEH mutlaka tedavi edilmelidir.
PEH Belirtileri
Pelvik enflamatuar hastalık aşağıda bahsi geçen bazı belirtiler ve sıkıntılarla kendini belli etmektedir.
*Alt karın bölgesi ve pelvisteki ağrılar
*Adet kanamalarındaki düzensizlikler ve anormal kanamalar
*Vajinadan kötü kokan yoğun akıntılar gelmesi
*Bel bölgesinde ağrı
*Cinsel ilişkinin ağrılı olması
*İdrar yapma sırasında yaşanan zorlanma ve ağrılar (disüri)
*Yorgunluk, titreme, ateş, üşüme, kusma, ishal gibi durumlar yaşanması
Vücudunda enfeksiyon olsa bile yukarıda sayılan belirtiler bazı kadınlarda görülmemektedir. Klamidya türü bakterilerden kaynaklanan pelvik enflamatuar hastalık genellikle belirti vermemektedir.
Doktora Gitmek İçin Belirtiler İyi Gözlenmeli
Günümüzde kadınların en sık karşılaştığı hastalıklar arasında olan PEH cinsel bakımdan aktif ve doğurganlık yaşındaki kadınları etkileyen bir hastalık olarak karşımıza çıkmaktadır. İstatistiklere göre 7 kadından bir tanesi hayatında en azından bir kere PEH’na yakalanmış ve tedavi görmüştür.
Yukarıda saydığımız belirtilerden bir ya da daha fazlasını yaşadığını fark eden kadınlarda alt karın bölgesindeki ağrılar, yüksek ateş, kusma, bayılmaya varan şok belirtileri gözlendiğinde en hızlı biçimde bir sağlık kuruluşunun acil servis bölümüne ulaşılmalıdır. Belirtiler çok şiddetli olmasa da fazla gecikmeden bir doktora gidilmesi tavsiye edilmektedir. Eğer adet kanamaları dışında ara kanamalar, kokusu kötü akıntılar, idrar yaparken ağrı yaşanıyorsa cinsel ilişki yoluyla bulaşmış bir enfeksiyon olasılığı vardır. Bu belirtiler görülüyorsa cinsel ilişkide bulunulmaması ve vakit kaybetmeden jinekoloğa gidilmesi gerekir. Ne kadar erken tedaviye başlanırsa sonuç o kadar başarılı olacak ve pelvik enflamatuar hastalık önlenecektir.
PEH (Pelvik Enflamatuar Hastalık) Sebepleri Nelerdir?
Hastalık bakterilerin vajinadan içeri girip pelvik organlara ulaşması ile bulaşır. Cinsel ilişki sırasında bulaşan, özellikle gonokok ve klamidya gibi bakteri çeşitleri PEH sebebidir. Vajina içindeki ya da rahim ağzındaki normal olarak her zaman bulunmakta olan bakterilerin bile PEH yapabilmesi söz konusudur. Yani PEH tek bir bakteriden kaynaklanıyor diyemeyiz. Korunmasız bir şekilde bir veya daha çok kişiyle cinsel ilişki yaşayan kadınlarda enfeksiyon kapma riski yüksektir.
Doğum kontrolü için kullanılan bazı yöntemler de hastalığa yakalanma riskini yükseltmektedir. Rahim içi araçlar (RİA) yani spiraller PEH riskini artırmaktadır. Vajinada enfeksiyon varken RİA uygulanması riski daha da artıracaktır. Cinsel ilişkide kondom kullanılması ise tam tersi hastalık kapma riskini azaltmaktadır. Doğum kontrol hapları enfeksiyonlara karşı kesin koruma sağlamamaktadır. Ancak bir başka açıdan bakılırsa doğum kontrol hapı kullananlarda servikal mukus akıntısı daha kalındır. Bu haliyle mukustan bakterilerin geçip yukarılara ulaşmasının zor olacağı söylenmektedir. Enfeksiyona neden olan bakteriler düşük, doğum, kürtaj yapılması, rahim ağzı veya içinden biyopsi örneği alınması sırasında üreme organlarına bulaşabilmektedir. Enfeksiyon kapmamak açısından jinekolojik her işlemde en üst düzeyde hijyen sağlanması gerekir.
Kimler Risk Altındadır?
