Bilgiustam
Bilgiyi ustasından öğrenin

Piri Reis’in Harita Çalışmaları ve Astronomi Gezileri

0 730

Piri Reis'in Harita Çalışmaları ve Astronomi GezileriPiri Reis olarak ünlenen Ahmed Muhiddin Piri, Osmanlı İmparatorluğu’nun üst düzey bir deniz subayıydı. Aynı zamanda coğrafyacı ve haritacıydı. Günümüz dünyası onu, esas olarak ‘Kitab-ı Bahriye’ kitabında (Gezinme Kitabı) yer alan harita ve haritalarıyla tanıyor. Gezinme ile ilgili kapsamlı verilerin yanı sıra, Akdeniz’in büyük şehirlerini ve limanlarını aydınlatan zamanların kesin grafiklerini de içermektedir. İlk dünya haritasını 1513’te derledi, orjinal haritanın yaklaşık üçte biri hayatta kaldı. 1929’da İstanbul’un Topkapı Sarayı’ndan çıkarak dünya çapında üne kavuşmuştur. Haritanın kalan kısmı Atlantik adalarını, Brezilya kıyılarını, Avrupa ve Kuzey Afrika’nın batı kıyılarını göstermektedir. Şimdiye kadar, Yeni Dünyanın en eski Türk atlası olarak bilinir ve hala var olan Amerika’nın en eskileri arasında sayılır. 1528 yılında derlenen ikinci dünya haritasının, sadece küçük bir kısmı alınabiliyor. Bu harita Orta Amerika, Kuzey Amerika ve Grönland bölümlerini gösteriyor.

Doğumu kesin olarak bilinmeyen ancak 1465-1470 arasında doğduğu düşünülen Piri Reis’in kimliği yıllar boyunca gölgede kalmıştır. Osmanlı arşivlerine göre, onun tam adı Hacı Ahmed Muhiddin Piri idi ve onun doğum yeri Karaman Beyliği idi. Beylik, 1487’de Osmanlı İmparatorluğuna katılmıştı. Gelibolu (Gelibolu), Osmanlı’nın Avrupa bölgesindeki Doğu Trakya’da yer almaktadır.

15. ve 16. yüzyılın Hristiyan ve Müslüman devletleri, genellikle bir geminin veya bir kişinin savaş komisyonu altında Akdeniz’de özel olarak hizmet verdiler. Piri Reis, amcası Kemal Reis’in (Osmanlı Donanma Komutanlığı-Amiral) izini takip etti ve 1481’de devlet kadrosunda yer aldı. Osmanlı İmparatorluğu’nun çeşitli deniz savaşlarına, amcasıyla (Venedik Cumhuriyeti, Cenova Cumhuriyeti ve İspanya) beraber eşlik etti. Bunlar arasında 1499 Zonch Savaşı ve 1500 Modon Savaşı’da vardı. 1511’de amcası Mısır’a doğru giden geminin fırtınadan tahrip olmasıyla Akdeniz’de öldü. Bu olayı takiben Piri Reis, Gelibolu’ya geri döndü ve gezinti çalışmalarına odaklandı. 1513’te, Sahra’da, Yengeç Dönencesi’nin enleminde bulunan askeri istihbarattan bir dünya haritası derledi. 1517’de, haritayı Osmanlı Sultanı’na hediye etti. Haritadaki ceylanın parşömen üzerine çizilen kısmı, Alman ilahiyatçı Gustav Adolf Deissmann’ın 9 Ekim 1929’da Topkapı Sarayı’ndaki filozof çalışmasıyla ortaya çıkarıldı.

Haritanın ayakta kalan kısmı, Kuzey Afrika, Avrupa’nın batı kıyılarını ve Güney Amerika’nın doğu kıyılarını detaylandırıyor. Haritada, yaklaşık 20 grafik ve Christopher Columbus’un “bu topraklar ve adalar Columbus haritasından alınmıştır” olduğunu belirten bir harita da dahil olmak üzere; Hindistan, Portekiz haritası da vardır. ve Büyük İskender zamanında çizilen haritaları da kaynak olarak kullanmıştır. Osmanlı donanmasına gemi kaptanı pozisyonunda geri döndü ve Osmanlı İmparatorluğu ile Mısırlı Memlük Sultanlığı arasında 1516-17 yıllarında Mısır’ın ele geçirilmesine tanıklık eden ikinci büyük savaşa katıldı.

1521’de “Kitab-ı Bahriye” adlı kitabı, Akdeniz’in önemli şehirlerini ve limanlarını ana hatlarıyla belirten zamanın navigasyon ve kesin çizelgeleri ile ilgili spesifik verileri içeren bir yayında yayınlandı. 1524-25 döneminde bu kitap üzerinde çalışmıştı. Osmanlı İmparatoru Kanuni Sultan Süleyman’a armağan edilmiş bu kitap, toplam 434 sayfa bilgi ve 290 haritayı içeriyordu.

Piri Reis'in Harita Çalışmaları ve Astronomi Gezileri

Osmanlı İmparatorluğu’nun ikinci girişimi olan Rodos Kuşatması’nda Rodoslu Aziz Yahya Şövalyeleri’ni adadan atmak için görev aldı. 26 Haziran’dan 22 Aralık 1522’ye kadar süren kuşatma, Osmanlılar’ın zaferiyle sona ererken, Şövalyeler 1 Ocak 1523’te adanın içinden ayrıldı. 1524 yılında Osmanlı’nın Büyük Veziri Pargalı İbrahim Paşa’yı Mısır’a taşıyan geminin kaptanı olarak özel görev aldı.

Piri Reis’in 1513 yılı haritasının eksik kısımları aranırken Topkapı Sarayı Müzesi Müdürü Tahsin Öz tarafından ortaya çıkarılmış olan 1528 yılına ait ikinci bir dünya haritası ortaya çıkarıldı. Ciltten yapılmış ve sekiz renkle resmedilmiş olan harita, Grönland’ı kuzeyde Newfoundland ve kuzeyde Labrador’dan başlayıp Küba’yı, Jamaika’yı, Florida’yı ve güneydeki bazı Orta Amerika’nın belirli bölgelerine kadar Kuzey Amerika’yı gösteriyordu. 1547’de Hint Okyanusu’ndaki Osmanlı Filosu Komutanı sıfatıyla Amiral askeri rütbesine terfi etti. Ayrıca Mısır’daki Filo’nun Reisiydi. 26 Şubat 1548’de Portekizlilerle savaştı ve Aden limanını ele geçirerek, Aden’in Osmanlılara geçirilmesini sağladı.

Piri Reis, yönetimindeki Osmanlı filosu 1552’de Muscat’ın Kaptanlığı olarak bilinen Eski Muskat kasabasına gitti. Daha sonra doğuya ilerledi ve Hürmüz Boğazı’nda bulunan Basra Körfezi’ndeki Hürmüz Adası’nı ele geçirmek için başarısız bir girişimde bulundu. Portekiz, Basra Körfezi’nde bulunduğu için, Piri Reis, Arap kıyısındaki üsleri geliştirmek için Portekiz’in saldırı girişimlerini engellemek için Katar Yarımadası’nı ele geçirdi. Birçok Türk Donanmasına ait deniz altıları ve savaş gemileri onuruna adlandırılmıştır. 1513 dünya haritası, Akdeniz’in önemli adaları, koyları, limanları, boğazları, yarımadaları, pelerinleri, barınakları ve kubbeleri hakkında kapsamlı bilgiler vermektedir. Gezinimleri, aynı zamanda navigasyon prosedürlerine, navigasyonla ilgili astronomi verilerine, her şehir ve ülkenin insan ve kültürüne genel bir bakış getirmektedir.

Değerli haritanın tarihi önemine işaret eden UNESCO, haritanın 500. yıl dönümünü (2013 yılını) Piri Reis’in yılı olarak ilan ederek anmıştır. Başyapıtı ‘Kitab-ı Bahriye’ o zamanların en popüler kartografik eserleri arasında sayılmaktadır.

‘Kitab-ı Bahriye’ ve Piri’nin iki dünya haritasının hayatta kalan kısımları, günümüz tarihçilerine hâlâ ilgi ve araştırma konularını oluşturan antik çağa ait bilgiler sunmaktadır.

Yazar: Osman Uçar

Bunları da beğenebilirsin
Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

Bu web sitesi deneyiminizi geliştirmek için çerezleri kullanır. Bununla iyi olduğunuzu varsayacağız, ancak isterseniz vazgeçebilirsiniz. Kabul etmek Mesajları Oku