Kadınlarda bazı durumlarda pelvik enflamatuar hastalığa yakalanma riski artmaktadır. Riski artıran faktörler aşağıdadır:
*25 yaş altında bir kadın olmak ve aktif cinsel hayat yaşamak
*Cinsel partnerin birden fazla kadınla ilişkisi olması
*Kadının birden çok cinsel partneri olması
*Cinsel ilişki sırasında korunmamak
* Rahim içine araç yerleştirilmesi
*Vajinanın içini antiseptik su gibi sıvılarla sık yıkamak
*Pelvik enflamatuar hastalığın veya cinsel yollarla bulaşan başka bir hastalığın daha önceden geçirilmiş olması
Ne Tür Komplikasyonlara Yol Açabilir?
Tedavisi geciktirilmiş PEH yumurtalık kanallarında (fallop tüpleri) yara oluşturabilmekte, bakterilerin çoğaldığı bölgelerde apse oluşumuna yol açabilmektedir. Her durumda da cinsel organların zarar görmesi söz konusudur. Aşağıda hangi kompilasyonların ortaya çıkabileceği sıralanarak kısaca açıklanmıştır.
*Kısırlık: Bir sene boyunca korunma olmadan cinsel ilişkinin devam etmesine rağmen gebe kalınamamasına kısırlık denir. PEH kısırlığın başlıca sebeplerindendir. Belirtileri önemsenmemiş, tedavi edilmemiş PEH vakaları kısırlık riskini artırmaktadır.
*Dış gebelik: Döllenme yani yumurta ve spermin buluşması yumurta kanalında gerçekleşmektedir. Döllenen yumurta kanaldan ilerleyerek rahime gelip yerleşmelidir. Ancak PEH varlığında fallop tüplerinden (yumurta kanalından) geçemeyecek, gelişmesini tüplerde sürdürmeye çalışacaktır. Buna tubal yani dış gebelik denir. Dış gebelikte embriyonun büyümesi sonucunda fallop kanallarında (tüplerde) yırtılma ve kanamalar oluşacaktır. Bu durumun geç fark edilmesi, iç kanamanın devam etmesi nedeniyle hamile kadınların ölümüne sebep olabilmektedir. Gebeliğin ilk 3 ayındaki anne adaylarının ölümlerinin en önemli ve sık görülen sebebi dış gebeliktir. Belirtileri fark edilir edilmez dış gebeliği olan kadınlar acilen ameliyata alınmalıdır.
*Pelvik bölgedeki kronik ağrılar: PEH varlığında uzun süren pelvik bölge ağrıları yaşanabilmektedir. Yumurta kanallarında, üreme organının diğer iç kısımlarında yara dokuları (skar) oluştuğundan cinsel birleşme sırasında, egzersiz yapılırken veya ovulasyon (yumurtlama) sırasında ağrılar yaşanacaktır.
Nasıl Teşhis Edilir?
Kendinde sıra dışı, rahatsızlık verici belirtiler fark eden kadınlar jinekologlarına gittiğinde doktor tarafından önce hastalık öyküleri dinlenecektir. Bu arada doktor cinsel yaşam ve partnerle ilgili birçok soru da soracaktır. Daha sonra muayene masasında pelvik kontrol yapılarak enfeksiyonla ilgili bilgi edinilmeye çalışılacaktır. Smear örneği de alınarak laboratuvarda patolojik açıdan incelenecektir. Hastadan bazı kan tahlilleri de istenecektir. Tam olarak teşhis koyulamıyorsa aşağıdaki prosedürler takip edilecektir.
*Laparoskopi uygulaması: Cerrahi operasyon koşulları sağlanarak karında açılan küçük bir veya iki kesiden içeri gönderilen ışıklı ince tüpler yardımıyla karnın iç kısmı, pelvik organlar görüntülenecektir.
*Vajinal ultrason: Vajina içine yerleştirilen jinekolojik ultrason ile rahim ağzındaki ya da içindeki, yumurtalıklardaki sorunlar ortaya çıkarılabilmekte, çoğu kez erken tanıya destek olmaktadır. Hijyene dikkat edilerek yapılan uygulamaların kişiye hiçbir zararı olmamaktadır.
PEH teşhisi kolay bir hastalık değildir. Apandisit gibi bazı hastalıkların belirtileri PEH belirtileriyle benzerlik gösterebilmektedir. Bu sebeple ayırıcı tanı için dış gebelik, endometriozis, apandisit, dismenore, kolesistit, gastroentrerit, diverkülit gibi hastalıkların düşünülmesi, testler ve diğer tanı yöntemlerinin bu yöne kaydırılması gereklidir.
Pelvik Enflamatuar Hastalıktan Korunma Yöntemleri
Cinsel yolla da sıkça bulaşan bu hastalıktan korunmak için cinsel ilişkiden tamamen uzak kalmak garantili bir çözüm değildir. Hastalıktan korunmanın en iyi yolu tek eşli olmaktır. Cinsel ilişkilerde prezervatif, servikal kap ya da diyafram gibi yöntemlerin kullanılması da hastalığa karşı büyük oranda koruma sağlayacaktır. Ağızdan alınan doğum kontrol hapları hastalığa yakalanmayı bir derece azaltsa da birden daha çok partneri olan kadınların bir bariyer yöntemi olan spermisid kullanması daha yararlı olacaktır.
PEH’na yakalanan bir kadının tek başına tedavi olması yeterli değildir. Mutlaka kadının partneri ya da partnerleri de tedavi görmelidir. Vajina içindeki bakteri dengesinin bozulmaması için antiseptik sıvılarla vajina yıkanmamalıdır. Tuvalet temizliğinde de hijyen şartlarına uyulmalı, idrar veya dışkı yaptıktan sonra temizlik önden arka yöne doğru yapılmalıdır. Aksi yapılırsa kalın bağırsaktan anüs (makat) çevresine bulaşan bakteriler vajinaya geçecek ve daha içeri doğru üreyerek yayılacaktır.
PEH Nasıl Tedavi Edilir?
PEH’na yakalanan kadınları tedavi etmenin başlıca yolu antibiyotik kullanılmasıdır. Eğer hastalığa birden çok mikroorganizma sebep oluyorsa antibiyotiklerden başka tedavi yöntemi de kullanılmalıdır. Antibiyotikler ağızdan da damardan da alınabilir. Ağızdan alınıyorsa tedavi planına kesinlikle uyulmalı ve antibiyotik kullanımı yarıda bırakılmamalıdır çünkü belirtilerin kaybolması hastalığın tamamen yok olduğunu göstermemektedir. Tedavi başlangıcından birkaç gün sonra doktorun yeniden görülmesi gerekebilir. Tedavinin etkili olmaya başlayıp başlamadığı kontrol edilerek gerekiyorsa başka bir tedavi yöntemine geçilecektir. Yaklaşık 10-15 günlük tedavi süresince cinsel ilişkide bulunulmamalıdır.
Ayırıcı tanısı tam koyulamayan hastaların da takibi gerekir. Ateş yüksek seyrediyorsa, hasta bulantı ve kusma yaşıyorsa, gebe ya da HIV pozitif ise, enfeksiyon ağızdan alınan antibiyotiklere bir cevap vermediyse hastaneye yatışı yapılarak damardan antibiyotik verilerek tedaviye devam edilir. Antibiyotiklerin yeterli olmaması durumunda patlayan bir apsenin varlığından şüphelenilerek cerrahi tedaviye de geçilebilir. PEH tedavisi sürecinde hastaların aktivitelerini azaltması ve mümkün olduğunca dinlenmesi vücudun toparlanmasını çabuklaştıracaktır. Doktorun da bilgisi olması koşuluyla karnın altına uygulanacak sıcak kompresler ve kullanılacak ağrı kesiciler ile ağrıların hafifletilmesi de mümkündür.
Hastalığın İzlenmesi
PEH uygun bir tedaviyle tamamen yok edilebilir. Ancak sonrasında doktorun önerileri mutlaka dikkate alınmalı, doktorun gerek duyduğu aralıklarda kontrollere gidilmelidir. Yeniden hastalığa yakalanmamak için hijyen ve korunma şarttır. PEH’na yakalanan hastalarda yapılan araştırmalar sonucunda %1-10 oranında karaciğer çevresindeki iltihap ve yapışıklıkla karakterize olan Fitz-Hugh-Curtis adlı bir sendrom geliştiği saptanmıştır. Bu sendromda karaciğerin bulunduğu bölge hassas ve ağrılıdır. En fazla klamidya’dan, nadiren de gonokok bakterilerinin enfeksiyonları sonucunda gelişir.
Kaynakça:
https://www.hemensaglik.com/makale/pelvik-enflamatuar-hastalik-peh
http://www.jinekolognet.com/pid.asp
http://www.jinekolojivegebelik.com/2007/12/pelvik-inflamatuar-hastalik-pid.html
Yazar:Müşerref Özdaş